របបបិតាធិបតេយ្យ និង យេនឌ័របាននឹងកំពុងផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពរស់នៅនៃសង្គមខ្មែរ តាំងពីអតីកាលរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ លទ្ធិទាំង២នេះ បានត្រូវប្រត្តិប្រតិបត្តិដោយជនបរទេសដែលមានវប្បធម៌
ផ្អែកលើគំនិតសាសនា ខុសពីវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលប្រកាន់របបមាតាធិបតេយ្យតាំងពីយូរយាណាស់មកហើយ។ ប្រឈមនឹងបញ្ហានេះ តើរបបបិតាធិបតេយ្យ និង យេនឌ័រ មានឥទ្ធិពលដូចម្ដេចលើរបបមាតាធិបតេយ្យក្នុងសង្គមខ្មែរ?
១-គោលគំនិតបិតាធិបតេយ្យ
គំនិតបិតាធិបតេយ្យដែលបាន និង កំពុងប្រតិបត្តិនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសមួយចំនួន ដូចជា ចិន ឥណ្ឌា អារ៉ាប់ និងនៅតាមតំបន់ខ្លះដូចជាមជ្ឈិមបូព៌ា
អាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាហ្វ្រិក មានអត្ថិភាពនៅក្នុងស្ទើរគ្រប់លទ្ធិសាសនាទាំងអស់
ដូចជា ឥស្លាមសាសនា គ្រិស្តសាសនា ព្រហ្មញ្ញសាសនាជាដើម។ នៅក្នុងសង្គមដែលប្រកាន់របបបិតាធិបតេយ្យ[1] តែងលើកតម្កើងតម្លៃមនុស្សប្រុសខ្ពស់ជាងមនុស្សស្រី។ បិតាធិបតេយ្យក្នុងគ្រួសារ
បុរសមានតម្លៃក្នុងការរក្សានាមត្រកូល។ ឥទ្ធិពលនៃគំនិតបិតាធិបតេយ្យ នាំឱ្យបុរសជាប្តី
ភាគច្រើនមិនលើកកម្កើងស្ត្រីជាប្រពន្ធឡើយ។
ស្ត្រីជាប្រពន្ធ មានឋានៈហាក់ដូចជាអ្នកបម្រើ (ទាសភរិយា)។ បុរសជាប្តី ក្តោបក្តាប់ប្រាក់ចំណូលចំណាយ
និង មានអំណាចត្រួតត្រាលើប្រពន្ធ។ ឧទាហរណ៍ ស្ត្រីដែលរៀបការជាមួយបុរសចិន
ត្រូវទៅរស់នៅផ្ទះខាងប្តី ហើយជាធម្មតា ធ្វើការងារគ្រប់ប្រភេទ ដើម្បីបម្រើបងប្អូនឪពុកម្តាយខាងប្ដី
ហើយតាមទម្លាប់ ថ្ងៃទី២នៃចូលឆ្នាំ ទើបប្រពន្ធអាចទៅលេងផ្ទះម្ដាយបង្កើតរបស់ខ្លួនបាន។ ការនិយមឱ្យតម្លៃមនុស្សប្រុស បូករួមផ្សំជាមួយគោលនយោ-បាយកូនមួយរបស់ប្រទេសចិន (ឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ ឆ្នាំ២០១៦) ការរម្លូតគភ៌ទារិកាកើតមានជារឿយៗ ហើយបច្ចុប្បន្នបុរសចិនពេញវ័យគ្រប់ការ
មានចំនួនច្រើនជាងមនុស្សស្រីប្រមាណ៣០លាននាក់។
លើសពីនេះ លទ្ធិសាសនាស្ទើរទាំងអស់ អាទិទេពធំៗ មានភេទជាបុរស
ដូចជា ព្រះអាឡាហ៍ ក្នុងឥស្លាមសាសនា ព្រះវរបិតា (ឬព្រះបុត្រា) ក្នុងគ្រិស្តសាសនា ព្រះសិវៈ
វិស្ណុ ព្រះព្រហ្មញ្ញ ក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនាជាដើម។ ពុទ្ធសាសនាពុំបានលើកតម្កើងតម្លៃអាទិទេពជាភេទប្រុសឡើយ ប៉ុន្តែ
អ្នកបួសបុរស និង ស្ត្រីមានឋានៈពុំស្មើគ្នាឡើយ។ ភិក្ខុនី (អ្នកបួសភេទជាស្ត្រី)
ពុំមានឋានៈស្មើភិក្ខុ (អ្នកបួសភេទជាបុរស) ឡើយ
ទោះបីភិក្ខុនីបួសច្រើនព្រះវស្សាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មានឋានៈទាបជាងភិក្ខុ ដែលទើបតែបួសបានមួយថ្ងៃដែរ។
ភិក្ខុនីត្រូវប្រតិបត្តិសិក្ខាបទហ្មឺងម៉ាត់ច្រើនលើសលប់ជាងភិក្ខុ ប្រហែលដោយហេតុនេះ ទើបគេកម្រឃើញមានវត្តមានភិក្ខុនីណាស់ ហើយសម័យកាលខ្លះគឺគ្មានភិក្ខុនីសោះតែម្តង។
២-គោលគំនិតយេនឌ័រ
យេនឌ័រ
គឺជាដំណើរស្មើមុខគ្នារវាងបុរស និង ស្ត្រីក្នុងសង្គម
ក្នុងការប្រើសិទ្ធិសេរីភាព សមត្ថភាព និង តួនាទីរបស់ខ្លួន។
តាមគោលគំនិតយេនឌ័រ សមាជិកសង្គមម្នាក់ៗ ទាំងបុរស និង ស្ត្រី មានឱកាសដូចគ្នាក្នុងការចូលរួមសកម្មភាពសង្គម។ ទស្សនៈស្តីពីយេនឌ័រ បាន និង កំពុងមានការពេញនិយមនិង រីកដុះដាលនៅបស្ចឹមប្រទេស។ សង្គមវិទូចាត់ទុកថា ការសិក្សាអំពីទំនាក់ទំនងយេនឌ័រ បានក្លាយជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន។ គេយល់ថា ស្ត្រី និង បុរស គួរមានសិទ្ធិអំណាចស្មើគ្នាក្នុងការទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការសម្រេចចិត្ត
និង ធ្វើសកម្មភាពនានាក្នុងសង្គមដើម្បីជោគវាសនានៃជីវិតរបស់ខ្លួន។ ប្រសិនបើសមត្ថភាពដូចគ្នា ការងារដូចគ្នា តួនាទីដូចគ្នា នោះសមាជិកសង្គមម្នាក់ ត្រូវទទួលផលប្រយោជន៍ប្រាក់កម្រៃ និង ផលលាភដូចគ្នាដោយមិនត្រូវបែងចែក
រើសអើងថា ជាបុរស ឬ ស្ត្រី ឬ ភេទអ្វីឡើយ។
៣-គោលគំនិតមាតាធិបតេយ្យក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ
៣.១-អត្ថន័យនៃពាក្យ «មេ»
តាមលំដាប់ឋានានុក្រម មេ បា តា ព្រះ ចៅ ដែលជាទស្សនវិជ្ជាខ្មែរស្តីអំពីគោលគំនិតស្តីពីរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងសង្គមខ្មែរ និយមគោរព
«មេ» ជាចម្បងបំផុត។ ពាក្យ «មេ» នៅក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរបានក្លាយជាន័យពិសេសសម្រាប់អ្នកដែលមាននាទីសំខាន់ក្នុងការគ្រប់គ្រងក្នុងផ្ទះ
ក្នុងសហគមន៍ ក្នុងប្រទេស ដែលហៅថា «មេដឹកនាំ»។ លើសពីនេះ «មេ»
សម្គាល់លើមនុស្សសត្វ ឬ អ្វីដែលជាធំ ជាប្រធាន ជាចម្បងលើគេ ដូចជា «មេកង, មេពួក, មេការ, មេកោយ, មេផ្ទះ, មេវត្ត, មេក្រុម ឬ មេគណ, មេទ័ព,
មេទាហាន, មេព្រៃ, មេខ្លោង, មេចង្ហាន់, មេចោរ, មេជើង, មេដែក, មេដៃ, មេដំបូល, មេទឹក, មេបទ, មេបន្ទុក, មេពាក្យ, មេលេខ,
មេសូត្រ។ល។»
៣.២-អត្ថន័យនៃមាតាធិបតេយ្យខ្មែរ
វប្បធម៌ខ្មែរគោរពរបបមាតាធិបតេយ្យ ពោលគឺ លើកតម្លៃរបបមេជា ធំ[2]។ មេ ឬ ម៉ែ ឬ មាតា ឬ មាតុ ឬ ម្តាយ
មានន័យថា ស្រ្តីអ្នកបង្កើតកូន។ មេជាអ្នកបង្កើតកូន ពូនជាចៅ មាននាទីដឹកនាំពូជពង្ស វង្សត្រកូល ជាធម្មតា មានឥទ្ធិពលខ្លាំង ច្រើនជាងបិតា (ឪពុក ឬ បា)។
ក្នុងនាមជាភរិយារបស់ស្វាមី និង ជាមាតារបស់បុត្រ ស្ត្រីមាននាទីទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ចំពោះគ្រួសារ។ ទស្សនៈ «ក្រមុំដណ្តឹងម្តាយ
មេម៉ាយដណ្តឹងចិត្ត» មានន័យថា មាតាមានសិទ្ធិអំណាចខ្ពស់ ក្នុងការសម្រេចស្ទើរគ្រប់កិច្ចការទាំងអស់ ជាពិសេស រឿងទុកដាក់កូនចៅក្នុងបន្ទុកឱ្យមានគូស្រករ។
នៅពេលកូនស្រីចេះដឹងខុសត្រូវហើយ ទើបម្ដាយបានផ្ដល់នូវសេរីភាពពេញលេញដល់កូនក្នុងការសម្រេចជោគវាសនាអនាគតរបស់ខ្លួនដោយខ្លួនឯង។
ពាក្យស្លោកថា «សូវស្លាប់បា កុំឱ្យស្លាប់មេ សូវលិចទូកកណ្ដាលទន្លេ
កុំឱ្យតែភ្លើងឆេះផ្ទះ» កាន់តែបញ្ជាក់ថា
«មេ (ឬម៉ែ)» មានភាពឆ្លាត ពូកែ និង ដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការចិញ្ចឹមបីបាច់កូនបានល្អជាងឪពុក ព្រោះខ្មែរជឿជាក់ថា
«សម្លឆ្ងាញ់ដោយសារគ្រឿង
គ្រួសាររុងរឿងដោយសារភរិយាជា»។ ស្ត្រីខ្មែរដើរតួនាទីជាមេគ្រួសារ
មានតម្លៃជាមាតុភរិយា (ប្រពន្ធមាននាទីទុកស្មើម្ដាយ)។ ភាគច្រើន ប្តីមាននាទីធ្វើការរកលុយ ចំណែកប្រពន្ធ មាននាទីជាអ្នកចាត់ចែង ទុកដាក់លុយកាក់ទាំងនោះ។ ពេលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ខ្មែរបានរៀបចំពិធីមួយហៅថា
«ព្រះថោងតោងស្បៃនាងនាគ» ដែលជាទស្សនវិជ្ជាសង្គមមួយ សំខាន់ចង់ឱ្យបុរសជាប្តីត្រូវចេះស្តាប់មតិយោបល់ប្រពន្ធ មិនត្រូវរឹងរូស តវ៉ា
ប្រឆាំង ច្រងេងច្រងាង ខ្វះហេតុផលនោះឡើយ។ ភស្តុតាងខ្លះទៀតដែលបង្ហាញរបបមេជាធំ (ឬមាតាធិបតេយ្យ) មានដូចតទៅ៖ នាងគង្ហីង (មេ) និង ក្រពើ(បា) ដែលជានិមិត្តរូបតំណាងឥទ្ធិពល «ធាតុស្រី
និង ប្រុស» រួមសាមគ្គីគ្នា និង រឿង «ភ្នំស្រីភ្នំប្រុស»
ដែលជារឿងព្រេងនិទាន លើកកម្ពស់ឥទ្ធិពល និង ភាពវៃឆ្លាតរបស់ស្ត្រីជាដើម។
៣.៣-ប្រវត្តិនៃរបបមាតាធិបតេយ្យខ្មែរ
មានកត្តាជាច្រើន ដែលជម្រុញខ្មែរប្រកាន់របបមាតាធិបតេយ្យ។
ខ្មែរបានប្រកាន់យករបបមាតាធិបតេយ្យ តាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ គឺឆ្លងកាត់សម័យកាលគោកធ្លក (តាមព្រេងនិទាន) អាណាចក្រហ៊្វូណន (ឬនគរភ្នំ) អាណាចក្រចេនឡា អាណាចក្រអង្គរ (តាមកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្រ្ត)
មកដល់បច្ចុប្បន្ន។ តាមព្រេងនិទានតំណាលថា
ស្ដេចសោយរាជ្យនៅសម័យគោកធ្លក គឺនាងនាគ (ព្រះនាងសោមា ឬ លីវយី)។ ព្រះរាជាខ្មែរដែលត្រូវឡើងសោយរាជ្យ
ត្រូវជ្រើសរើសឡើងតាមរយៈការស្នងរាជ្យពីបិតាទៅបុត្រាជាដើម។ បុរសមានឥទ្ធិពលអំណាចគ្រប់គ្រងដោយសារស្ត្រី ឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើស្តេចមានតែបុត្រីនោះ បុត្រសុណិសាមានតួនាទីជាអ្នកសោយរាជ្យ។ ស្តី្រមានថាមពលអាថ៌កំបាំងក្នុងការជួយបុរសឱ្យបំពេញការងារធំៗឱ្យសម្រេចជោគជ័យ ហេតុនេះ ទើបព្រះរាជា ត្រូវមានអគ្គមហេសីជួយប្រឹក្សាយោបល់ និង ជំនួយការផ្សេងៗទៀត។ បុរសអាងកម្លាំង ចេញបរបាញ់ នេសាទ
ធ្វើការធ្ងន់ និង ជាអ្នកការពារ ចំណែកស្ត្រីនៅចាំផ្ទះមើលថែខ្លួន កូនចៅ ទ្រព្យ ដំណាំដាំដុះ។ល។ ដំណើរយល់ដឹងពីធម្មជាតិនៃសម្ព័ន្ធភាពជីវិតបុរស
និង ស្រ្តីតាមបែបជីវសាស្ត្រ គឺជាដំណើរប្រវត្តិសាស្ត្រធម្មជាតិ
ដែលមនុស្សជាតិតំបន់សុវណ្ណភូមិ មានតាំងពីសម័យបុព្វកាលមកម្ល៉េះ។ ការទទួលស្គាល់កម្រិតខ្ពស់អំពីតម្លៃស្ត្រី
គឺជាទស្សន-វិជ្ជាពិសេសមួយរបស់ខ្មែរ។
៤-ជំហរមាតាធិបតេយ្យ និង ឥទ្ធិពលបិតាធិបតេយ្យក្នុងសង្គមខ្មែរ
សង្គមខ្មែរក៏ដូចសង្គមនានាដែរ តែងមានរចនាសម្ព័ន្ធ៣ក្រុមគឺ៖
ក្រុមគ្រួសារ
ក្រុមការងារ និង ក្រុមញាតិមិត្ត។ យើងអាចសង្កេតជំហរមាតាធិបតេយ្យខ្មែរ និង ឥទ្ធិពលបិតាធិបតេយ្យនៅក្នុងសង្គមខ្មែរតាមរយៈរចនាសម្ព័ន្ធក្រុមទាំងនេះដូចតទៅ៖
៤.១-ជំហរមាតាធិបតេយ្យក្រុមគ្រួសារខ្មែរ
ស្ថិតនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធគ្រួសារ ស្ត្រីដើរតួជាមេផ្ទះ ដឹកនាំផ្ទះសម្បែង
មើលថែទាំ ប្ដី និងកូន។ បើប្តីមានតួនាទីខ្ពស់នៅក្នុងក្រុមការងារ ប្រពន្ធនៅផ្ទះក៏ឡើងបុណ្យតាមនោះដែរ។ បើប្តីសក្ដិ៤នៅក្នុងក្រុមការងារ នោះប្រពន្ធសក្ដិ៥នៅផ្ទះ ឬ បើប្តីជាឯកឧត្តមក្នុងក្រុមការងារ នោះប្រពន្ធក្លាយជាជំទាវក្នុងក្រុមគ្រួសារ។
បុរសច្រើនស្លាប់រស់ក្រោមកន្ទុយក្បិន ហើយជាទូទៅញាតិមិត្តខាងម្ដាយមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាងសាច់ញាតិខាងឪពុក។ រូបភាពអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ រួមមានហិង្សាសេដ្ឋកិច្ច ហិង្សាភេទ ហិង្សាពាក្យសំដី ហិង្សារូបកាយ និង
រូបភាពហិង្សាខ្លះទៀតទៅលើស្ត្រី នៅពេលបុរសជាប្តីមិនបានយល់ដឹង និង ប្រតិបត្តិតាមគោលការណ៍មាតាធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរ។
ប្តីកាន់លុយ (ប្តីមិនប្រគល់តួនាទីឱ្យប្រពន្ធមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងចំណូលចំណាយ)
គឺជារូបភាពហិង្សាសេដ្ឋកិច្ចមួយក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ស្ត្រីដែលឆ្លាត
មានសមត្ថភាពយល់ដឹងពីអត្តចរិកប្តី អាចដោះស្រាយស្ថានភាពទាំងនេះបាន
តាមរយៈទស្សនវិជ្ជាទន់បង្ក្រាបរឹង ឬ
ទន់ភ្លន់មិនទន់ជ្រាយ រឹងប៉ឹងមិនរឹងទទឹង។ វប្បធម៌ខ្មែរ (ដូចមានចែងក្នុងច្បាប់ស្រី ឬ
បណ្តាំក្រមង៉ុយជាដើម) បានបង្រៀនស្ត្រីខ្មែរឱ្យមានចរិយាសម្បត្តិសុភាពរៀបសារ ទន់ភ្លន់ រួសរាយ រាក់ទាក់ ប្រកបដោយភាពថ្លៃថ្នូរ។ ខ្មែរយល់ថា សម្លឆ្ងាញ់ដោយសារគ្រឿង
គ្រួសាររុងរឿងដោយភរិយាជា។ ប៉ុន្តែ ក៏មានស្ត្រីខ្វះលក្ខណៈ
(ស្រីខាតលក្ខណ៍) មានចរិយាសម្បទាមិនគ្រប់គ្រាន់
ស្របតាមគោលការណ៍មាតាធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរ ដែលនាំឱ្យមានការវាយតម្លៃទាប លើភាពជាស្ត្រីរបស់គាត់ ព្រោះមាយាទថយថោក អន់ដូចកញ្ជើធ្លុះជាដើម។ ស្ត្រីទាំងនេះ ពុំបានដឹកនាំគ្រួសារឱ្យមានសុភមង្គលឡើយ
ហើយតែងរងនូវរូបភាពនៃអំពើហិង្សាផ្សេងពីបុរស។ ខ្មែរតែងពោលថា «នាងរត់រកអ្នក មី[3]ខាតលក្ខណ៍រត់រកអាកំបាក់អសារ»[4]។
៤.២-ជំហរមាតាធិបតេយ្យក្នុងក្រុមញាតិមិត្តខ្មែរ
តាមចិត្តសាស្ត្រគេសង្កេតឃើញថា ស្ត្រីមានឥទ្ធិពលទំនាក់ទំនងប្រសើរជាងបុរស។ ទំនាក់ទំនងរវាងស្ត្រីមេផ្ទះ
និង ស្ត្រីមេផ្ទះ មានភាពស្និទ្ធស្នាល និង ចាំបាច់ជាងទំនាក់ទំនងបុរសជាប្តី និង បុរសដទៃ។
ដោយសារតែស្ត្រីពូកែឈានមុខខាងទំនាក់ទំនង ជាហេតុនាំឱ្យបុរសភាគច្រើនបានយកស្ត្រីធ្វើជាមុខ អាងតែស្រីព្រោះស្ត្រីពូកែដោះស្រាយឬចរចារដោយសន្តិវិធីបានល្អជាងបុរស។ ស្រ្តីខ្មែរអាចចេះដឹងពីការរីករាយ រាក់ទាក់ រាប់អានគ្នាដោយមិនរើសអើងពីមរតកវប្បធម៌របស់ខ្លួន។ ស្ត្រីខ្មែរមានទម្លាប់ចូលចិត្តរាប់អានសាច់ញាតិ
មិត្តភ័ក្តិ ពូជ ពង្ស វង្សត្រកូល ប្រកបដោយមនោសញ្ចេតនាដ៏ជ្រាលជ្រៅបំផុត ប៉ុន្តែ ក៏ចិត្តដាច់ណាស់ដែរ ប្រសិនបើនរណាម្នាក់ធ្វើឱ្យខកបំណង ឬ ខូចចិត្ត។ ខ្មែរមានពោលថា «មានកម្លាំងដូចស្រមោច
មានរិទ្ធិដូចខ្មោច មានចិត្តដាច់ដូចមនុស្សស្រី» ព្រោះស្ត្រីចិត្តដាច់ជាងបុរស (សម្រេចចិត្តឆាប់
និង ច្បាស់លាស់) ក្នុងការទំនាក់ទំនង
គឺឆាប់ឈ្លោះហើយក៏ឆាប់ជានា ត្រូវរ៉ូវនឹងគ្នាវិញដែរ។ ជាទូទៅ ស្ត្រីខ្មែរចូលចិត្តរក្សាញាត្តិច្រើនជាងការបង្កើនសត្រូវ។
៤.៣-ជំហរមាតាធិបតេយ្យក្រុមការងារខ្មែរ
ថ្វីត្បិតស្ត្រីខ្មែរ ពុំសូវមានតួនាទី ឋានៈ ជាអ្នកដឹកនាំកំពូលក្នុងក្រុមការងារក៏ដោយ ក៏ស្ត្រីភាគច្រើនដើរតួរជាលេខា
ជាជំនួយការ ជាអ្នកសម្របសម្រួល ដែលជាកត្តាចាំបាច់មិនអាចខ្វះបានសម្រាប់គ្រប់អង្គភាព
ព្រោះស្ត្រីខ្មែរជាមនុស្សពូកែ ព្យាយាម ម៉ត់ចត់ តស៊ូ អំណត់ ក្នុងការងារ
ពោរពេញទៅដោយចំណេះដឹងទូទៅ។ ក្នុងក្រុមការងារ ស្ត្រីមានអំណាចស្រមោល
ក្នុងការសម្រេចចិត្ត និង ការផ្ដល់គំនិតទស្សនៈនៅក្នុងវិស័យការងារ។
គំនិតស្ត្រីត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ តែងដាក់ចូលទៅក្នុងរបៀបវារៈពិភាក្សា
និង យកទៅអនុវត្ត។ អ្វីដែលជាគោលបំណង និង គោលដៅរបស់ស្ត្រី
តែងត្រូវមនុស្សប្រុសយកមកពិចារណា។ ស្ត្រីខ្មែរភាគច្រើនមានឥទ្ធិពល
និង អំណាចខាងក្នុង ដែលជាអំណាចដ៏អាថ៌កំបាំង ពោរពេញទៅដោយថាមពលដ៏អស្ចារ្យ។
បុរសដែលឱ្យតម្លៃស្រ្តី កម្រហ៊ានឈ្លោះជាមួយស្រីណាស់។ ពាក្យស្លោកមួយពោលថា
«កុំឈ្លោះនឹងស្រី កុំក្តីនឹងចិន»
ជាដើម។
នៅប្រទេសកម្ពុជា រដ្ឋមានកាតព្វកិច្ចទទួលខុសត្រូវលើពុទ្ធសាសនា។
យុវជនពេញវ័យដែលចង់សិក្សាធម៌វិន័យ ទ្រឹស្តី ទស្សនវិជ្ជា ពុទ្ធសាសនា ឬ ចង់បន្តរស់នៅក្នុងជីវភាពស្ងប់ស្ងាត់
អាចទៅនៅជ្រកកោនតាមអារាមបាន។ ចំពោះបុរសជាអ្នកបួស ដែលទៅជ្រកកោនក្នុងពុទ្ធសាសនា មិនត្រឹមតែទទួលបានជីវភាពប្រសើរប៉ុណ្ណោះទេ
គឺថែមទាំងទទួលបានការគោរពយ៉ាងខ្ពស់ពីសំណាក់ពុទ្ធបរិស័ទទូទៅទៀតផង។ ចំណែកស្ត្រីពុំមានវាសនាអាចបួសជាសង្ឃដូចសម័យពុទ្ធកាលទេ
ព្រោះគ្មានឧបជ្ឈាយ៍ដែលជាភិក្ខុនី សម្រាប់បំបួសឡើយ។ ប៉ុន្តែថ្មីៗនេះ ភិក្ខុនីជនជាតិចិនតៃវ៉ាន់ជាច្រើនអង្គ មានវត្តមាននៅក្នុងប្រទេសខ្មែរ ដោយគេបានសាងសង់វត្តអារាមដ៏ធំមួយក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ យើងមិនទាន់ដឹងច្បាស់ថា តើមានស្ត្រីខ្មែរប៉ុន្មាននាក់មានឧបនិស្ស័យបានបួសនៅទីនោះឡើយ ប៉ុន្តែ កន្លងមកឧបាសិកាជាជនជាតិខ្មែរដែលជ្រះថ្លាចង់បួសជាសង្ឃ មិនអាចសម្រេចបានឡើយ គឺអាចបួសបានត្រឹមតែដូនជីតែប៉ុណ្ណោះ។ ដូនជីភាគច្រើនស្នាក់នៅក្នុងវត្ត
ត្រូវបម្រើសាមណេរ និង ភិក្ខុ។ នេះអាចបញ្ជាក់ថា ក្នុងពុទ្ធសាសនាតម្លៃរបស់ស្ត្រីមានកម្រិតទាបជាងបុរស។
ជារួម គំនិតបិតាធិបតេយ្យដែលមាននៅក្នុងស្ទើរគ្រប់លទ្ធិសាសនាទាំងអស់ តែងតែលើកតម្កើងអាទិទេព ហើយអាទិទេពកម្រិតកំពូល សុទ្ធសឹងតែជាភេទប្រុស។ ចំណែកពុទ្ធសាសនាដែលផ្អែកលើទ្រឹស្តីកម្មផល
និង មនុស្សនិយម ទោះបីមិនឱ្យតម្លៃលើអាទិទេពភេទប្រុសក៏ដោយ
ក៏គេមើលឃើញថា សាសនានេះលើកកម្ពស់បុរសខ្ពស់ជាងស្ត្រីដែរ នោះគឺភិក្ខុនីពុំមានឋានៈស្មើភិក្ខុឡើយ ទោះបីភិក្ខុនីបួសច្រើនព្រះវស្សាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មានឋានៈទាបជាងភិក្ខុដែលទើបតែបួសបានមួយថ្ងៃដែរ។ ចំណែកគំនិតយេនឌ័រ សមាជិកសង្គមម្នាក់ៗ ទាំងបុរស និង
ស្ត្រី មានឱកាសដូចគ្នាក្នុងការចូលរួមសកម្មភាពសង្គម។ ស្ត្រី និង បុរសទទួលខុសត្រូវដូចគ្នាក្នុងការសម្រេចចិត្ត
និង ធ្វើសកម្មភាពដើម្បីជោគវាសនានៃជីវិតរបស់ខ្លួន។ ដោយឡែក វប្បធម៌ខ្មែរ ឬ ទស្សនវិជ្ជាខ្មែរ
និយមគោរពរបបមាតាធិបតេយ្យ ពោលគឺ ខ្មែរលើកតម្លៃរបបមេជាធំ។ ស្ត្រីខ្មែរដើរតួនាទីជាមេគ្រួសារ មានតម្លៃជាមាតុភរិយា គឺប្តីមាននាទីធ្វើការរកលុយ
ចំណែក ប្រពន្ធមាននាទីជាអ្នកចាត់ចែង ទុកដាក់លុយកាក់ទាំងនោះ។
ខ្មែរបានប្រកាន់យករបបមាតាធិបតេយ្យតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ស្តី្រខ្មែរ មានថាមពលអាថ៌កំបាំងក្នុងការជួយបុរស ឱ្យបំពេញការងារធំៗបានសម្រេចជោគជ័យ។ ស្ថិតនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធគ្រួសារ ស្ត្រីដើរតួជាមេផ្ទះដឹកនាំផ្ទះសម្បែងមើលថែទាំប្ដី និង កូន។
ញាតិមិត្តខាងម្ដាយមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាងសាច់ញាតិខាងឪពុក។ ប្តីកាន់លុយគឺជារូបភាពហិង្សាសេដ្ឋកិច្ចមួយក្នុសង្គមខ្មែរ។
ច្បាប់ស្រី បណ្តាំក្រមង៉ុយ បានបង្រៀនស្ត្រីខ្មែរឱ្យមានចរិយាសម្បត្តិសុភាពរៀបសារ
ទន់ភ្លន់ រួសរាយ និង រាក់ទាក់ ប្រកបដោយភាពថ្លៃថ្នូរ។
ថ្វីត្បិតស្ត្រីខ្មែរ ពុំមានសូវតួនាទីឋានៈជាអ្នកដឹកនាំកំពូលក្នុងក្រុមការងារក៏ដោយ
ក៏ស្ត្រីមានអំណាចស្រមោលក្នុងការសម្រេចចិត្ត
និង ការផ្ដល់គំនិតទស្សនៈនៅក្នុងវិស័យការងារ។ ទាំងនេះអាចបញ្ជាក់ថាការទទួលស្គាល់តម្លៃស្ត្រីខ្ពស់ជាងបុរស
គឺជាទស្សនវិជ្ជាពិសេសរបស់ខ្មែរ។
សេចក្តីសន្និដ្ឋាន
ជនជាតិខ្មែរតែងលើកតម្កើងផ្តល់តម្លៃខ្ពស់ដល់ស្ត្រី
ក្នុងការគ្រប់គ្រងថែរក្សាក្រុមគ្រួសារ ក្នុងការងារប្រឹក្សាផ្ដល់យោបល់បញ្ចុះបញ្ចូល
និង ទំនាក់ទំនងការងារ និង ញាតិមិត្ត។ ចំណែកទស្សនៈយេនឌ័រ មានបំណងឱ្យស្ត្រីចាកចេញពីការងារផ្ទះសម្បែងទៅរកការងារខាងក្រៅ ដោយចុះប្រឡូកក្នុងការងារសង្គមដើម្បីបានឋានៈតួនាទីខ្ពស់ជាអ្នកដឹកនាំ។
នេះជាចរន្តគំនិតសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ថ្មី ដើម្បីជៀសវាងដំនៀលថា ស្ត្រីបង្វិលជើងក្រានមិនជុំ។ ការណ៍នេះនាំឱ្យស្ត្រីខ្មែរជំនាន់ថ្មី កាន់តែមានចំនួនច្រើនឡើងបានពង្រឹង
និង ពង្រីកសមត្ថភាពទេពកោសល្យ ជំនាញ ចំណេះដឹង ការងាររបស់ខ្លួន ឱ្យមានលក្ខណៈកាន់តែប្រសើរ ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃស្ត្រីខ្មែរកាន់តែកើនឡើងខ្ពស់ថែមទៀត។
គោលគំនិតយេនឌ័រនៅកម្ពុជា បានជម្រុញរបបមាតាមាតាធិបតេយ្យឱ្យកាន់មានជំហររឹងមាំខ្លាំងក្លាថែមទៀត ប្រឈមតទល់យ៉ាងស្វិតស្វាញនឹងលទ្ធិបិតាធិបតេយ្យ។ យើងអាចនិយាយបានថា ព្រលឹងមាតាធិបតេយ្យនៅតែរស់រវើកនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ទោះបីលទ្ធិបិតាធិបតេយ្យដែលមាននៅក្នុងលទ្ធិសាសនាធំៗ
កំពុងមានអត្ថិ-ភាពពេញពិភពលោកយ៉ាងណាក៏ដោយ។ នៅក្នុងកម្ពុជា របបបិតាធិបតេយ្យគ្រាន់តែមានទម្រង់ខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះ
មិនអាចកាច់បំបាក់ឥទ្ធិពលមាតាធិបតេយ្យខ្មែរបានឡើយ។ ថ្វីត្បិតមានស្ថាប័នមួយចំនួន មានការព្រួយបារម្ភខ្លាំងលើអំពើហិង្សាខ្លះ ដែលរំលោភបំពានសិទ្ធិរបស់ស្ត្រី ក៏យើងអាចដោះស្រាយបានជាប្រព័ន្ធ តាមគោលការណ៍ច្បាប់ និង វប្បធម៌បាន
ព្រោះអំពើហឹង្សាទាំងនោះ មិនមែនមានតែលើស្ត្រីទេ គឺវាកើតមានលើបុរសច្រើនជាងស្ត្រីទៅទៀត។
ដូច្នេះគួរយកចិត្តទុកដាក់ និង ដោះស្រាយករណីទាំងនេះ តាមរយៈចលនាមហាជនទាំងមូលឱ្យយល់ពីសមភាពយេនឌ័រ និង លទ្ធិមាតាធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរឱ្យបានត្រឹមត្រូវ និង ទូលំទូលាយថែមទៀត។
គន្ថនិទ្ទេស
១.ជួនណាត, «វចនានុក្រមខ្មែរ ភាគ១ ភាគ២» ការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ១៩៦៧
២.ងួន ញ៉ិល, «ព្រលឹងមាតាធិបតេយ្យក្នុងសង្គមខ្មែរ » ភ្នំពេញ ១៩៩២
៣.ត្រឹង ងា, «ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ» ភ្នំពេញ ១៩៧៣
៤.វិទ្យាស្ថានខុងជឺនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា, «ពិធីបុណ្យទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជនជាតិចិន» ភ្នំពេញ ២០១១
៥.សរ សារុន, «សង្គមវិជ្ជាខ្មែរ» ភ្នំពេញ ១៩៧៣
[1]របបបិតាធិបតេយ្យ (អ. Patriarch regime / បារ. régime partriarcal)មានក្នុងស្ទើរគ្រប់សាសនា ។
[2]របបមេជាធំ ឬរបបមាតាធិបតេយ្យ ( អ. Matriachal regime / បារ. Régime Matriacal) កម្រមាននៅប្រទេសដទៃក្រៅពីនៅខ្មែរណាស់ ។
[3]«មី» គឺជាសម្ដីក្លាយឃ្លាតមកពី «មេ »។ គួរកុំប្រើ «មីនេះ, មីនោះ..», គួរប្រើ មេ វិញ, មេនេះ, មេនោះ…។
[4]«អសារ» ដែលឥតខ្លឹម; ឥតប្រយោជន៍, ឥតអំពើ; ដែលមិនកើតការឬមិនបានការ; ដែលមិនខ្ជាប់ខ្ជួន, មិនរឹងប៉ឹង; ដែលគ្មានតម្លៃ; ដែលមិនពិត, ពុំប្រាកដ។
