ដោយ៖ លោក ប៉ាន់ វុត្ថា (បណ្ឌិតផ្នែកទស្សនវិជ្ជា)មន្ត្រីស្រាវជ្រាវផ្នែកទស្សនវិជ្ជានិងសង្គមវិទ្យា វិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្ត្រ និង វិទ្យាសាស្ត្រសង្គមទ្រឹស្ដីសង្គមនិង នយោបាយរបស់ ម៉ាឃីយ៉ាវេលី (Machiavelli) សង្កត់ធ្ងន់លើ ភាពគង់វង្សនៃអំណាចរបស់អ្នកគ្រប់គ្រង និង រដ្ឋ ជាជាងគិតពីផលប្រយោជន៍សាធារណជន។ ម៉ាឃីយ៉ាវេលី អនុញ្ញាត និង ឱ្យតម្លៃលើមធ្យោបាយដែលអ្នកគ្រប់គ្រងបានប្រើប្រាស់ទោះជាអសីលធម៌ក៏ដោយ ឱ្យតែគេធ្វើដើម្បីរក្សានូវភាពរឹងមាំ ភាពគង់ វង្សរបស់រដ្ឋ និងរដ្ឋាភិបាលមួយដែលចំណុះឱ្យឆន្ទៈរបស់គេ។ ម៉ាឃីយ៉ាវេលី យល់ថា សារជាតិមនុស្សអាក្រក់ជាសារវ័ន្ដ។
ផ្ដើមចេញពីទស្សនៈរបស់ម៉ាឃីយ៉ាវេលី គឺ រដ្ឋាភិបាលបែបសាធារណរដ្ឋ និង រដ្ឋាភិបាលបែបរាជានិយម ជាទម្រង់រដ្ឋាភិបាល២ប្រភេទដែលល្អជាងគេ។នៅក្នុងប្រទេសណាដែលប្រជាពលរដ្ឋមានវិន័យ មានសីលធម៌ មានគុណ ធម៌ កត្ដញ្ញូ នោះការគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាលបែបសាធារណរដ្ឋជារដ្ឋាភិបាលដែលល្អជាងគេ។ សាធារណរដ្ឋមានន័យថា ពលរដ្ឋអាចធ្វើស្វ័យគ្រប់គ្រង ឬ នរណាក៏អាចគ្រប់គ្រងរដ្ឋបានដែរ។ប៉ុន្ដែ នៅទីណាដែលពលរដ្ឋរបស់រដ្ឋនោះគិតតែ ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ពុករលួយ មិនស្មោះត្រង់គ្មានវិន័យ បះបោរ គ្មានសីលធម៌ គ្មានគុណធម៌អកតញ្ញូមិនគោរពពាក្យសន្យា និងប្រព្រឹត្ដអំពើទុច្ចរិត…នោះ ទម្រង់រដ្ឋាភិបាលបែបរាជានិយមផ្ដាច់ការ ដែលមានអ្នកគ្រប់គ្រងម្នាក់ខ្លាំង ឈ្លាសវៃនិង ប៉ិនប្រសប់ គឺជាទម្រង់មួយដ៏ល្អបំផុត និង គួរឱ្យពេញចិត្ដជាង។ សមុទ្ទស្ងប់ស្ងាត់នរណាក៏អាចកាច់ចង្កូតនាវាបានដែរ ប៉ុន្ដែ ខណៈពេលដែល សមុទ្រជួបនូវព្យុះសង្ឃរា លុះត្រាតែមាននាវិកម្នាក់មានចិត្ដ-គំនិតរឹងប៉ឹង ក្លាហាន ឈ្លាសវៃ ប៉ិនប្រសប់ និង មានពលិកម្មខ្ពស់ ទើបអាចសង្គ្រោះនាវាឱ្យចាកផុតពីគ្រោះមហន្ដរាយបាន។
ម៉ាឃីយ៉ាវេលីហៅអ្នកគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋថាជាស្ដេច (Prince) ម៉ាឃីយ៉ាវេលី បានគូសបញ្ជាក់ថា «ស្ដេច» ត្រូវមានគុណលក្ខណៈពីរយ៉ាងគឺគុណលក្ខណៈជា «តោ» ផង និង គុណលក្ខណៈជា «កញ្ជ្រោង» ផង ពោលគឺ ត្រូវមានកម្លាំង «បង្ខិតបង្ខំគេ» និង «ត្រូវចេះប្រើកលល្បិច» និង «អំពើទុច្ចរិតសព្វបែបយ៉ាង»។ «ស្ដេច» មួយអង្គ ត្រូវតែធ្វើត្រាប់តាម «កញ្ជ្រោង»និង «តោ»។ ការធ្វើខ្លួនជា «តោ» គឺ ដើម្បីបង្ហាញឥទ្ធិពល បង្ហាញពីអំណាច ធ្វើឱ្យអ្នកនៅក្រោមបង្គាប់ខ្លបខ្លាចគោរព ស្ដាប់បង្គាប់ តែទោះបីជាខ្លាំងប៉ិនណាក៏ដោយ ក៏មិនអាចការពារខ្លួនឱ្យជៀសផុតពីអន្ទាក់បានឡើយ។ការធ្វើខ្លួនជា «កញ្ជ្រោង» គឺត្រូវចេះប្រើកលល្បិចបោក បញ្ឆោត ធ្វើប្រជាភិថុត ដើម្បីទាញយកប្រជាប្រិយភាពនិង ស្រាវជ្រាវរកអ្នកក្បត់តាមគ្រប់វិធី ក៏ប៉ុន្ដែ ទោះបីជាមានល្បិចកលប៉ិនប្រសប់យ៉ាងណាក៏ដោយក៏ជៀសមិនផុតគីការគម្រាមកំហែង ពីឆ្កែចចកបានឡើយ។ ដូច្នេះ គេត្រូវធ្វើជា «កញ្ជ្រោង» ដើម្បីស្គាល់«អន្ទាក់» និង ធ្វើជា «តោ» ដើម្បីបំភ័យ «ឆ្កែចចក»។
ម៉ាឃីយ៉ាវេលី តម្រូវឱ្យអ្នកគ្រប់គ្រងឧស្សាហ៍ព្យាយាម មានភាពបត់បែនរស់រវើក មានប្រឌិតញាណ និង បង្ហាញនូវគម្រោងការគួរឱ្យជឿជាក់ទៅដល់មហាជន ដើម្បីទទួលការគាំទ្រ ជៀសវាងគេស្អប់ និង មិនចូលចិត្ដ ដែលទីបំផុត នឹងបាត់បង់អាជីពរបស់ខ្លួន។ ម៉ាឃីយ៉ាវេលី ផ្ដល់សារៈសំខាន់តិចតួចប៉ុណ្ណោះ ចំពោះចរិតលក្ខណៈពិតរបស់ «ស្ដេច» ពីព្រោះ «ស្ដេច» អាចជា «មនុស្សអសីលធម៌» ឬ «មនុស្សអាក្រក់បំផុត» ប៉ុន្ដែ តាមរយៈការបោកបញ្ឆេត ឬ ការបំភាន់ដ៏ប៉ិនប្រសប់ «ស្ដេច» អាចបង្ហាញនូវរូបភាពនៃកុសល ជាមនុស្សប្រកបដោយ សន្ដិវិធី និង មិនពុករលួយ។
ស្ដេចត្រូវប្រើនយោបាយប្រជាភិថុត តាមរយៈការសម្ដែងចេញនូវបុគ្គលិកលក្ខណៈស្រាលាញ់សន្ដិភាព យល់សុខទុក្ខរបស់រាស្ដ្រ ចាត់ទុកសុខទុក្ខរបស់រាស្ដ្រ ជាសុខទុក្ខរបស់ខ្លួនផ្ទាល់មានមេត្ដា ករុណា ដល់មហាជន សម្ដែងនូវក្ដីនឹករលឹកដល់ប្រជារាស្ដ្រគ្រប់ពេល តាមរយៈការចុះសួរសុខទុក្ខផ្ទាល់ឬ តាម រយៈការឱ្យបេសកជនរបស់ខ្លួន សូត្រ ឬ ទន្ទេញចាំមាត់នូវពាក្យ៖ ការញំនាំ ការផ្ដាំផ្ញើ សាកសួរសុខទុក្ខពីសំណាក់ស្ដេច បង្ហាញពីគតិបណ្ឌិតឈ្លាសវៃរបស់ស្ដេច ក្នុងការដឹកនាំបង្ហាញពីសមិទ្ធផលក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្ដេច និង ញំនាំនូវអំណោយក្នុងនាមស្ដេច មកចែកជូនប្រជារាស្ដ្រនៅពេលចុះជួបប្រជារាស្ដ្រ។«ស្ដេច» ត្រូវចូលរួមជាមួយប្រជាជនឱ្យបានញឹកញាប់ ដោយផ្ដល់ជាគំរូមនុស្សធម៌ និង ទឹកចិត្ដទូលាយដល់ពួកគេ។
នៅចំពោះមុខប្រជារាស្ដ្រ«ស្ដេច» ត្រូវផ្សាយនូវសន្ដិភាព ស្ថេរភាពនយោ-បាយ បង្ហាញពីវិធានការការពារសន្ដិសុខ និងវិធានការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ពីព្រោះ ប្រជាជនស្រលាញ់ភាពស្ងប់ស្ងាត់និង ចូលចិត្ដ «ស្ដេច» ដែលស្នេហាសន្ដិភាព។ លើសពីនេះទៅទៀត «ស្ដេច» ត្រូវលើកទឹកចិត្ដពលរដ្ឋខ្លួនឱ្យប្រកបមុខរបរដោយស្ងាត់ស្ងៀម។ នៅរដូវកាលសមស្រប «ស្ដេច» គួរតែចូលរួមជាមួយប្រជាជនក្នុងពិធីធ្វើបុណ្យនិង បង្កបង្កើតឱ្យមានទស្សនីយភាពកំសាន្ដផ្សេងៗនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងប្រទេស។«ស្ដេច» ក៏ត្រូវបង្ហាញខ្លួនឯងឱ្យឃើញថាជាអ្នកស្រលាញ់ ៖ ឧត្ដមភាពគុណូបការៈ ផ្ដល់កិត្ដិយស និង ផ្ដល់រង្វាន់ដល់អ្នកពូកែខាងជំនាញនីមួយៗផងដែរដូចជា ផ្ដល់រង្វាន់ ផ្ដល់ប័ណ្ណសរសើរ មេដាយ… ចំពោះអ្នកឱ្យទស្សនាទាននយោបាយ គោលនយោបាយអប់រំគោលនយោបាយអភិរក្ស-អភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌ គោលនយោបាយការទូត គោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច…និង អ្នកដែលស្វែងរកវិធីធ្វើកិច្ចការទាំងនោះ ឱ្យកាន់តែល្អប្រសើរឡើង។ លើសពីនេះទៅទៀតក៏ត្រូវផ្ដល់ប័ណ្ណសរសើរ មេដាយ… ចំពោះអ្នកដែលបានបរិច្ចាគទ្រព្យធនរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ដើម្បីកែលំអ និង អភិវឌ្ឍន៍រាជធានី និង រដ្ឋរបស់ខ្លួន។
«ស្ដេច» ត្រូវសម្តែងឱ្យឃើញនូវសីលធម៌ គុណធម៌ នៅចំពោះមុខប្រជារាស្ដ្ររបស់ខ្លួន ប៉ុន្ដែ នៅពីក្រោយខ្នង អាចមិនចាំបាច់រំពឹងគិតថាធ្វើដូច្នោះទេ។ដើម្បីទទួលការគាំទ្រ និង ភក្ដីភាពពីប្រជាជន «ស្ដេច» គួរ ឬ ត្រូវផ្ទេរភារកិច្ចដែលមិនមានប្រជាប្រិយភាពទៅឱ្យអ្នកដទៃយកទៅអនុវត្ដលើប្រជារាស្ដ្រ ប៉ុន្ដែ ត្រូវត្រៀមផ្ដល់នូវអភ័យឯកសិទ្ធិ និង ការអនុគ្រោះដល់អ្នកទទួលបញ្ជាទៅអនុវត្ដដោយគ្រាន់តែធ្វើជាស្ដីបន្ទោស ធ្វើជាចោទប្រកាន់ទោសកំហុសក្នុងផ្លូវច្បាប់តែមិនមានការអនុវត្ដជាក់ស្ដែងយ៉ាងដូច្នោះទេ ហើយធ្វើជាកាន់ជំហខាងប្រជារាស្ដ្រ ដោះស្រាយរាល់ការលំបាកនិង សេចក្ដីទុក្ខជូនប្រជារាស្ដ្រ ដើម្បីទទួលនូវប្រជាប្រិយភាពដ៏អស្ចារ្យបន្ថែមទៀត។
ករណីមានការបះបោរ ឬ ឧទាម «ស្ដេច» ត្រូវយក បន្លាជួសបន្លា ដើម្បីជៀសវាងការប្រមាថពីប្រជារាស្ដ្រថាព្រះអង្គប្រើកម្លាំងសមត្ថកិច្ចបង្ក្រាប។
ដើម្បីការពារអំណាចបានយូរ«ស្ដេច» ត្រូវចេះប្រើកលល្បិចស្វែងរកអ្នកក្បត់តាមគ្រប់វិធី តាមគ្រប់រូបភាព តាមដែលអាចធ្វើទៅបានដូចជា ឧប្បត្ដិកក្រុមក្បត់ ដើម្បីស្វែងរកអ្នកក្បត់ពិតប្រាកដ។ «ស្ដេចបញ្ចេញមនុស្សជំនិតរបស់ខ្លួនក្លែងធ្វើជាក្បត់ចាកចេញពីព្រះអង្គ ហើយនិយាយបរិហារកេរ្ដិពីព្រះអង្គ និងគៀងគររកកម្លាំងដណ្ដើមរាជ្យពី«ស្ដេច» ក្រោយពេលភាពពិតនៃការក្បត់ និង អ្នកក្បត់ពិតប្រាកដលេចមុខអស់ហើយ «ស្ដេច» ដកមនុស្សជំនិតរបស់ព្រះអង្គចេញហើយត្រូវកំចាត់អ្នកក្បត់ទាំងនោះចោល។អ្នកខ្លះទទួលបានតំណែងរបស់គេតាមរយៈការផ្ទេរបន្ដ អ្នកខ្លះតាមរយៈការលើកបន្ដុបឡើង ក្នុងកាលៈទេសៈណាមួយ។មានមធ្យោបាយ (បញ្ញា ខ្លាំង ក្លាហាន និង ឆ្លាតវាងវៃ) ដែលមនុស្សមានមហិច្ឆតា អាចក្លាយជា«ស្ដេច» បាន ដូចជា ដណ្ដើមរាជ ឬ ការធ្វើបដិវត្ដ។ ម៉ាឃីយ៉ាវេលីទូន្មាន «ស្ដេច» ថា អ្នកណាដែលធ្វើរាល់កិច្ចការជំរុញឱ្យខ្លួនមានអំណាច
ប្រគល់អំណាចឱ្យខ្លួនកាន់កាប់ ចូរប្រយ័ត្នប្រយែងចំពោះអ្នកនោះឱ្យមនទែន ព្រោះអំណាចដែលគេប្រគល់ឱ្យខ្លួនជាបណ្ដោះអាសន្ននៅក្នុងកាលៈទេសៈណាមួយនោះ នឹងអាច ត្រូវគេប្លន់យកទៅវិញនៅពេលបដិវត្ដចប់សព្វគ្រប់។ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ«ស្ដេច» ត្រូវបង្ហាញសេចក្ដីក្លាហាននៅចំពោះមុខ យោធារបស់ខ្លួន ពីព្រោះ យោធាចូលចិត្ដ«ស្ដេច» មានស្មារតីជាយោធា ដែលជាអ្នកមានចិត្ដព្រហើន ផ្ដាច់ការ និង លោភលន់ ដើម្បីទទួលជោគជ័យក្នុងការគ្រប់គ្រងរាជាណាចក្រឬ រដ្ឋរបស់ខ្លួន។ លើសពីនេះទៅទៀត «ស្ដេច» មិនគ្រាន់តែត្រូវអនុវត្ដនូវការបោកបព្ឆោតដ៏ប៉ិនប្រសប់ប៉ុណ្ណោះទេប៉ុន្ដែ ថែមទាំងត្រូវគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់ និង កម្លាំងផងដែរ ពីព្រោះថា បើគ្មានកម្លាំងទេ ច្បាប់ក៏អនុវត្ដមិនមានប្រសិទ្ធភាពដែរ។ មេទ័ពខ្លា
អាចដឹកនាំកងទ័ពក្ដាន់ទៅប្រយុទ្ធ និងមានសង្បឹមថាឈ្នះផ្ទុយទៅវិញ មេទ័ពក្ដាន់ដែលដឹកនាំកងទ័ពខ្លាទៅប្រយុទ្ធ មិនមានសង្បឹមថាឈ្នះនោះទេ។
ជានិច្ចកាល«ស្ដេច» ត្រូវប្រកាន់ភាពម៉ឹងម៉ាត់ ឧត្ដមភាពនៃសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ របស់ខ្លួន ដោយមិនត្រូវបណ្ដោយឱ្យមានការថ្លោះធ្លោយដោយប្រការណាមួយទេ។