បណ្ឌិត ហែម ឡាច មន្ត្រីស្រាវជ្រាវ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា
ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាទីកើតនៃសីលធម៌និងប្រពៃណីដ៏ល្អដែលគួរប្រតិបត្តិតាម។ ជាផ្លូវដើម្បីរំលត់ទុក្ខ នាំសេចក្តីសុខមកឱ្យសង្គមមនុស្សអ្នកប្រតិបត្តិជាប្រទីបមួយដ៏ធំសម្រាប់បំភ្លឺឱ្យមនុស្សឃើញផ្លូវប្រតិបត្តិដើរកាត់តម្រង់ទៅរកផ្លូវសន្តិភាពនិងសន្តិសុខទាំងក្នុងបច្ចុប្បន្ននិងបរលោក។ ប្រទេសកម្ពុជាយើងបានកំណត់យកព្រះពុទ្ធសាសនាថាជាសាសនារបស់រដ្ឋតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ(ជំពូកទី៣ មាត្រា៤៣)។ បច្ចុប្បន្ននេះយើងមានវត្តអារាមចំនួន៤៩៣២វត្ត និងព្រះសង្ឃជាង៦០០០០អង្គ។ វត្តអារាមដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការអភិរក្សនិងអភិវឌ្ឍសង្គមជាតិ។
១- វត្តអារាមជាទីប្រជុំនៃមហាជននិងជាកន្លែងបម្រើសេវាសាធារណៈ
ការសន្ទនាពីធម៌អាថ៌ ឬពីព្រឹត្តិការណ៍ណាមួយ តាមសេចក្តីចេះដឹងរបស់ជនជាតិខ្មែរ ក្នុងសម័យមុនរហូតដល់សម័យនេះ តែងយកវត្តអារាមជាទីប្រជុំ។ វត្តអារាមទុកដូចជារោងហត្ថកម្មមួយរបស់ជាងគ្រប់ប្រភេទមាន ជាងឈើ កសាងវិហារ សាលាជាដើម។ ពូជធារនៃសេចក្តីចម្រើនរបស់ប្រទេសយើងដែលមានឈ្មោះជាប់មកថាជាប្រទេសមានអក្សរសាស្រ្តមានបុរាណវត្ថុជាកេរដំណែល មានប្រជាជាតិជាម្ចាស់ប្រទេស បានផ្សារភ្ជាប់ខ្លួនយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងវត្តអារាម ឬថាព្រះពុទ្ធសាសនាជាឃ្លាំងទុកដាក់នូវអក្សរសាស្រ្តជាដើមរបស់ជាតិឱ្យគង់នៅរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ វត្តអារាមជាកន្លែងសម្រាប់ប្រជុំ សិក្ខាសាលា និងវេទិការនានា។ ក្នុងការរៀបចំការបោះឆ្នោតកន្លងមកនេះវត្តអារាមក៏បានក្លាយទៅជាកន្លែងសម្រាប់ចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ជាកន្លែងសម្រាប់គណបក្សនយោបាយនានាធ្វើការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត ជាការិយាល័យបោះឆ្នោត និងជាមណ្ឌលរាប់សន្លឹកឆ្នោតទៀតផង។
២- វត្តអារាមជាសាលារៀន
វត្តអារាមជាកន្លែងសិក្សាវិជ្ជាផ្សេងៗមានអក្សរសាស្រ្ត គណិតសាស្រ្ត និងសិល្បសាស្រ្តជាដើម ឱ្យល្មមដល់ជីវភាពរបស់ខ្លួនជាប្រជាពលរដ្ឋ ព្រមទាំងវិជ្ជាខាងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលគេគួរឱ្យចេះដឹង ឱ្យសមដល់ឋានៈរបស់ខ្លួនជាអ្នកកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រោះក្នុងសម័យបុរាណមិនមានសាលាសិក្សាក្រៅពីវត្តអារាមឡើយ។ នៅពេលដែលកូនចៅប្រជាពលរដ្ឋដល់វ័យសិក្សា គេតែងតែយកទៅផ្ញើនឹងព្រះសង្ឃដើម្បីឱ្យព្រះសង្ឃបង្ហាត់បងៀន។ អ្នកខ្លះក៏បានបួសជាសាមណេរនិងភិក្ខុដើម្បីជាការតបស្នងសងគុណដល់មាតា បិតានិងមានឱកាសសិក្សារៀនសូត្រកាន់តែច្រើន។ បួសកាន់តែយូរមានឱកាសសិក្សាកាន់តែច្រើន។ អ្នកដែលបានបួសរៀនលុះពេលលាចាកសិក្ខាបទមកវិញនឹងត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋគោរពស្រលាញ់ និងឱ្យតម្លៃយ៉ាងខ្លាំង។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកដែលមិនបានបួសរៀនមិនត្រូវបានគេគោរពស្រលាញ់ សង្គមមិនឱ្យតម្លៃ ហើយ ពិបាកក្នុងការរកគូស្រករទៀតផង។
តាំងពីពាក់កណ្តាលស. វ. ទី១៩មក ស្រុកខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមអំណាចអាណានិគមបារាំង។ សាលារៀន វត្តអារាមបែបប្រពៃណីសម្រាប់កុមារ បានបន្តដំណើរទៅទៀត។ អាជ្ញាធរអាណាព្យាបាលបារាំងក៏ចាប់ផ្តើមបង្កើតទន្ទឹមគ្នានឹងសាលានេះ នូវសាលារៀនទំនើប ដោយចម្លងមួយផ្នែកធំតាមបែបសាលារៀននៅប្រទេសបារាំងពោលគឺចម្លងទាំងវិស័យគរុកោសល្យ កម្មវិធីសិក្សា ព្រមទាំងភាសា។ នេះដោយសារតែបារាំងត្រូវការមន្រ្តីតូចៗដើម្បីធ្វើការបម្រើរដ្ឋការអាណានិគម ជាពិសេសគឺអ្នកបកប្រែសម្រាប់ប្រែភាសាបារាំងខ្មែរ និងខ្មែរបារាំង។ ម៉្យាងទៀត ពួកបារាំងចង់ឱ្យវប្បធម៌ អារ្យធម៌របស់គេមកគ្របដណ្តប់លើអរិយធម៌របស់យើង។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សាលាវត្តនៅតែមានជីវិត និងដង្ហើមផ្តិកៗរហូតមកដល់ឆ្នាំ១៩៧៥។ ទាំងនេះជាមធ្យោបាយរបបអាណានិគម ដែលគេតែងប្រើនយោបាយបែបនេះដើម្បីបន្ស៊ីវណ្ណៈ អ្នកដឹកនាំខ្មែរ ឱ្យស្រូបយកវប្បធម៌និងអរិយធម៌បរទេស មានចិត្តគំនិតជាបរទេសព្រមទាំងបម្រើបរទេស។
អត្ថបទអក្សរសាស្រ្តនិងគម្ពីរនានាត្រូវបានតាក់តែងឡើងដោយកវីនិពន្ធជាព្រះសង្ឃឬរាជបណ្ឌិតដែលបានទទួលការអប់រំ និងការសិក្សាពីសាលាវត្ត ហើយអត្ថបទនេះទៀតសោតត្រូវបានកុមារដែលនៅក្នុងសាលាវត្តយកទៅសិក្សារៀនសូត្រ ។
បច្ចុប្បន្ននេះ ថ្វីត្បិតតែប្រទេសយើងបានឈានជើងចូលទៅក្នុងសម័យទំនើបក៏ដោយ សាលារៀនមួយចំនួនធំស្ថិតនៅក្នុងវត្តអារាមនៅឡើយ ពោលគឺការអប់រំមិនអាចនៅឆ្ងាយពីព្រះពុទ្ធសាសនាបានឡើយ។
ការសិក្សាផ្នែកវប្បធម៌អក្សរសាស្រ្តពុទ្ឋនិយម អាចចិញ្ចឹមការសិក្សាវិជ្ជាឯទៀតៗ ឱ្យមានជីវិតជាប់ពូជធារតមកមិនដាច់។ ប្រទេសកម្ពុជារបស់យើងដែលមានការចេះដឹង ក្នុងផ្លូវសាសនាក្ដី ក្នុងផ្លូវអក្សរសាស្រ្តក្ដី ប្រវត្តិសាស្រ្តក្ដីសុទ្ធតែកើតអំពីវត្តអារាមរបស់ព្រះពុទ្ឋសាសនា ដែលជាសាលារៀនដ៏ធំសម្រាប់កូនខ្មែរគ្រប់ជំនាន់។
យើងបានឃើញច្បាស់ហើយថា កាលដែលប្រទេសយើងមិនទាន់សម្បូរសាលារៀនអក្សរសាស្រ្តក្នុងផ្លូវការនៅឡើយ មានតែវត្តអារាមហ្នឹងឯងដែលជាសាលារៀន សម្រាប់ចិញ្ចឹមវប្បធម៌ ផ្នែកអក្សរនិងភាសារបស់ជាតិឱ្យគង់នៅ។ វត្តអារាមក៏ជារោងជាងសម្រាប់ឱ្យកូនខ្មែររៀនធ្វើសិប្បកម្មផ្សេងៗផងដែរ។តាមរយៈអក្សរសិល្ប៍ខ្មែររឿងទុំទាវ យើងសង្កេតឃើញថាទុំនិងពេជ្រចេះធ្វើតោក ធ្វើជាល ព្រមទាំងរបស់របរប្រើប្រាស់ផ្សេងៗទៀតជាច្រើន។
៣- វត្តអារាមេជាកន្លែងផ្សាំភ្ញាស់នូវអក្សរសាស្រ្តឱ្យរស់នៅដរាបមក
បើសិនជាមិនមានវត្តអារាមទេ ប្រហែលេជាអក្សរសាស្ត្រយើងរលាយសាបសូន្យអស់ទៅហើយ។ ព្រោះហេតុនេះហើយបានជាវត្តអារាមមានឈ្មោះថា ជាកន្លែងសម្រាប់ចិញ្ចឹមវប្បធម៌ អក្សរសាស្រ្តឱ្យរស់នៅពិតប្រាកដ។ អក្សរសាស្រ្តពិតជាពន្លឺរស្មីរបស់ជាតិ កាលបើអត់អក្សរសាស្រ្ត ជាតិក៏អាប់ឱនជាលំដាប់។ ហេតុនេះហើយបានជាគេនិយាយថា ពុទ្ឋសាសនានៅប្រទេសយើងជាសាសនាដែលជួយរក្សាទុកនូវវប្បធម៌អក្សរ សាស្រ្តជាតិ។
បុព្វជិតពុទ្ឋសាសនិក ដែលបានរៀនក្នុងផ្លូវគន្ថធុរៈ គឺរៀនគម្ពីរបាលី ព្រះត្រៃបិដក ចេះចាំយល់សព្ទភាសាបាលី អាចប្រែពីភាសាបាលីមកភាសាខ្មែរបានដោយងាយ ហើយបានបោះពុម្ពជាសៀវភៅយ៉ាងច្រើនគរគោគ។ បើយើងពិនិត្យនៅពុទ្ឋសាសនបណ្ឌិត្យនិងបណ្ណាគារផ្សេងៗទៀតយើងនឹងឃើញសៀវភៅផ្នែកពុទ្ឋសាសនាចេញព្រោងព្រាតដែលច្រើនតែកើតអំពីស្នាដៃព្រះសង្ឃ កវីនិពន្ធដែលបានរៀនសូត្រក្នុងព្រះពុទ្ឋសាសនា។
ប្រទេសកម្ពុជាយើងចាត់ជាសង្គមនិមយពុទ្ឋសាសនាដែលមានពុទ្ឋសាសនិកជាភេទបព្វជិតអាចរាប់ថាជាពលរដ្ឋបានដូចជាគ្រហស្ថដែរ។ បព្វជិតជាអ្នកបំពេញកម្លាំងដល់សាសនាផង ដល់សង្គមផង ប៉ុន្តែសំដៅយកបព្វជិតអ្នករៀនសូត្រ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវតាមធម៌វិន័យ យល់ប្រយោជន៍ផ្លូវលោក ផ្លូវធម៌។ បព្វជិត និងគ្រហស្ថកាលបើបានប្រគល់កាយថ្វាយខ្លួនចំពោះព្រះពុទ្ឋសាសនាហើយ ក៏ត្រូវប្រគល់កាយថ្វាយខ្លួនដល់ព្រះត្រៃសរណដ្ឋានរបស់ប្រទេសថែមទៀតផង ដោយការត្រិះរិះពិចារណា ចំពោះជាតិចំពោះសាសនាហើយត្រូវបរិច្ចាគធនធានតាមកម្លាំង ដើម្បីសាងសង់សេនាសនៈ មានសាលារៀន មន្ទើរពេទ្យជាដើម ទុកបម្រើជាតិ សាសនា និងព្រះមហាក្សត្រ។ គម្ពីរ ឬសៀវភៅពុទ្ឋសាសនាក្តី សាសនាណាមួយក្តី សៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្រ្តក្តី ទស្សានាវដ្ដីក្តី សារព័ត៌មានណាមួយក្តី ក៏សុទ្ធជាគ្រឿងដាស់សតិបញ្ញា សម្រាប់បណ្ដុះវិជ្ជា សម្រាប់ថ្លឹងមើល ទាំងផ្លូលោក
ផ្លូវធម៌ឱ្យដឹងពីដំណើរការទាំងខាងល្អ ខាងអាក្រក់ ទាំងខាងចម្រើន ខាងវិនាសដែលគួរលះក៏មាន គួរចម្រើនក៏មាន គួរជឿក៏មានមិនគួរជឿក៏មាន។ ចំណែកបព្វជិតដែលរៀនច្រើន មើលច្រើន ក៏នាំឱ្យចេះដឹងរឿងរ៉ាវច្រើន យល់ការច្រើន ឥតទាស់ខុសវិនយប្បញ្ញត្តិពីព្រោះតែរៀនច្រើនមើលច្រើននោះឡើយ។ បព្វជិត ជាមេគំនិតនៃគ្រហស្ថ ជាអ្នកដឹកនាំគ្រហស្ថឱ្យស្គាល់បុណ្យបាប គុណទោស ស្គាល់ហេតុផល។ ពុទ្ឋសាសនា ឬសាសនាដទៃ តែងស្វែងរក តែងស្រឡាញ់អ្នកចេះដឹងវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬភាសាច្រើនបំផុត ដូចរដ្ឋាភិបាលដែលប្រឹងប្រែងបណ្ដុះសតិបញ្ញាពលរដ្ឋឱ្យបានទៅជាវិញ្ញុជន។
៤- វត្តអារាមជាអន្តេវាសិកដ្ឋានសម្រាប់សិស្ស និស្សិតក្រីក្រ និងជនគ្មានពំនឹង
ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ មានវត្តឧណ្ណាលោម វត្តលង្កា វត្តបុទុមវតី ជាដើម ជាវត្តទទួលបន្ទុកនៃពួកភិក្ខុសាមណេរ និង ក្មេងតូចធំបានច្រើនណាស់។ វត្តនីមួយៗ មានភិក្ខុ សាមណេរ និងក្មេងវត្ត ដែលមកពីភូមិស្រុកផ្សេងៗ មករស់នៅជាមួយគ្នា ដើម្បីសិក្សារៀនសូត្រយកចំណេះវិជ្ជា ព្រោះនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញជាទីប្រជុំធំសម្បូណ៍ដោយការសិក្សាជាង ទីឯទៀត។
ពួកភិក្ខុដែលមកនៅក្នុងវត្តទាំងឡាយនោះបានច្រើនយូរឆ្នាំ មានសមត្ថភាព កាន់តែច្រើន ហើយបានធ្វើជាមេកុដិ មេក្រុម អាចទទួលចិញ្ចឹមភិក្ខុ សាមណេរ និងក្មេងឱ្យនៅរៀនសូត្ររហូតដល់សម្រេចផលនៃការសិក្សា។សព្វថ្ងៃនេះ មិនត្រឹមតែវត្តទាំងបីដូចបានពោលខាងលើនោះទេគឺគ្រប់វត្តទាំងអស់ នៅរាជធានីភ្នំពេញសុទ្ឋតែមានភិក្ខុ សាមណេរ សិស្ស និស្សិត ដែលបានមកពីស្រុកស្រែចម្ការ ស្នាក់អាស្រ័យនៅដើម្បីសិក្សារៀនសូត្រ។ ក្រៅពីនេះ វត្តអារាមស្ទើរតែទាំងអស់ដែលនៅក្នុងព្រះរាណាចក្រកម្ពុជាក៏មានកូនចៅប្រជាពលរដ្ឋមកស្នាក់នៅដើម្បីរៀនសូត្រផងដែរពួកក្មេងដែលមកនៅអាស្រ័យជ្រកកោនក្នុងវត្តជាមួយព្រះសង្ឃនោះច្រើនតែជាកូនអ្នកស្រែចម្ការដែលក្រទ័លទ្រព្យសម្បតិ្ត។ បើសិនជាគ្មានវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាទេ ពួកក្មេងទាំងនោះប្រហែលជាមិនបានទទួលរស្មីនៃការសិក្សាទេ។ កូនអ្នកក្រីក្រ ដែលរស់នៅដោយសារបាយវត្តនោះ ខំទ្រាំទ្រនៅបំពេញការសិក្សាទាំងរហេមរហាមទាល់តែសម្រេចផលនៃការសិក្សា។ អ្នកខ្លះបានឡើងឋានៈ បុណ្យស័ក្តិ រហូតដល់មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាល។ អ្នកខ្លះបានក្លាយទៅជាអ្នកមានជីវភាពខ្ពង់ខ្ពស់តាមសមគួរ ដល់សមត្ថភាពរបស់ខ្លួន។ ចំណែកអ្នកខ្លះទៀត បានបួសរៀន បម្រើព្រះពុទ្ឋសាសនាជារៀងរហូត។
កូនចៅរបស់អ្នកក្រីក្រ បានទទួលសេចក្តីសង្រ្គោះអំពីបព្វជិតពុទ្ឋសាសនិកក្នុងមួយឆ្នាំៗ មានចំនួនច្រើនណាស់ រាប់រយ រាប់ពាន់នាក់។ ចំនួនពួកក្មេងទាំងនោះ បើរដ្ឋាភិបាលយកទៅចិញ្ចឹមវិញឃើញថាអស់ថិវិកាជាតិមិនតិចទេ។ ក្មេងទាំងនេះឈ្មោះថារស់នៅអាស្រ័យនឹងម្លប់វត្តអារាមនៃព្រះពុទ្ឋសាសនាខំប្រឹងប្រែងសិក្សាទាល់តេបានទទួលលទ្ឋផលនៃការសិក្សារបស់ខ្លួន។ ក្រៅពីសិស្សនិស្សិតក្រីក្រ ជនអនាថាជនគ្មានទីពំនឹង ក៏បានយកវត្តអារាមជាកន្លែងសុខសាន្តរបស់ខ្លួនដែរ។
៥- វត្តអារាមជាមន្ទីរពេទ្យ
កាលពីសម័យដើម ប្រជាពលរដ្ឋតែងទៅវត្តនៅពេលដែលពួកគាត់មានសេចក្កីទុក្ខព្រួយ។ នៅពេលដែលព្រះសង្ឃបានជ្រាបអំពីទុក្ខព្រួយរបស់ពួកគាត់ហើយ លោកក៏ពន្យល់ព្រះធម៌តាមផ្លូវព្រះពុទ្ឋសាសនាដើម្បីរលត់ទុក្ខព្រួយ។ ព្រះសង្ឃខ្លះមានចំណេះខាងវិជ្ជាពេទ្យបុរាណលោកក៏បានជួយព្យាបាលប្រជាជនដោយមិនរើសមុខ និង ដោយឥតគិតថ្លៃ ។ ព្រះសង្ឃខ្លះពូកែខាងស្រោចទឹក ព្យាបាលជំងឺផ្លូវចិត្តជាដើម។ យើងអាចនិយាយបានថាវត្តអារាមជាមន្ទីរពេទ្យសម្រាប់ព្យាបាលជងឺផ្លូវចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ប្រជាពល រដ្ឋមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំទៅលើព្រះសង្ឃ។ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតាមវត្តអារាមមួយចំនួនក៏មានព្រះសង្ឃដែលពូកែខាងវិជ្ជាពេទ្យបុរាណនេះដែរ ហើយដែលបានជួយសម្រួលនូវទុក្ខលំបាករបស់ប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងច្រើន។ សម័យកាលដែលមិនមានមន្ទីរពេទ្យ មានតែវត្តអារាមទេដែលជាកន្លែងសម្រាប់មើលជំងឺប្រជាពលរដ្ឋ។ រឿង កុលាបប៉ៃលិនជាឧទាហរណ៍មួយនៃការព្យាបាលជំងឺនៅក្នុងវត្តអារាម។
៦- វត្តអារាមជាសួនកម្សាន្តសាធារណៈ
វត្តអារាមទុកដូចជាសួនច្បារមួយសម្រាប់ ប្រជាពលរដ្ឋដែលនៅជុំវិញ ។ កាលណាអផ្សុក មិនសប្បាយចិត្តដោយហេតុផលណាមួយ ប្រជាពលរដ្ឋតែងចូលទៅកាន់វត្តអារាមដែលជាទីកន្លែងទូលំទូលាយ ជាទីរមណីយដ្ឋាន។លុះបានដើរលំហែមួយស្របក់ ក៏ត្រលប់ជាបានធូរស្រួលចិត្តឡើងវិញ។ យើងដឹងហើយថា ទីវត្តអារាមគឺជាកន្លែងស្អាត មានដើមឈើ មានស្រះទឹក មានសត្វបក្សាបក្សី។ល។ ទាំងនេះហើយដែលជាទីរមណីយដ្ឋានសម្រាប់សាធារណៈជនទូទៅ។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រសួងទេសចរណ៍ក៏បានយកទីតាំងវត្តអារាមជាគោលដៅទេសចរណ៍មួយផងដែរ។
៧- វត្តអារាមជាកន្លែងសម្រាប់តម្កល់សព បូជាសព និងតម្កល់អដ្ឋិធាតុ
ក្នុងពេលដែលមាតាបិតា ញាតិសន្ដានព្រៀងលានទាំងប៉ុន្មានធ្វើមរណកាល ប្រជាពលរដ្ឋតែងនាំយកសពនោះ ទៅធ្វើឈាបនកិច្ចក្នុងទីវត្ត។ ក្រោយធ្វើឈាបនកិច្ច រើសអដ្ឋិតម្កល់ក្នុងកោដ្ឋហើយផ្ញើទុកក្នុងវត្តទៀត។ ដល់ទីបំផុត ធ្វើចេតិយក្នុងវត្ត ហើយបញ្ចុះអដ្ឋិធាតុមាតាបិតាជាដើមក្នុងចេតិយនោះតែម្ដង។ អ្នកខ្លះបានបញ្ចុះសពនៅក្នុងវត្ត។ ចំណែកគ្រួសារខ្លះដែលមានលំនៅដ្ឋានតូចចង្អៀតមិនអាចរៀបចំពិធីបុណ្យសពបាន ក៏ត្រូវពឹងពាក់ទៅលើវត្តអារាមផងដែរ។ នេះបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ប្រជាពលរដ្ឋទីពឹងលើវត្តអារាម តាំងពីនៅរស់ដរាបដល់ស្លាប់ហើយនៅតែផ្ញើខ្លួនលើទីវត្ត គឺទីពឹងវត្តអារាមតាំងពីរស់ដល់ស្លាប់។
៨- វត្តអារាមជាកន្លែងសម្រាប់ផ្ដល់នូវបុណ្យកុសលគ្រប់យ៉ាង
ប្រជាពលរដ្ឋដែលកាន់ព្រះពុទ្ឋសាសនា ពេលណាត្រូវការធ្វើបុណ្យទាន រក្សាសីល និងភាវនា រមែងចូលទៅក្នុងវត្តអារាមជាដរាបព្រោះមានភិក្ខុសង្ឃនៅទីនោះ លោកអាចពន្យល់ពីបុណ្យទាន ការរក្សាសីល និងភាវនាជាដើម្បីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋបានដឹងហើយកើតសេចក្កីជ្រះថ្លាឡើង។ ការធ្វើបុណ្យទានផ្សេងៗនៅក្នុងវត្តអារាមមិនត្រឹមតែផ្តល់នូវភាពសប្បាយរីករាយប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងផ្តល់នូវកុសលគ្រប់បែបយ៉ាងនិង
បង្ហាញនូវសាមគ្គីភាព ភាតរភាព ក៏ដូចជារួមចំណែកកសាងសង្គម។ ដូច្នេះ ទីវត្តអារាមទុកដូចជាថ្នាលសម្រាប់បណ្ដុះពូជធារនៃបុណ្យកុសលគ្រប់យ៉ាង ដែលនាំមកនៅសេចក្កីសុខប្រាសចាកទុក្ខទាំងពួង។
៩- វត្តអារាមជាកន្លែងសង្គ្រោះនិងអភិរក្សសត្វ
ដោយវត្តអារាមជាកន្លែងស្ងប់ស្ងាត់ យើងសង្កេតឃើញមានសត្វច្រើនប្រភេទជ្រកកោននៅទីនោះ។សត្វដែលរស់នៅក្នុងវត្តឬបរិវេណជុំវិញវត្តគេមិនហ៊ានសម្លាប់វាទេ ព្រោះគេខ្លាចបាប។ ប្រជាជនខ្មែរមួយចំនួនជឿថា ប្រសិនបើសត្វចិញ្ចឹមរបស់គេដូចជាគោ ជ្រូកជាដើម កើតមកខុសពីធម្មតា មានជើង៣ឬ៥ មានភ្នែក៣។ល។ គេនឹងមានសំណាងអាក្រក់ ដោយគេគិតថា សត្វទាំងនោះជាសត្វចង្រៃ។ គេតែងយកសត្វទាំងនោះទៅទុកចោលក្នុងវត្តឱ្យព្រះសង្ឃចិញ្ចឹមវិញ។ ពិសេសជាងនេះទៅទៀត សត្វជាច្រើនដូចជា ព្រាប លលក ក្អែក និងមច្ឆាផ្សេងៗ បានយកទីអារាមជាទ្រនំ ជាជម្រកដ៏កក់ក្តៅរបស់ខ្លួន។
១០- វត្តអារាមជាបណ្ណាល័យ ជាឃ្លាំងផ្ទុកមត៌កវប្បធម៌ជាតិ
វត្តអារាមជាកន្លែងតម្កល់នូវគម្ពីរ ក្បួនខ្នាត ព្រមទាំងឯកសារផ្សេងៗ។ វត្តភាគច្រើនលំអដោយចម្លាក់គំនូររៀបរាប់អំពីពុទ្ធប្រវតិ្តដែលអាចរក្សាទុកសម្រាប់ការសិក្សាស្រាវជា្រវរាប់រយឆ្នាំ។ សម្ភារវប្បធម៌ផ្សេងៗដែលជាមត៌ករបស់ជាតិ ដែលបម្រើផលប្រយោជន៍សាធារណៈក៏ត្រូវបានបុព្វបុរសយើងតម្កល់ទុកនៅក្នុងវត្តអារាមដែរ។ វត្តអារាមជាទីតាំដ៏រឹងមាំនៃព្រះពុទ្ធសាសនា។
ក្រៅពីនេះ វត្តអារាមដើរតួនាទីជាកន្លែងដោះស្រាយទំនាស់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការដោយសន្តិវិធីជាប្រភពមូលនិធិសម្រាប់កសាងជាតិ ជាកន្លែងសម្រាប់គោរពសក្ការបូជា និងកន្លែងប្រមូលផ្តុំនូវសាមគ្គីធម៌។ ដោយវត្តអារាមខាងព្រះពុទ្ឋសាសនា អាចផ្ដល់ប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើនដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះហើយដែលនាំឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ តាំងពីបុរាណកាលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល មិនអាចនឹងតាំងភូមិករផ្ទះសម្បែងអាស្រ័យ ដោយឥតមានទីវត្តអារាមព្រះពុទ្ឋសាសនា នៅជិតខាងបានឡើយ។
សរុបសេចក្ដីទៅឃើញថា វត្តអារាមព្រះពុទ្ឋសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជាយើង ពិតជាមានប្រយោជន៍យ៉ាងធំធេង ព្រមទាំងបាននិងកំពុងដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ។
ឯកសារយោង៖
១– ខ្លូត ធីតា“ព្រះពុទ្ធសាសនានិងការអភិវឌ្ឍសង្គមខ្មែរ” គ.ស. ១៩៩៦
២– ជួន ណាត“វចនានុក្រមខ្មែរភាគ១–២” ការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ភ្នំពេញ គ.ស. ១៩៦៧
៣– ទស្សនាវដ្តីពន្លឺពុទ្ធចក្រ លេខ២៩ ខែមករា-កុម្ភៈ-មីនា ព. ស. ២៥១១ “ព្រះពុទ្ធសាសនាជាឧត្តម ប្រយោជន៍នៃប្រទេសកម្ពុជា”
៤– ព្រះទេពសត្ថា ឈឹង ប៊ុនឈា ”ព្រះពុទ្ធសាសនានិងការអភិវឌ្ឃសង្គមខ្មែរ តាំងពីអតីតកាលរហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាល” បទអន្តរាគមន៍ក្នុងសិក្ខាសាលាជាតិស្តីពី“ស្ថានភាពសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន” រៀបចំឡើងដោយ វិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្រ្តនិងវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ២០០២
៥– ហួត តាត “ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា” សង្ខេប ព. ស. ២៥១៥
៦– សម្តចព្រះពុទ្ធជ័យមុនី ឃឹម សន “សារៈសំខាន់វត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា” បទបង្ហាញក្នុងសិក្ខាសាលា
ស្តីពី ព្រះវិហារបុរាណ ថ្ងៃទី០៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៨
