មុននឹងយើងធ្វើការសិក្សាស្វែងយល់ពីបច្ចុប្បន្នភាពនៃការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងនៅកម្ពុជាយើងគួរគប្បីស្វែងយល់នូវពាក្យយេនឌ័រជាមុនសិន
ថាតើ យេនឌ័រជាអ្វី?
ពាក្យ « យេនឌ័រ (Gender)» គឺជាភាពស្មើគ្នារវាងបុរស និង ស្ត្រី ស្តីអំពីសិទ្ធិ តួនាទី ការទទួលខុសត្រូវ ការសម្រេចចិត្ត ឧបសគ្គ ឱកាស និង តម្រូវការរបស់បុរស និង ស្រ្ដី នៅគ្រប់បរិបទ គ្រប់វិស័យ និង គ្រប់មជ្ឈដ្ឋានទាំងអស់ ដែលកំណត់ដោយសង្គមវប្បធម៌ ហើយអាចផ្លាស់ប្តូរបានទៅតាមពេលវេលា និង ស្ថានភាពជាក់ស្តែង ឬ អាចនិយាយថា ជាគោលគំនិតផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច សង្គម ក្នុងការវិភាគលើតួនាទី និង ទំនួលខុសត្រូវ។ យេនឌ័រក៏ជាការកំណត់របស់គ្រួសារ សហគមន៍ និង សង្គមពាក់ព័ន្ធ នឹងការបែងចែកការងារ ការអប់រំ សិទ្ធិអំណាច ឋានៈ និង តួនាទី ដល់កូនស្រី កូនប្រុស និង ស្រ្តី បុរស។ យេនឌ័រអាចផ្លាស់ប្តូរកែប្រែបាន ព្រោះវាជាលក្ខខណ្ឌសង្គមមិនមែនមានពីកំណើតនោះទេ។
បើកាលណាយើងនិយាយពីការលើកកម្ពស់យេនឌ័រ ក៏យើងត្រូវផ្តោតទៅលើតួនាទីយេនឌ័រផងដែរ ថាតើតួនាទីយេនឌ័រមានសារៈសំខាន់យ៉ាងណាខ្លះ ក្នុងការចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងសកម្មភាពទាំងឡាយរបស់គ្រួសារ និងសហគមន៍ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍គ្រួសារ និង សហគមន៍?
តួនាទីយេនឌ័រ គឺពិតជាមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងសកម្មភាពទាំងឡាយរបស់គ្រួសារ និង សហគមន៍ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍គ្រួសារ និង សហគមន៍ ដូច្នេះ យើងគប្បីបង្កើតឱ្យមានការពិភាក្សាអំពីវិធីផ្សេងៗក្នុងការចែករំលែកការទទួលខុសត្រូវ ផ្អែកលើសមភាពយេនឌ័រ។ បើបុរសអាចធ្វើការងារអ្វីបាន ស្រ្តីក៏អាចធ្វើការងារនោះបានដូចគ្នា ពោលគឺស្រ្តី និង បុរសអាចធ្វើជា គ្រូបង្រៀន គ្រូពេទ្យ តុលាការ វិស្វករ … (នេះបើនិយាយពីការចូលរួមការងារក្នុងសង្គម) និង ស្រ្តីនិងបុរសអាចធ្វើការងារផ្ទះ មើលថែចិញ្ចឹមបីបាច់កូន មើលថែមនុស្សចាស់… (នេះបើនិយាយពីចូលរួមការងារក្នុងសង្គមគ្រួសារ) បានដូចគ្នា។ បើនិយាយឱ្យសាមញ្ញងាយយល់ តួនាទីយេនឌ័រ គឺជាការរៀបរាប់ពីអ្វីដែលបុរស និង ស្ត្រី រំពឹងថានឹងធ្វើអ្វីមួយបាន។ ឧទាហរណ៍ បុរសត្រូវបានគេរំពឹងទុកថា ជាអ្នកទទួលបន្ទុកការងារកាប់ឱស រកត្រី រីឯស្ត្រីវិញគឺជាអ្នកចំអិនចំណីអាហារជាដើម។
ចាប់តាំងពីយើងបានបង្កើតឱ្យមានតួនាទីយេនឌ័រ យើងសង្កេតឃើញថា បច្ចុប្បន្នភាពនេះគឺសង្គមកម្ពុជាមានការផ្លាស់ប្តូរការទទួលខុសត្រូវ ការងាររបស់បុរស និង ស្ត្រី ក្នុងជីវិតរស់នៅ និង ការយល់ដឹងពីឥទ្ធិពលនៃយេនឌ័រច្រើន ជាពិសេស ទៅលើការអនុវត្តបានល្អសម្រាប់លើកកម្ពស់យេនឌ័រ ទាំងបុរស ទាំងស្ត្រី។ កាលពីមុន ជាទូទៅស្រ្តីខ្មែរត្រូវបានគេមិនឱ្យទៅរៀនសូត្របានខ្ពស់ខ្ពស់ទេ ឬ ក៏ស្រ្តីមិនត្រូវបានឱ្យចេញទៅធ្វើការក្រៅផ្ទះ… ដូចបុរសនោះទេ ដែលវាផ្ទុយស្រឡះពីបច្ចុប្បន្នភាព ដែលស្រ្តីអាចចូលប្រឡូកគ្រប់ការងារទាំងអស់ ទាំងការងារក្នុងផ្ទះ និង ការងារក្រៅផ្ទះ។
ដោយមើលឃើញពីសារៈសំខាន់ នៃការចូលរួមចំណែករបស់យេនឌ័រ ទើបនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ រាជរដ្ឋាភិបាលបានយកចិត្តទុកដាក់ លើកកម្ពស់យេនឌ័រ ដើម្បីឱ្យមានសមភាពរវាងបុរស និង ស្រ្ដី ដើម្បីស្រ្ដីនាពេលបច្ចុប្បន្នមានសិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច និង ចូលរួមក្នុងកិច្ចការនយោបាយដូចបុរសដែរ ពោលគឺ ស្រ្ដីជាឆ្អឹងខ្នងរបស់ប្រទេសជាតិ ជាកោសិកានៃសង្គម និង ជាមាតានៃពិភពលោក ដើម្បីបំបាត់អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ ដើម្បីបំបាត់រាល់ការរើសអើងលើស្រ្ដីភេទ ដើម្បីភាពសុខសាន្ដក្នុងសង្គម និង ភាពរីកចម្រើននៃសង្គមជាតិ។ ដូច្នេះ សមភាពយេនឌ័រគឺមានន័យថា គ្មានការរើសអើងរវាងបុរស និង ស្ត្រី មានលក្ខខណ្ឌ និង ទទួលបាននូវសិទ្ធិស្មើៗគ្នា គឺជាការឱ្យតម្លៃដោយសង្គមទៅលើភាពដូចគ្នា និង ភាពខុសគ្នា ដូចជា ភេទទាំងពីរត្រូវបានគេផ្តល់ឱកាសឱ្យស្មើគ្នា ភេទទាំងពីរត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ស្មើគ្នា ទោះបីជាមានភាពខុសគ្នាផ្នែកជីវសាស្រ្តយ៉ាងណាក៏ដោយ ពោលគឺ យើងមិនត្រូវឱ្យមានភាពលំអៀងនៃយេនឌ័រនោះទេ។ បើកាលណាមានភាពលំអៀងយេនឌ័រនោះ ៗ តួនាទី បុរស និង ស្រ្តីក៏មានភាពលំអៀង។ កាលពីមុន បុរស និង ស្ត្រីជានិច្ចកាលបានបង្ហាញពីតួនាទីរបស់ខ្លួន ដូចជា ស្ត្រីជាអ្នកចំអិនអាហារ ចំណែកបុរសចេញទៅធ្វើការក្រៅផ្ទះ ឬ ឆ្ងាយផ្ទះ ហើយស្ត្រីមានការជឿជាក់ថាពួកគេមិនអាចចចេសរឹងរូសបានទេ មានតែបុរសប៉ុណ្ណោះដែលជាអ្នកគ្រប់គ្រងក្រុមគ្រួសាររបស់គេ។ ដូច្នេះ ការលម្អៀងនៃយេនឌ័រ គឺមានដែនកំណត់សម្រាប់អ្វីដែលបុរស និង ស្ត្រីមានក្នុងការធ្វើសកម្មភាពនានា ទាក់ទងនឹងការរស់នៅ។ ដោយហេតុនេះ ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននៅលើពិភពលោកនេះ ទំនៀមទម្លាប់នៃយេនឌ័រកាលពីមុន គឺកំពុងមានការផ្លាស់ប្តូរ ព្រោះមានមនុស្សវ័យក្មេងជាច្រើន ដែលធ្វើការដើម្បីសមភាព និង យុត្តិធម៌ ដែលកំពុងតែជួយឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនេះ ហើយយេនឌ័រខ្លះអាចជះឥទ្ធិពលដល់ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង ដែលជាការចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ។ ឧទាហរណ៍ ស្ត្រីបង្វិលចង្ក្រានមិនជុំ ធ្វើឱ្យស្ត្រីបាត់បង់សេរីភាព និង ឱកាសនៃការចូលរួមសកម្មភាពក្នុងសង្គម ដែលទាក់ទង់នឹងការអប់រំ ការទទួលបានពត៌មាន និង ការបញ្ចេញមតិយោបល់ជាដើម (ជាទូទៅ បុរសគឺជាមេគ្រួសារហើយក្នុងគ្រួសារ បុរសមានអំណាច មានសិទ្ធជាអ្នកសម្រេចកិច្ចការក្នុងគ្រួសារទាំងអស់ ដូច្នេះ ស្ត្រីត្រូវតែស្តាប់បង្គាប់បុរស ទោះបីជាគំនិតរបស់បុរសទាំងនោះអាចបង្ករបញ្ហាក៏ដោយ)។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ននេះស្រ្តីបង្វិលចង្រ្កានមិនជុំ គឺមិនមែនសំដៅទៅលើភាពអសមត្ថភាពរបស់ស្រ្តីទេ គឺសំដៅទៅលើទំហំការងារច្រើន ដែលស្រ្តីធ្វើយ៉ាងណាក៏មិនចេះអស់ និង មិនចេះហើយ (មាតាដៃមួយរយ) ដែលទាមទារពីការជួយចូលរួម និង ជ្រោមជ្រែងពីបុរស ហើយម្យ៉ាងទៀត បច្ចុប្បន្ននេះ ស្រ្តីមានឱកាសចូលប្រឡូកគ្រប់សកម្មភាពការងារក្រៅផ្ទះក្នុងសង្គមស្ទើតែគ្រប់វិស័យ សូម្បីតែវិស័យនយោបាយផងនោះ តើស្រ្តីធ្វើដូចម្តេចនឹងវិលចង្រ្កានបានជុំនោះ?
តួនាទីយេឌ័រដែលគេរំពឹងទុក គឺត្រូវបានមើលឃើញជាក់ច្បាស់នៅក្នុង ទិដ្ធភាពជាច្រើននៃគ្រួសារ ហើយគ្រួសារខ្លះបានប្រព្រឹត្តចំពោះក្មេងស្រី និង ក្មេងប្រុសស្មើភាពគ្នា។ ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ក៏មានគ្រួសារមួយចំនួនមិនទាន់បានប្រព្រឹត្តចំពោះក្មេងប្រុស និង ក្មេងស្រីឱ្យបានស្មើភាពគ្នាទេ បើទោះបីជាមានភាពខុសគ្នាខាងវប្បធម៍ក៏ដោយ ក៏ក្មេងប្រុសជំទង់ៗ គេមានអារម្មណ៏ថា រងសម្ពាធពីគ្រួសារ និង សង្គម អំពីតួនាទីយេនឌ័រផងដែរ។ គ្រួសារ និង សហគមន៍ គប្បីបង្កើតឱ្យមានការពិភាក្សាអំពីវិធីផ្សេងៗ ក្នុងការចែករំលែក ការទទួលខុសត្រូវផ្អែកលើសមភាពយេនឌ័រ។ ការធ្វើដូច្នេះ ពួកគេអាចមានលទ្ធភាពក្នុងការស្វែងរកវិធីដ៏ល្អប្រសើរ សម្រាប់ពួកគេចែករំលែកនូវតួនាទីដែលអាចធ្វើឱ្យយុវវ័យមានការសប្បាយរីករាយ ដើម្បីភាពសុខដុមរមនានៅក្នុងគ្រួសារ។
១-ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យអប់រំ
ទោះបីជាមានការអភិវឌ្ឍលើវិស័យអប់រំ និង សង្គមបានដើរទៅមុខយ៉ាងលឿនក៏ដោយ តែកូនស្រីនៅកម្ពុជាក៏នៅមានបញ្ហាវិសមភាពលើវិស័យអប់រំដដែល ជាពិសេស នៅតំបន់ជនបទ។ ក្មេងស្រីមានឱកាសអប់រំតិចជាងក្មេងប្រុស ថ្វីត្បិតតែការអប់រំនៅកម្រិតបឋមសិក្សាបានបង្ហាញ និង ផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ដល់ក្មេងទាំងពីរភេទមានចំនួនស្មើគ្នាក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែ ចំនួនក្មេងស្រីបានថយចុះ នៅកម្រិតឧត្តមសិក្សា គឺមានត្រឹមតែ៤០ភាគរយនៃស្ត្រីដែល បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់វិទ្យាល័យ។
បញ្ហាទាំងនេះ បានជំរុញឱ្យមានការតស៊ូមតិក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធនានា ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឱ្យការលើកកម្ពស់ស្រ្តីកម្ពុជាឱ្យមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីសិក្សាឱ្យស្មើនឹងបុរស។ បច្ចុប្បន្នក្រសួងអប់រំ យុវជន និង កីឡា បាននិងកំពុងគាំទ្រឱ្យមានការលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ ក្នុងវិស័យពាក់ព័ន្ធនានាផងដែរ។ ជាក់ស្ដែងការជួយមន្រ្តីរាជការស៊ីវិលជាស្រ្តី គឺហាក់បីដូចជាយើងកំពុងជួយខ្លួនឯង និង សង្គមជាតិទាំងមូល ព្រោះស្ត្រីជាចលករដ៏សំខាន់មួយក្នុងការអភិវឌ្ឍសម្រាប់សង្គមជាតិ។ ស្ត្រីជាធនធានមនុស្សដ៏មានតម្លៃសម្រាប់សង្គម។ ការកសាងបណ្តាញភាពជាអ្នកដឹកនាំសម្រាប់ស្ត្រី គឺជាការចូលរួមក្នុងការកសាងផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអប់រំ ការចែករំលែកចំណេះដឹង និង បទពិសោធទៅវិញទៅ មកដល់យុវជននៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំនានា ក៏បានចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមដែលពាក់ព័ន្ធនឹងស្ត្រីផងដែរ។ បណ្តាញអ្នកដឹកនាំស្ត្រី នឹងប្រមូលផ្តុំស្ត្រីដែលមានតួនាទីចាប់ពីអនុប្រធានការិយាល័យ រហូតដល់ថ្នាក់ក្រសួង ដើម្បីគាំទ្រ និង លើកទឹកចិត្តគ្នា ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យអប់រំសម្រាប់ស្ត្រី។ តាមរយៈសកម្មភាពនេះ ស្ត្រីមកពីក្រសួងនានា នឹងបានចែករំលែកបទពិសោធចំណេះដឹង និង ដំណោះស្រាយសង្គមសម្រាប់អភិវឌ្ឍសង្គម។
ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្ហាញការគាំទ្រលើគម្រោងនេះ ក្រសួងអប់រំគួរបន្ថែមគ្រូបង្រៀនដែលជាស្រ្តី សាងសង់អន្តេវាសិកដ្ឋាន និង ផ្តល់អាហារូបករណ៍ដល់សិស្សនារីឱ្យបានច្រើន ដើម្បីសមភាពយេនឌ័រក្នុងវិស័យអប់រំ បង្កើនការផ្សព្វផ្សាយអប់រំ និង ពន្យល់ដល់អាណាព្យាបាលមួយចំនួន ឱ្យពួកគាត់ផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ ឬ គំនិតអវិជ្ជមានលើកូនស្រី ដើម្បីផ្តល់ឱកាសដល់កូនស្រីឱ្យបានរៀនសូត្រដូចកូនប្រុសដែរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រនៅក្នុងវិស័យអប់រំ មិនមែនមានន័យថា ត្រឹមតែកុមារា កុមារី និង យុវជន មានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការទទួលបានការអប់រំ (ទាំងការអប់រំក្នុងប្រព័ន្ធ និង ក្រៅប្រព័ន្ធ) ប៉ុណ្ណោះទេ។ យើងក៏ត្រូវការបង្កើនចំនួនស្ត្រីជាគ្រូបង្រៀន និង ជានាយិកា ឬ សកលវិទ្យាធិការ នៅតាមបណ្តាសាលារៀន សាកលវិទ្យាល័យ ក៏ដូចជា នៅតាមមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំផងដែរ។ ក្រៅពីការសម្រេចបាននូវសមភាពក្នុងការទទួលបានការអប់រំនៅគ្រប់កម្រិត ការលើកកម្ពស់រវាងបុរស និង ស្ត្រី ត្រូវតែជាផ្នែកមួយនៃកម្មវិធីសិក្សានៅកម្រិតបឋមសិក្សា និង អនុវិទ្យាល័យ។ គ្រូបង្រៀននិង កម្មវិធីសិក្សាត្រូវតែលើកទឹកចិត្តឱ្យកុមារី និង ក្មេងស្រីត្រូវខិតខំពង្រីកចំណេះដឹង ពង្រឹងសមត្ថភាព ដើម្បីអភិវឌ្ឍសក្តានុពលពេញលេញរបស់គេ។ ការអប់រំក្នុងប្រព័ន្ធក៏ត្រូវតែផ្ដល់នូវវិធីសាស្ត្រសម្រាប់យុវជន ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងបទដ្ឋានសង្គមនានា ដែលជាប់ទាក់ទងនឹងយេនឌ័រ។
២-ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យនយោបាយ
ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យនយោបាយ ក៏អាចធានាបាននូវសមភាពយេនឌ័រ ការឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាយេនឌ័រ ដែលជាកិច្ចការដ៏សំខាន់ក្នុងការជំរុញ និង បង្កើននូវតួនាទីនយោបាយសង្គមរបស់ស្ត្រី និង បុរស។ ការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវសមភាពយេនឌ័រ និង សមធម៌យេនឌ័រ ជាពិសេស ការធានាឱ្យមានលទ្ធផល និង ការចូលរួមរវាងស្ត្រី និង បុរស ដើម្បីទទួលបាននូវភាពថ្លៃថ្នូរ និង បង្កលក្ខណៈឱ្យស្ត្រី និង បុរសចូលប្រឡូកក្នុងកិច្ចការនយោបាយ ដើម្បីទទួលបាននូវការអភិវឌ្ឍ ដើម្បីឱ្យជីវភាពរស់នៅកាន់តែមានភាពប្រសើរឡើងទាំងនៅថ្នាក់ជាតិ និង អន្តរជាតិ។
ដោយហេតុផលមួយចំនួនទាំង វប្បធម៌ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គម និង ប្រវត្តិសាស្រ្ត អត្រាចូលរួមរបស់ស្រ្តីនៅក្នុងវិស័យនយោបាយកម្ពុជានៅមានកម្រិតទាបនៅឡើយ។ ក្រសួងកិច្ចការនារី អង្គការសង្គមស៊ីវិល និង ភាគីពាក់ព័ន្ធ បាននិងកំពុងជម្រុញស្ត្រីឱ្យប្រឡូកចូលវិស័យនយោបាយ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដែលស្ត្រីជួបប្រទះ និង ជម្រុញឱ្យមានសមភាពយេនឌ័រ និង ការលើកកម្ពស់ស្ដ្រីក្នុងវិស័យនយោបាយ។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៏មានការលើកឡើងផ្សេងថា ស្រ្តីគួរកុំទាន់ឆាប់ប្រឡូកក្នុងវិស័យនយោបាយ ប៉ុន្តែ ស្រ្តីគួរតែយកចិត្តទុកដាក់លើសហគ្រិនខ្នាតតូច និង មធ្យម ព្រោះវាក៏អាចចូលរួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសជាតិផងដែរ។
យើងបានដឹងហើយថា ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរភេទ ត្រូវរួមគ្នាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ គឺសិទ្ធស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់, សិទ្ធិចូលរួមក្នុងការងារនយោបាយ, សិទ្ធិជ្រើសរើសមុខរបរសមស្រប, ការងារដូចគ្នាប្រាក់ខែដូចគ្នា, លុបបំបាត់ការរើសអើង, ចូលរួមគ្រប់សកម្មភាពរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលរួមមាន ការអប់រំផ្សព្វផ្សាយ និង ការសម្រេចចិត្តនានា ប៉ុន្តែ ប្រការទាំងនេះ យើងអាចធ្វើបាននៅក្នុងកម្រិតមួយនៅឡើយ ជាពិសេស ការចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយនេះតែម្តង។
៣-ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច
ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចនាពេលបច្ចុប្បន្ន ការងារស្រ្ដីក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេស កិច្ចការងារពាណិជ្ជកម្ម គឺបានតួនាទីដ៏សំខាន់ណាស់ ព្រោះស្រ្តីបានបំពេញ និង បង្កើនសមត្ថភាព ដែលកំពុងបម្រើការងារក្នុងវិស័យពាណិជ្ជកម្មនៅតាមមូលដ្ឋាន បានក្លាយជាឆ្អឹងខ្នងនៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចសង្គម។ តម្លៃរបស់ស្រ្តីខ្មែរក្នុងគ្រួសារ ក្នុងសង្គម និង ប្រទេសជាតិ គឺតម្រូវឱ្យយើងរួមគ្នាប្រឹងប្រែង ចាត់វិធានការ រកដំណោះស្រាយឱ្យបានទាន់ពេលវេលា និង តាមគ្រប់រូបភាព។ ក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍កន្លងមកនេះ ដោយមានការដឹកនាំប្រកបដោយទស្សនវិស័យវែងឆ្ងាយ និង យុទ្ធសាស្ត្រស៊ីជម្រៅរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយសម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន កម្ពុជាសម្រេចបាននូវវឌ្ឍនភាព និង ជោគជ័យគួរជាទីមោទនៈ គឺកម្ពុជាអាចរក្សាបានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ ក្នុងអត្រាមធ្យម៧%ក្នុងមួយឆ្នាំ ក្នុងរយៈពេលជាង២០ឆ្នាំជាប់ៗគ្នា ចំណែកអត្រាភាពក្រីក្រត្រូវបានកាត់បន្ថយប្រហែល១% ក្នុង១ឆ្នាំ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏រឹងមាំនេះ បានមកពីការរីកចម្រើននៃវិស័យឧស្សាហកម្ម, កម្មន្តសាល, កសិកម្ម, សំណង់ និង សេវាកម្មដែលក្នុងនោះ មានស្ត្រីចូលរួមក្នុងកម្លាំងពលកម្មចំនួនជាង៧០ភាគរយ។ ជាលទ្ធផល កម្ពុជាសម្រេចបាននូវវឌ្ឍនភាពដ៏ល្អប្រសើរក្នុងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និង ប្រែក្លាយពីប្រទេសមានចំណូលទាប ទៅជាប្រទេសមានចំណូលមធ្យមកម្រិតទាប និង ឈានទៅជាប្រទេសមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់ នៅឆ្នាំ២០៣០ ហើយការអនុវត្តដោយជោគជ័យនូវគោលនយោបាយយុទ្ធសាស្ត្រ កម្មវិធី និង ផែនការសកម្មភាពជាច្រើន សំដៅលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និង ការផ្តល់ភាពអង់ឤចដល់ស្ត្រី។ ការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា កម្ពុជាមានវឌ្ឍនភាពក្នុងការកាត់បន្ថយគម្លាតយេនឌ័រ ដែលបានបញ្ជាក់ក្នុងរបាយការណ៍វេទិកាសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក ពីចំណាត់ថ្នាក់លេខ១១២ នៅឆ្នាំ២០១៦ មកត្រឹមចំណាត់ថ្នាក់លេខ៩៩ ក្នុងចំណោម១៤៤ប្រទេស នៅឆ្នាំ២០១៧។ ការបង្កើនការយល់ដឹងអំពីសេវាអភិវឌ្ឍអាជីវកម្មសំខាន់ៗ សម្រាប់សហគ្រាសស្ត្រីខ្នាតមីក្រូខ្នាតតូច និង មធ្យម ការបង្កើតនូវកម្មវិធីនានា ដើម្បីជួយឲ្យស្ត្រីទទួលបាននូវជំនាញបច្ចេកទេស សហគ្រិនភាព និង សេវា ហិរញ្ញវត្ថុគាំទ្រស្ត្រីក្នុងការធ្វើពិពិធកម្ម និង ពាណិជ្ជបនីយកម្មលើវិស័យកសិកម្ម ព្រមទាំងកិច្ចសហការជាមួយ ភាគីពាក់ព័ន្ធនានានៅក្នុងទីផ្សារការងារ ដើម្បីលុបបំបាត់ការរើសអើងស្ត្រីនៅកន្លែងការងារ រៀបចំស្តង់ដាពលកម្មសម្រាប់ស្ត្រី ផ្តល់ការគាំពារសង្គម និង ជួយដោះស្រាយវិវាទជាដើម។ ដូច្នេះ នៅក្នុងការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចនេះ យើងឃើញថា បងប្អូនស្ដ្រីក្នុងវិស័យការងារកិច្ចការនារី ពិតជាបានចូលរួមចំណែកដ៏សំខាន់ លើការងារអភិវឌ្ឍន៍កំណើន សេដ្ឋកិច្ចសង្គម និង ការងារអភិវឌ្ឍន៍សមត្ថភាពស្ដ្រី បានយ៉ាងល្អប្រសើរ ថ្វីត្បិតតែវិស័យកិច្ចការនារី មានការរីកចម្រើនក្តី ក៏ប៉ុន្តែ ស្ត្រីជាថ្នាក់ដឹកនាំនៅតែជួបបញ្ហាប្រឈមនៅឡើយ ដូចជា ការមាក់ងាយពីបុរសពីអ្នកមានអំណាចតាមការបោកបញ្ឆោត, ការរើសអើង, ភាពក្រីក្រ និង សុខភាពទន់ខ្សោយជាដើម។ [1] រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានទទួលស្គាល់កាន់តែខ្លាំងឡើងនូវតម្រូវការឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាយេនឌ័រ ដោយសារតែបញ្ហានេះ មិនត្រឹមតែជួយដល់ការបង្កើន និងធានានិរន្តរភាពនៃសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ ប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជួយដល់ការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ និងការរីកចម្រើននៃសេដ្ឋកិច្ចផងដែរ។
៤-ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យសិទ្ធិមនុស្ស
ការលើកកម្ពស់យេនឌ័រក្នុងវិស័យសិទ្ធមនុស្ស អាចសម្រេចបានជោគជ័យ លុះត្រាតែស្ត្រី និង បុរស ទទួលសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិការងារដូចគ្នា និងជាពិសេស ការទទួលខុសត្រូវ និង ឱកាស ក្នុងការចូលរួមធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តនានា ដែលអាចមានឥទ្ធិពលមកលើពួកគេ។
យេនឌ័រ និង សិទ្ធិមនុស្ស គឺជាគុណតម្លៃ និង ជាគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាននៃមនុស្សជាតិ ដែលបានអនុម័តដោយមេដឹកនាំពិភពលោក នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥ គឺ «សិទ្ធិស្មើគ្នារវាងបុរសនិងស្ត្រី» ហើយកិច្ចការពារ និង ការលើកកម្ពស់សិទ្ធិស្ត្រី គឺជាទំនួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋទាំងអស់។ ប៉ុន្តែទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយស្ត្រីរាប់លាននាក់នៅជុំវិញពិភពលោក បន្តជួបប្រទះការរើសអើងនៅឡើយ។ ស្រ្តីមួយចំនួន ត្រូវបានរើសអើងដោយច្បាប់ និង គោលនយោបាយមួយចំនួនដែលហាមឃាត់ស្ត្រីពីការទទួលបានស្មើភាពនូវដីធ្លី ទ្រព្យសម្បត្តិ និង លំនៅឋាន។ ការរើសអើងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និង សង្គម បណ្តាលឱ្យមានជម្រើសជីវិតសម្រាប់ស្ត្រីកាន់តែតិចទៅៗ និង ក្រីក្រទៅៗ ដែលធ្វើឱ្យស្រ្តីទាំងនោះ ងាយរងគ្រោះនឹងការជួញដូរ។ អំពើហិង្សាកើតចេញពីយេនឌ័រ ប៉ះពាល់យ៉ាងហោចណាស់៣០%នៃស្រ្តីនៅទូទាំងពិភពលោក។ ស្ត្រីត្រូវបានបដិសេធនូវសិទ្ធិសុខភាពផ្លូវភេទ និង សិទ្ធិសុខភាពបន្តពូជ។ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សជាស្ត្រីក៏ធ្លាប់ បានគេបដិសេធមិនទទួលយកដោយសហគមន៍របស់គេ និង បានមើលឃើញថា ជាការគម្រាមកំហែងដល់សាសនា កិត្តិយស ឬ វប្បធម៌។ តួនាទីយ៉ាងសំខាន់របស់ស្រ្តីចំពោះសន្តិភាព និង សន្តិសុខ ជាញឹកញយត្រូវបានមើលរម្លង ដូចជាពេលមានហានិភ័យជាក់លាក់ ដែលពួកគេប្រឈមនឹងស្ថានភាពជម្លោះជាដើម។
ជាងនេះទៅទៀត ក្រុមស្ត្រីមួយចំនួនប្រឈមនឹងទម្រង់នៃការរើសអើងនានាដែលកាន់តែមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរឡើងៗ ដោយសារតែកត្តានានា ដូចជា អាយុរបស់ពួកគេ ជាតិពិន្ធុ ពិការភាព ឬ ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចសង្គម ដែលបន្ថែមលើការរើសអើងយេនឌ័រ។ ដើម្បីធានាឱ្យមានប្រិសិទ្ធភាពនូវសិទ្ធិមនុស្សរបស់ស្រ្តី ជាបឋម តម្រូវឱ្យមានការយល់ដឹងទូលំទូលាយនូវរចនាសម្ព័ន្ធសង្គម និង ទំនាក់ទំនងអំណាចដែលនៅជុំវិញរឿងនេះ មិនត្រឹមតែច្បាប់ និង នយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងសេដ្ឋកិច្ច សក្ដានុពលសង្គម និង គ្រួសារ ព្រមទាំងជីវិតសហគមន៍ផងដែរ។ ផ្នត់គំនិតយេនឌ័រត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរចេញ ដើម្បីឱ្យស្ត្រីលែងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាអ្វីដែលស្ត្រីមិនគួរ ហើយជំនួសមកវិញនូវការមើលឃើញថា ពួកគេជាអ្នកណា? បុគ្គលល្អពិសេស ដែលមានតម្រូវការ និង បំណងប្រាថ្នារបស់ខ្លួនផ្ទាល់។ នេះបើនិយាយពីបរិបទពិភពលោក។
ដោយឡែកសម្រាប់បរិបទក្នុងប្រទេសកម្ពុជា វិសមភាពយេនឌ័រនៅតែបន្តកើតមានស្ទើរតែគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាំងអស់នៃជីវិតមានជាអាទិ៍ សេដ្ឋកិច្ច ការអប់រំ នយោបាយ សុខភាព អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង សន្តិសុខ។ ឧទាហរណ៍ ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ភាពខុសគ្នារវាងយេនឌ័រ នៅតែបន្តកើតមានក្នុងក្រុមការងារស្រ្តី គ្របដណ្តប់លើសលុបលើវិស័យកាត់ដេរ ហើយបុរសគ្របដណ្តប់លើសលុបលើវិស័យសំណង់ ស្ត្រីចូលរួមក្នុងការងារដែលងាយរងគ្រោះ ស្រ្តីមានតំណាងមិនគ្រប់គ្រាន់ក្នុងវិស័យសាធារណៈ និង មានតិចតូចអ្នកធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្ត”។ ការអប់រំ ស្ត្រី ៤០ %ដែលមានអាយុចន្លោះពី២៥ ដល់ ៤៤ឆ្នាំ ជាអនក្ខរជន បើប្រៀបធៀបទៅនឹងបុរសនៅក្នុងក្រុមអាយុដូចគ្នា ក្មេងស្រីមានឱកាសអប់រំតិចជាងក្មេងប្រុស។ ក្នុងវិស័យនយោបាយ រដ្ឋសភានៅតែបន្តគាំទ្រលើកកម្ពស់សមភាពយេនឌ័រ និង សិទ្ធិអំណាចស្រ្តី ដើម្បីកាត់បន្ថយការើសអើងស្ត្រីភេទ អំពើហិង្សាលើស្រ្តី និង កុមារី ប៉ុន្តែ ចំនួនស្រ្តីក្នុងវិស័យនេះ នៅមានកម្រិត។ចំពោះផ្នែកសន្តិសុខ ក្នុងការអង្កេតមួយនាឆ្នាំ២០១៥ មានស្ត្រី១នាក់ ក្នុងចំណោមស្រ្តី៥នាក់ ត្រូវបានរាយការណ៍ថា បានទទួលរងការរំលោភបំពានរាងកាយនិងផ្លូវភេទ និង តាមការអង្កេតឆ្នាំ២០១៣ មានបុរសជាង៣៥%ដែលកំពុងមាននិងបានមានទំនាក់ទំនងរឿងស្នេហា ហើយត្រូវបានគេរាយការណ៍ថា ពួកគេបានប្រើអំពើហិង្សាលើរាងកាយ ឬ អំពើហិង្សាផ្លូវភេទលើដៃគូររបស់ពួកគេ ហើយបុរសចំនួន២០%ដែលគេបានធ្វើការអង្កេត និង រាយការណ៍ថា បានប្រព្រឹត្តិអំពើសេពសន្ធវៈ។
ដូច្នេះ តាមការលើកជាឧទាហរណ៍ខាងលើ យើងឃើញថា បច្ចុប្បន្នភាពនៃការលើកកម្ពស់យេនឌ័រនៅកម្ពុជា នៅមានកម្រិតនៅឡើយ ហើយរាជរដ្ឋាភិបាលក៏គួរតែកែលម្អនូវភាពខ្វះចន្លោះនៃគោលនយោបាយ និង ការពាក់ព័ន្ធនានា សំដៅធានាការពារសិទ្ធិ និង លើកកម្ពស់ការចូលរួមរបស់ស្ត្រីនៅក្នុងវិស័យសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និង អភិបាលកិច្ច ព្រមទាំងផ្តល់ឱកាសបន្ថែមទៀតដល់ស្ត្រី ជាពិសេស យុវវ័យ នៅក្នុងតួនាទីធ្វើការសម្រេចចិត្តទាំងនៅក្នុងថ្នាក់ជាតិ និង ថ្នាក់ក្រោមជាតិ ក៏ដូចជា បន្តកសាង និង លើកកម្ពស់ស្រ្តី និង កុមារ ដើម្បីមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំ ដើម្បីការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព ដើម្បីបង្ហាញពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងលើកកម្ពស់ស្ត្រីចូលរួមក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំ និង ទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ច សង្គម ពិសេស ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពជីវភាព សិទ្ធិ ឋានៈ និង តួនាទីស្រ្តីក្នុងគ្រប់វិស័យ។ ការដែលនិយាយនេះ មិនមែនមានន័យថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនបានដាក់ចេញគោលនយោបាយយុទ្ធសាស្ត្រ ដោយជំរុញឱ្យមានសមធម៌យេនឌ័រ និង ដំណើរឆ្ពោះទៅរកការលើកកម្ពស់យេនឌ័រពិតប្រាកដនោះទេ គឺគ្រាន់តែសុំឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលបង្កើនការយកចិត្តទុកដាក់ឱ្យដល់កម្រិតខ្ពស់ ក្នុងការលើកកម្ពស់វិស័យយេនឌ័រ ឱ្យសក្តិសមនឹងការចាត់ទុកថា «ស្រ្តីគឺជាឆ្អឹងខ្នងនៃសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមជាតិ» ដែលជាអ្នកចូលរួមយ៉ាងសកម្ម ក្នុងការប្រែក្លាយប្រទេសកម្ពុជាឱ្យក្លាយជាប្រទេសមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់ នៅឆ្នាំ២០៣០ និង ប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍នៅឆ្នាំ២០៥០ តាមចក្ខុវិស័យរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ ជាមួយគ្នានេះ យើងខ្ញុំក៏សុំឱ្យបង្កើនការគាំទ្របន្ថែម និងជាបន្តទៀត ក្នុងការលើកកម្ពស់ស្ថានភាព ឋានៈ និង តួនាទីស្ត្រី តាមរយៈការផ្តល់ឱកាសឱ្យស្ត្រី បានចូលទៅក្នុងតួនាទីធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ពោលគឺតាំងពីថ្នាក់ជាតិ រហូតដល់ថ្នាក់មូលដ្ឋានផងដែរ៕
[1] នេះបើតាមការបញ្ជាក់ឱ្យដឹងពីលោកស្រី ម៉ែន សំអន ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងទំនាក់ទំនងជាមួយរដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា និង អធិការកិច្ច និងជា ប្រធានសមាគមនារីកម្ពុជា ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាពនៅរសៀលថ្ងៃពុធ១២កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំរកានព្វស័កព.ស២៥៦១ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ ក្នុងឱកាស ដែលលោកស្រីអញ្ជើញជាអធិបតីភាព ពិធីបិទសន្និបាត បូកសរុបលទ្ធផលការងារ ក្រសួងកិច្ចការនារី ឆ្នាំ២០១៧-២០១៨ នៅសណ្ឋាគារភ្នំពេញ។
