បណ្ឌិត ជា វណ្ណី

                                                                       ប្រធានផ្នែកធម្មសាស្រ្ត ចរិយាសាស្រ្ត

                                                                       នៃវិទ្យាសា្ថនមនុស្សសាស្រ្តនិងវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម

នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសកម្ពុជាចាត់ទុកថាជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ​ពិធីបុណ្យពិសាខ​បូជា គឺឈ្មោះ​ពិធី​បុណ្យមួយយ៉ាងធំនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ពោលគឺគេអាចចាត់ទុកជាពុទ្ធានុស្ស-   រណកិច្ចមួយដ៏សំខាន់ ដើម្បីជាការរឭកនឹកដល់ព្រះសម្មាសម្មុទ្ធសមណគោត្តម ដែលជាព្រះបរមគ្រូនៃពុទ្ធសាសនិក នាថ្ងៃពេញបូណ៌មី គឺថ្ងៃ១៥កើត ខែពិសាខ ដែលពុទ្ធសាសនិកទាំងគ្រហស្ថ និងបព្វជិត តែងធ្វើសក្ការបូជាប្រកបដោយជំនឿថា ជាមហាកុសលដ៏ប្រសើរ។ 

តើបុណ្យពិសាខបូជា មានអត្ថន័យ យ៉ាងណាខ្លះសម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ?

បូជា   សំ. បា.  ( . )  ការថ្វាយជូនវត្ថុអ្វីៗ ចំពោះបូជនីយបុគ្គល; ការស្ដាប់ឱវាទ, ប្រព្រឹត្តតាមឱវាទរបស់បុគ្គលដែលគួរគោរព ។ ខ្មែរយើងច្រើនប្រើជា កិ. ថ្វាយ, ជូន : សូមបូជាកម្រងផ្កានេះ ចំពោះព្រះរតនត្រ័យ; ដុត, រំលាយ (សព) : បូជាសព, បូជាព្រះសព (ច្រើនប្រើចំពោះតែសពបព្វជិត; . . ឈាបនកិច្ច ទៀតផង) ។ បូជារហបុគ្គល (--រៈហៈបុកគល់) ដូចគ្នានឹង បូជនីយបុគ្គល ដែរ (. . បូជនីយៈ ទៀតផង)

ពិសាខ   --សាក   បា.; សំ.   ( . )  (វិសាខ; វិឝាខ) ឈ្មោះខែទី ៦ តាមចន្ទគតិ : ខែពិសាខ ។ ឈ្មោះនក្សត្រនក្ខត្តឫក្សទី ១៦ : ពិសាខឫក្ស ។   វិសាខ

​ពិធីបុណ្យពិសាខ​បូជា គឺឈ្មោះ​ពិធី​បុណ្យ ឬ​ការ​ធ្វើ​សក្ការ​បូជា​ក្នុង​ថ្ងៃ​ពេញ​បូណ៌មី​ខែ​ពិសាខ ជា​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះ​សក្យ​មុនី​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ប្រសូត ទ្រង់​បាន​បរមាភិសម្ពោធិ ទ្រង់​រលត់​ខន្ធ​ចូល​កាន់​បរិនិព្វាន ​រំឭក​ដល់​ព្រះ​គុណ​របស់​ព្រះ​អង្គ ជា​ការ​បូជា​ពិសេស​ម្យ៉ាងសម្រាប់​ពុទ្ធ​សាសនិក​ជន​ទាំង​បព្វជិត​ទាំង​គ្រហស្ថ ​តែងតែនាំ​គ្នា​ធ្វើ​រាល់​ឆ្នាំ រាប់​ថា​ជា​បុណ្យ​សម្រាប់​ពុទ្ធ​សាសនា ថ្ងៃ​ពិសាខ​បូជា ធ្វើ​ពិសាខ​បូជា។

១. អត្ថន័យ​នៃ​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា

ពាក្យថាវិសាខបូជាមកពីពាក្យថាវិសាខបុណ្ណមីបូជាប្រែថា ការបូជាក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែ ពិសាខ គឺខែទី៦ ដោយរាប់ពីខែមិគសិរ បុស្ស មាឃ ផល្គុន ចែត្រ ពិសាខ ជាដើម។ ការដែលប្រារឰពិធីបូជានាថ្ងៃ១៥កើត ខែពិសាខនេះ អាស្រ័យដោយលោកអ្នកប្រាជ្ញខាងពុទ្ធសាសនា បានកំណត់ទុកក្នុងគម្ពីរបឋមសម្ពោធិថា ជាមហាមង្គល អភិលក្ខិតកាល គឺជាថ្ងៃមហាមង្គល ត្រូវនឹងថ្ងៃដែលព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូទ្រង់ប្រសូតចាកឧទរមាតា ទ្រង់ត្រាស់ដឹងអនុត្ដរសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ និងទ្រង់រំលត់ខន្ធ​ចូល​កាន់ព្រះបរមនិព្វាន ពោលគឺព្រឹត្តិការណ៍​ទាំង​បី​នេះ ​កើត​ឡើង​នៅ​ចំ​ថ្ងៃ១៥​កើត ពេញ​បូណ៌មី ដែល​មាន​ព្រះ​ច័ន្ទ​ពេញ​វង់​ក្នុង​ខែ​ពិសាខ​ដូច​គ្នា ខុស​តែ​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។

- ព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះប្រសូតចាកពីព្រះឧទរព្រះមាតា

នៅពេលដែលព្រះនាងសិរិមហាមាយាទេវី ព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះគម្ដែងសុទ្ធោទនៈ នៃរាជធានីកបិលពស្តដែនសក្កៈ ទ្រង់គភ៌ហៀបនឹងដល់ថ្ងៃប្រសូតិកម្ម ព្រះនាងក៏លាព្រះស្វាមីធ្វើដំណើរ ទៅកាន់មាតុនគរ គឺទេវទហៈនគរ ដើម្បីសម្រាលព្រះរាជឱរសតាមទំនៀមនិយមរបស់ព្រាហ្មណ៍ក្នុងសម័យនោះ។ លុះធ្វើដំណើរទៅដល់ព្រំដែនឈ្មោះឧទ្យានលុម្ពិនីវ័ន រវាងនគរកបិលពស្ត និងទេវទហៈនគរ ព្រះនាងក៏ឈាងចូលទៅសម្រាកព្រះវរកាយក្រោមដើមសាលព្រឹក្ស។

នៅខណៈនោះ ព្រះនាងបានសម្រាលព្រះរាជឱរសក្រោមដើមសាលព្រឹក្សនោះឯង ដែលត្រូវនឹងពេលាព្រឹកថ្ងៃសុក្រ តិថី ១៥កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំច មុនពុទ្ធសករាជ៨០ឆ្នាំ។ លុះស្តាប់ឮដំណឹងថាព្រះមហេសីបានប្រសូតព្រះរាជឱរសដូច្នោះ ព្រះសុទ្ធោទនៈក៏ត្រាស់បញ្ជាឱ្យក្បួនដង្ហែវិលត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ កាលបើប្រសូតបានចំនួន៥ថ្ងៃគត់ ហើយព្រះរាជឱរសអង្គនេះក៏ត្រូវបានសន្មតឱ្យព្រះនាមថា សិទ្ធត្ថៈ ប្រែថា អ្នកសម្រេចប្រយោជន៍ដល់សត្វលោកទាំងពួង។

- ថ្ងៃព្រះអង្គត្រាស់ដឹងនូវអនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ

ក្រោយពីព្រះអង្គចេញសាងព្រះភ្នួសបានចំនួន៦ព្រះវស្សា ស្ថិតក្នុងព្រះជន្ម៣៥ព្រះវស្សា ព្រះ សមណសិទ្ធត្ថអង្គនោះ បានប្រព្រឹត្តនូវតបធម៌ ហើយប្រព្រឹត្តនូវទុក្ករកិរិយាមក ព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងនូវ អនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ ស្ថិតក្នុងថ្ងៃពុធ ពេញបូណ៌មី (១៥កើត) ខែវិសាខ ឆ្នាំរកា នៅក្នុងស្រុកឧរុវេលា ប្រទេសសេនានិគម ក្បែរនឹងស្ទឹងនេរញ្ជរា វេលាព្រឹកព្រាងទៀបភ្លឺ ក្នុងគម្រប់ព្រះជន្ម៣៥ឆ្នាំ នៅឯពុទ្ធគយា។

- ជាថ្ងៃព្រះយាងចូលព្រះបរមបរិនិព្វាន

ក្រោយអំពីព្រះអង្គត្រាស់ដឹង និងផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌អស់រយៈពេល៤៥ព្រះវស្សា រហូតដល់ព្រះជន្មបាន៨០ព្រះវស្សាហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់រំលត់ព្រះខន្ធចូលកាន់ព្រះបរមនិព្វានដោយអនុបាទិសេស​និព្វាន ក្នុងថ្ងៃអង្គារ ពេញបូណ៌មី (១៥កើត) ខែវិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ វេលារាត្រីជិតភ្លឺ ក្នុងព្រះជន្មគម្រប់៨០ ព្រះវស្សាគត់ (មុនពុទ្ធសករាជ១ថ្ងៃ) ក្នុងសាលវ័នឧទ្យាន ចន្លោះដើមរាំងទាំងគូ ក្បែរនគរកុសិនារា។

ការដែលពោលថាជាហេតុការណ៍ដ៏អស្ចារ្យ ពីព្រោះសម្តេចព្រះបរមសាស្រ្តាចារ្យរបស់យើង ព្រះអង្គ ប្រសូត ត្រាស់ដឹង និងបរិនិព្វាន នៅថ្ងៃ១៥កើត ខែពិសាខ ដូចគ្នា ទោះបីជាថ្ងៃខាងសុរិយគតិ និងឆ្នាំខាង ចន្ទគតិខុសគ្នាក៏ដោយ ក៏ចាត់ថាជាហេតុការណ៍អស្ចារ្យបាន ព្រោះមនុស្សភាគច្រើនកើតនិងស្លាប់នៅតិថីនិងខែខាងចន្ទគតិផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ប្រសូត ត្រាស់ដឹង និងបរិនិព្វាននៅតិថី និងខែខាង ចន្ទគតិដូចគ្នា ចាត់ទុកថាជាអច្ឆរិយបុគ្គលដែលគួរដល់ការចងចាំរបស់ពិភពលោក។

ក៏ព្រោះហេតុនោះហើយបានជាអ្នកប្រាជ្ញចងក្រងជាគាថាទុកដូច្នេះថា អាសាឡបុណ្ណមោក្កន្តោ វិសា ខេ យេវ និក្ខមិ វិសាខបុណ្ណមី សម្ពុទ្ធោ វិសាខេ បរិនិព្វតោ  ប្រែសេចក្តីថា៖ ព្រះពុទ្ធយាងចុះកាន់គភ៌នៃព្រះវរមាតាក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែអាសាធ ទ្រង់ប្រសូតក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ បានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ និងទ្រង់ចូលបរិនិព្វាន ក៏ថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ(ផ្សេងតែឆ្នាំ)។ ជាប្រពៃណី ពិធីវិសាខបូជា គេតែងតែនាំគ្នាធ្វើនៅក្នុងវេលារាត្រី ពីព្រោះតម្រូវទៅតាមពាក្យថា "បុណ្ណមីមានសេចក្តីថា ខែពេញបូណ៌មី។

ម្យ៉ាងទៀតការប្រារព្ធពិធីបុណ្យវិសាខបូជានៅក្នុងពេលរាត្រី អាស្រ័យដោយលក្ខណៈងាយស្រួល​២យ៉ាងគឺ៖

. ដើម្បីនឹងបានឱកាសអុជគ្រឿងប្រទីបជ្វាលា បូជាឱ្យភ្លឺរុងរឿងរន្ទាលច្រាលឆ្អិនឆ្អៅ

. និងដើម្បីបើកឱកាសឱ្យពុទ្ធបរិស័ទបានជួបជុំគ្នាដ៏ច្រើនកុះករទាំងប្រុសទាំងស្រី អាចបំពេញនូវបុណ្យកុសលកម្មមួយនេះ ដោយសេចក្តីសប្បាយរីករាយ ពីព្រោះពេលយប់ជាវេលាទំនេរផង។

២. ប្រវត្តិ និងដើមកំណើតនៃពិធីបុណ្យវិសាខបូជា

ពិធីវិសាខបូជានេះចាត់ទុកថាជាបុណ្យដ៏ធំមួយ ដែលមានមហាជនក្មេងចាស់ប្រុសស្រី បានជួបជុំគ្នាអ៊ូអរ ដោយនាំទៅជាមួយនូវគ្រឿងសក្ការបូជា មានទៀន ធូប ផ្កា ភ្ញី និងប្រទីបជ្វាលា តូច-ធំ អុចបំភ្លឺ ព្រោងព្រាតនៅតាមទីវត្តអារាម។ និយាយរួមការធ្វើបុណ្យវិសាខបូជា គឺដើម្បីរំឭកដល់ថ្ងៃដែលជាមហាមង្គលអភិលក្ខិតកាល[1]ទាំង៣ដូចពោលខាងលើ។ រីឯពិធីដែលធ្វើឱ្យបានត្រឹមត្រូវ គឺគួរតែមានការសម្តែងរឿងពុទ្ធប្រវត្តិតាំងអំពីដើមរហូតដល់ចប់ ដើម្បីជាគ្រោងបណ្តុះបសាទ[2]សទ្ធាឱ្យកើតមានក្នុងគុណព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃឱ្យកាន់ខ្លាំងក្លាឡើង ហើយពិធីដែលប្រជាជនខ្មែរយើងធ្លាប់ធ្វើរួចហើយ ចាត់ទុកជាបែបផែនដែលល្អ និងសមស្របទៅនឹងប្រពៃណីពីបុរាណ។

ប្រការ​ដែល​គួរឱ្យ​កត់​​សម្គាល់​មួយ​ទៀត គឺ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ​ក៏​បាន​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៥ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៩៩ ទទួល​ស្គាល់​វិសាខ​បូជា​ជា​ពិធី​បុណ្យ​អន្តរជាតិ​មួយ ដែល​គេ​អាច​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​នៅ​តាម​ការិយាល័យ​ទាំងឡាយ​របស់​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ព្រោះ​គេ​ឃើញ​នូវ​គុណ​ប្រយោជន៍​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា៖ ទី​១ជា​សាសនា​ដែល​មាន​ចំណាស់​យូរ គឺមានចំណាស់រហូតដល់ទៅ២៥៦១​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ ទី​២ ជា​សាសនា​មាន​គោលការណ៍​សន្តិភាព មិន​កាប់​សម្លាប់​គ្នា គោរព​សិទ្ធិ​គ្នា​ក្នុង​ការ​រស់​នៅ​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក និងទី​៣ ពុំ​ដែល​មាន​សង្គ្រាម​ដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​នាម​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​នោះ​ទេ ហើយនិង​មាន​ប្រជាជន​នៅ​លើ​ពិភពលោក​ទាំង​មូលរហូត​ដល់​ទៅ​ជាង៥០០​លាន​នាក់​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ បាន​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនានេះ។ កត្តា​ទាំង​អស់​នេះ​ហើយ​ដែល​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ​បាន​លើក​តម្លៃ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ថាបាន​ចូលរួម​ចំណែក​ដ៏​ក្រាស់ក្រែល​ធំធេង​ណាស់​ក្នុង​សន្តិភាព​ពិភពលោក និង​ការ​រួម​រស់​ជាមួយ​គ្នា​ដ៏​សុខ​ស្ងប់។ ចាប់​តាំង​ពី​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​វិសាខ​បូជា ជា​ទិវា​បុណ្យ​អន្តរជាតិ​មក ប្រទេស​ដែល​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ជា​ច្រើន​នៅ​លើ​សកលលោក បាន​នាំ​គ្នា​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​ជា​សកល ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា UN​-​វិសាខ​វិសាខ​បូជា​នៃ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ

បើគិតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ វិសាខ​បូជា​គឺ​ជា​បុណ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ហើយក៏ជា​អាយុ​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនាដែល​យើង​បាន​កាន់​ ពីព្រោះ​ពុទ្ធ​សាសនា​យើង​រាប់​ជា​សករាជ​ឡើង នៅ​ថ្ងៃ​បន្ទាប់​ពី​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​បាន​ចូល​បរិនិព្វាន។ ដូច្នេះ​ថ្ងៃ​វិសាខ​បូជា គឺ​ប្រារព្ធ​ទៅ​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​បាន​ប្រសូត ត្រាស់​ដឹង និង​ចូល​បរិនិព្វាន។ គ្រប់​ប្រទេស​ទាំង​អស់​ដែល​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា នៅ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​យើង​នេះ​ក្ដី នៅ​ក្នុង​ពិភពលោក​ទាំង​មូល​ក្ដី គឺពុទ្ធ​សាសនិក​ជន​ទាំង​អស់តែងតែ​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ទិវា​វិសាខ​បូជានេះ។

ទាក់ទង​នឹង​ប្រវត្តិ​ដើម​កំណើត​នៃ​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​នេះ សៀវភៅ "ព្រះរាជ​ពិធី​ទ្វាទស​មាស" ដែល​ជា​ការ​បោះពុម្ព​ផ្សាយ​របស់​វិទ្យាស្ថានពុទ្ធ​សាសន​បណ្ឌិត្យ ក្នុង​គ្រិស្ត​សករាជ១៩៥១ បាន​សរសេរ​កត់ត្រា​ថា បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ពុទ្ធ​ទ្រង់​បាន​រំលត់​ខន្ធ​ចូល​កាន់​បរិនិព្វាន​អស់​រយៈពេល​ជា​ច្រើន​រយ​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ ទើប​គេ​សង្កេត​ឃើញ​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​នេះ ត្រូវ​បាន​ប្រារព្ធ​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា។

ប៉ុន្តែ​ទោះ​បី​ជា​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​ត្រូវ​បាន​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​នាំ​គ្នា​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ជា​ទំនៀម​ទម្លាប់ តាំង​ពី​បុរាណ​យូរ​អង្វែង​មក​ហើយ​ក្ដី ក៏អ្នក​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​ពុទ្ធ​សាសនា​ខ្លះ បាន​បញ្ជាក់​ថា ហាក់​ដូច​ជា​ពុំ​មាន​ឯកសារ​ណា​មួយ​កត់ត្រា​អំពី​កាលបរិច្ឆេទ ឬ​ថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំ នៃ​ការ​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជាឱ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​នោះ​ឡើយ។ បើតាម​ការ​ស្រាវជ្រាវ​អំពី​ប្រវត្តិ​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា ដូច​ជា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ជាដើម ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យ​កាល​នៃ​ស្ដេច​ធម្មាសោក ឬ​ព្រះ​បាទ​អសោក ដែល​ជា​អធិរាជ​មួយ​អង្គ​មាន​សទ្ធា​ជ្រះ​ថ្លា និង​បាន​ឧបត្ថម្ភ ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ក្រៃលែង ក៏​គេ​មិន​ឃើញ​មាន​ឯកសារ​បញ្ជាក់​ថា ព្រះ​រាជា​អង្គ​នោះ​បាន​ធ្វើ​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​ក្នុង​រជ្ជកាលរបស់​ព្រះ​អង្គ ក្នុង​រវាង២៧៣​ឆ្នាំ មុន​គ្រិស្ត​សករាជ​នោះ​ឡើយ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត មានឯកសារខ្លះនិយាយថា ក្រោយ​ពី​ព្រះ​ពុទ្ធ​ទ្រង់​បរិនិព្វាន​ទៅ ក្នុង​ពុទ្ធ​សករាជ ១៥០០ កើត​មាន​កលិយុគ​វិវាទ​ផ្នែក​សាសនា ធ្វើ​ឱ្យ​ប​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​នៅ​ឥណ្ឌា​ក្នុង​ពេល​នោះ មិន​មាន​ឱកាស​ក្នុង​ការ​ប្រារព្ធ​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា​ឡើយ...‍»

នៅក្នុងសៀវភៅ "ព្រះ​រាជ​ពិធី​ទ្វាទស​មាស" ឬ "ពិធី​បុណ្យ​ទាំង​១២​ខែ" ដែល​រៀបរៀង​ដោយ​លោក​ឧកញ៉ា ឈឹម ក្រសេម និង ឃុនឧត្តមប្រឺជា ចាប ពីន ក៏​បាន​កត់ត្រា​ឱ្យ​ដឹង​ផង​ដែរ​ថា គឺ​បាន​ផ្ដើម​ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ សម្ដេច​ព្រះ​ហរិរក្សរាមា ឥស្សរាធិបតី ព្រះ​អង្គឌួង ដែល​គង់​នៅ​ក្រុង​ឧដុង្គ ក្នុង​ពុទ្ធ​សករាជ ២៣៩៧ ឬ​គ្រិស្ត​សករាជ១៨៥៤។ ១១​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក នៅ​ពេល​ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​លើក​ទីក្រុង​មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ ក្នុង​ពុទ្ធ​សករាជ២៤០៨ ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជា ក៏​ត្រូវ​បាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ជា​ទូទៅ​នៅ​គ្រប់​វត្ត​អារាម ជាប់​ជា​ទំនៀម​មក​ដល់​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ រីឯ​ឯកសារ​ដែល​ស្រាវជ្រាវ​ចងក្រង​ដោយ លោក ជា គាន អគ្គលេខាធិការ​រង​ទី​១ នៃ​គណៈកម្មាធិការ​រៀបចំ​បុណ្យ​ជាតិ និង​អន្តរជាតិ បាន​សរសេរ​បញ្ជាក់​ថា ការ​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​វិសាខ​បូជានា​ពេល​នោះ ​ជា​ទូទៅ​គេ​ឃើញ​ច្រើន​ធ្វើ​ក្នុង​វត្ត​អារាម​នៅ​ពេល​រាត្រី ពីព្រោះ​គេ​ចង់​តម្រូវ​ឱ្យ​ត្រូវ​នឹង​ពាក្យ​ថា បុណ្ណមី ឬ​ព្រះ​ច័ន្ទ​ពេញ​បូណ៌មី។ ម៉្យាង​ទៀត​គឺ​ផ្ដល់​ឱកាស​ដល់​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ប្រុស​ស្រី​ចាស់​ក្មេង ឱ្យ​បាន​មក​ជួប​ជុំ​គ្នា​ធ្វើ​ការ​គោរព​បូជា​ដោយ​អុជ​ភ្លើង​ទៀន ប្រទីប​ជ្វាលា ឱ្យ​បាន​ភ្លឺ​ព្រោង​ព្រាត​ឡើង។

តើប្រទេសណាជាអ្នកចាប់ផ្តើមធ្វើបុណ្យវិសាខបូជានេះមុនគេ?

នៅពេលដែលពុទ្ធបរិស័ទក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគោរពប្រតិបត្តិពុទ្ធសាសនាទាំងឡាយ បានជ្រួតជ្រាបអំពី អភិលក្ខិតកាលនិយមគឺ៖ ថ្ងៃប្រសូត ត្រាស់ដឹង និងបរិនិព្វាន របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធថា ដែលសុទ្ធតែជាថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែវិសាខ មក គេក៏នាំគ្នាធ្វើពិធីវិសាខបូជាជារៀងរហូតតាំងពីបុរាណកាលមក។ តាមការស្រាវជ្រាវឃើញថា ការធ្វើពិធីវិសាខបូជានេះ ពុំមែនធ្វើក្រោយព្រះពុទ្ធបរិនិព្វានទៅថ្មីៗនោះទេ គឺធ្វើក្រោយពេលដែលព្រះពុទ្ធបរមគ្រូទ្រង់បរិនិព្វានកន្លងទៅជាច្រើនរយឆ្នាំ។

បញ្ជាក់៖ បុណ្យវិសាខបូជា ត្រូវបានអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលស្គាល់ចំពោះបណ្តាប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាលើសកលលោក ក្នុងនោះមានប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៩ មកម្ល៉េះ។

ចំណែកនៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានព្រះពុទ្ធសាសនា បានមកប្រតិស្ឋានតាំងពីដំបូង ហើយស្ថិតនៅជាប្រទេសមានឥស្សរភាពជាយូរណាស់មកហើយ តែបើតាមការស្រាវជ្រាវ ពិនិត្យមើលនៅក្នុងព្រះរាជ ពង្សាវតារ ឬក្នុងសេចក្តីកំណត់ហេតុផ្សេងៗតាំងពីសម័យនគរភ្នំហ្វូណនរហូតមកដល់សម័យក្រុងលង្វែក មិនប្រាកដថា មានទំនៀមធ្វើវិសាខបូជានេះឡើយ។ តែបើយោងទៅលើសេចក្តីថា ព្រះពុទ្ធសាសនាលទ្ធិលង្កា ក៏បានផ្សាយចូលមកកម្ពុជរដ្ឋក្នុងសម័យជាមួយគ្នានឹងក្រុងសុខោទ័យ គួរសន្និដ្ឋានបានថា មានទំនៀមធ្វើវិសាខបូជារួចមកហើយ ដូចជាប្រទេសថៃដែរ តែកម្ពុជាយើងពុំឃើញមានឯកសារជាភស្តុតាង ឬក៏មានដែរ តែត្រូវរលាយសាបសូន្យអស់ទៅ។ លុះចំណេរយូរលង់មក គឺក្នុងសម័យក្រុងអយុធ្យា(ខាងថៃ) និងក្នុងសម័យក្រុងលង្វែក(ខាងខ្មែរ) ទំនៀមទម្លាប់ធ្វើវិសាខបូជា ត្រឡប់ជាសាបសូន្យទៅវិញ ដូចជាត្រូវបានបំភ្លេចសូន្យឈឹងទាំងស្រុង ព្រោះមិនមានប្រាកដក្នុងឯកសារណាមួយថាបានធ្វើឡើយ។ ទាំងនេះព្រោះហេតុអ្វី?

តាមការសន្និដ្ឋាន ក៏បានបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា៖

១- ព្រោះព្រះសង្ឃដែលនិមន្តមកអំពីលង្កានោះផុតរលត់អស់ទៅ

២-ព្រោះរឿងបឋមសម្ពោធិកថា ស្ដីអំពីរឿងពុទ្ធប្រវត្តិក្នុងពេលនោះ មានតែជាភាសាបាលី ហើយនៅរ៉ាត់រាយក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកខ្លះ ក្នុងអដ្ឋកថាខ្លះ ពុំទាន់ចងក្រងរួបរួម និងពុំទាន់បានប្រែរៀបរៀងជាភាសាសម្រាយជាតិនៅឡើយ។ រីឯអ្នកស្រុកក៏ពុំទាន់ជ្រួតជ្រាបជាទូទៅគ្រប់គ្នាដែរ គឺមានតែព្រះសង្ឃដែលចេះភាសា បាលី ទើបអាចដឹងបានខ្លះ ព្រោះហេតុនេះហើយទើបពិធីបុណ្យវិសាខបូជា ត្រូវបានសាបសូន្យទៅវិញ។

ចំណេរក្រោយមកប្រទេសថៃក្នុងសម័យក្រុងទេពបាងកកតាមសេចក្តីដែលមានក្នុង សៀវភៅព្រះរាជពិធីស៊ិបសងខឿន ថា ក្នុងរជ្ជកាលទី២ ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ នព្វស័ក ពុទ្ធសករាជ២៣៦០ គ្រិស្តសករាជ ១៨១៧ ទើបកើតមានពិធីវិសាខបូជា ដោយពេលនោះ មានសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ១ព្រះអង្គ ព្រះនាមមីនៅវត្តរាជបូរណៈ មកថ្វាយព្រះពរសុំឱ្យធ្វើពិសាខបូជាជាដំបូង។ ឯរបៀបធ្វើពិធីនេះក៏ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងរបៀបធ្វើនៅក្នុងក្រុងសុខោទ័យ ប៉ុន្តែមិនសូវជាអធិកអធមដូចគ្រានោះទេ។

ចំណែកនៅប្រទេសកម្ពុជាវិញ ក្នុងសម័យជាមួយគ្នានេះ ប្រហែលជាមិនទាន់មានទំនៀមធ្វើនៅឡើយ ដោយហេតុថា ការធ្វើវិសាខបូជានៅប្រទេសថៃក្នុងជំនាន់នោះ នៅមិនទាន់មាំមួននៅឡើយ ទាំងគម្ពីរបឋមសម្ពោធិ ដែលសម្រាយប្រើប្រាស់ក្នុងការនេះ ក៏មិនទាន់មាននៅឡើយដែរ ហើយទំនងជាមិនទាន់បានជិតជ្រាបដល់ប្រជាជនខ្មែរផង ។

រីឯនៅក្នុងគម្ពីរបឋមសម្ពោធិ ជារឿងពុទ្ធប្រវត្តិ តំណាលរឿងចាប់ផ្តើមតាំងពីព្រះអង្គចុះចាកស្ថានតុសិតទេវលោក មកយោនយកកំណើតជាព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទសុទ្ធោទនៈ និងព្រះនាងសិរិមហាមាយាទេវី នៅក្នុងនគរកបិលពស្តុ ក្នុងមជ្ឈិមប្រទេស រៀងរាបដរាបដល់ព្រះអង្គទ្រង់បានត្រាស់ជាអង្គព្រះសម្ពុទ្ធ ប្រកាសសម្តែងធម៌ប្រោសសត្វលោក ហើយសម្ដេចទ្រង់រំលត់ខន្ធចូលកាន់ព្រះបរមនិព្វានជាទីបំផុត។

គម្ពីរបឋមសម្ពោធិនេះ អ្នកប្រាជ្ញតែងឡើងនូវសម្រាយប្រើប្រាស់ទេសនានៅក្នុងបុណ្យវិសាខ       បូជា ព្រោះថាការដែលនាំយកប្រវត្តិរបស់រឿងនេះមកសម្តែង ដើម្បីជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា បុណ្យវិសាខបូជា កើតឡើងពិតប្រាកដនោះ ពីត្រឹមពេលដែលកើតគម្ពីរនេះឡើង។ គម្ពីរនេះកើតមានប្រាកដឡើងនៅប្រទេសថៃ ស្ថិតក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសម្តេច ព្រះណាំងក្លាវរជ្ជកាលទី៣ជាដំបូង ហើយក្នុងជំនាន់នោះ គម្ពីរនេះមាន២ប្រភេទគឺ ៖

១- គម្ពីរបឋមសម្ពោធិសង្ខេប មានចំនួន២០បរិច្ឆេទ[3] តែមិនមានឈ្មោះអ្នកនិពន្ធពិតប្រាកដនោះទេ ប្រហែលជានិពន្ធឡើងក្នុងរជ្ជកាលទី២។

២- គម្ពីរបឋមសម្ពោធិវិត្ថារ ជាភាសាមគធៈមានចំនួន២១ខ្សែ ឬ៣០បរិច្ឆេទ ទាំងជាភាសាបាលី និងសម្រាយ។ ព្រះបាទសម្តេច ព្រះណាំងក្លាវ ទ្រង់អារាធនាសម្ដេចក្រុមព្រះ បរមានុជិត ជិនោរសសង្ឃរាជ គង់នៅវត្តព្រះជេតព័ន ក្នុងក្រុងទេពឱ្យនិពន្ធឡើង។

សម្តេចក្រុមព្រះអង្គនេះ បានរួបរួមសេចក្តីចេញពីគម្ពីរផ្សេងៗ និងនិពន្ធបន្ថែមឡើងខ្លះ ក្នុងពុទ្ធសករាជ ២៣៨៧ គ្រិស្តសករាជ១៨៤៥។

ចំណែកប្រទេសខ្មែរយើង គម្ពីរបឋមសម្ពោធិជាភាសាមគធៈ មានចំនួន២១ខ្សែ ឬ៣០បរិច្ឆេទ។ គម្ពីរជាសម្រាយមាន៣បែប គឺ៖

១. ហៅថា គម្ពីរបឋមសម្ពោធិសង្ខេប ឬហៅថាបឋមត្រាស់មានចំនួន ៥-៦ ខ្សែ ឬមួយខ្សែចប់ ពណ៌នាសេចក្តីតាំងពីព្រះអង្គយាងចុតិចាកតុសិតមកចាប់បដិសន្ធិជាឱរសព្រះបាទសុទ្ធោទនៈ និងព្រះនាងសិរិមហាមាយាទេវី រហូតមកត្រឹមព្រះអង្គចេញទ្រង់ព្រះផ្នួស បានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ។ អត្ថបទនេះមិនដឹងថាអ្នកណាជាអ្នកនិពន្ធ ហើយនិពន្ធពីក្នុងពុទ្ធសករាជណានោះទេ។ តែតាមការសង្កេតមើលពាក្យពេចន៍ក្នុងគម្ពីរនោះ ឃើញថាមិនជាចាស់ណាស់ណានោះទេ យ៉ាងយូរណាស់ត្រឹមសម័យក្រុងឧដុង្គខាងដើម។ គម្ពីរនេះ គេច្រើនប្រើពាក្យសម្រាយទេសនាក្នុងពិធីបុណ្យអភិសេកព្រះពុទ្ធរូបផង។

២. ហៅថា "គម្ពីរបឋមសម្ពោធិវិត្ថារមានចំនួន៣០បរិច្ឆេទ។ គម្ពីរនេះ សម្តេចព្រះមហាសុមេធា​ធិបតី ព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត (កាលនៅជាសង្ឃនាយក) បានមានថេរដីកាថា មហាណាក មហាភូ និងអាចារ្យសន។ល។ នៅខេត្តបាត់ដំបង បានប្រែចេញពីបឋមសម្ពោធិវិត្ថាររបស់សម្តេចក្រុមព្រះបរមានុជិត ជិនោរស ក្នុងសម័យព្រះយ៉ាកថា ថនតទាធរឈុម ធ្វើជាចៅមឿង (ចៅហ្វាយក្រុង) ខេត្តបាត់ដំបង ហើយដែលបានផ្សព្វផ្សាយ។

នៅប្រទេសកម្ពុជា បុណ្យវិសាខបូជានេះ តាមដែលចាស់ទុំ អ្នកមុខអ្នកការទាំងឡាយតំណាលតៗគ្នា បានឱ្យដឹងមកថា គេបានផ្តើមធ្វើក្នុងនៅរជ្ជកាលព្រះបាទសម្តេចព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី "ព្រះអង្គឌួង។ ដែលគង់នៅក្នុងក្រុងឧដុង្គជាដំបូង ព្រោះថាកាលក្នុងពុទ្ធសករាជ ២៣៩៧ គ្រិស្តសករាជ ១៨៥៤ សម្ដេច ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យស្នើសុំទូទៅក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ។

៣. ហៅថាបឋមសម្ពោធិកថាគឺបឋមសម្ពោធិវិត្ថារនោះឯងដែលព្រះឥន្ទមុនីប៉ែនគង់នៅវត្តបទុមវតីរាជវរារាម ក្រុងភ្នំពេញ ប្រែនិងរៀបរៀងចេញពីច្បាប់របស់សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជសាក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសម្តេច ព្រះស៊ីសុវត្ថិ មានចំនួន៣០បរិច្ឆេទ ដូចច្បាប់ដើម។ គម្ពីរនេះមានជាបែបបទសម្រាយ ទេសនាក្នុងថ្ងៃវិសាខបូជា ក្នុងវត្តគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយទូទាំងប្រទេសខ្មែរ។

ការធ្វើបុណ្យវិសាខបូជាក្នុងសម័យរជ្ជកាលទី២នោះ ប្រហែលជាមានធ្វើតែក្នុងក្រុង មិនទាន់បាន ផ្សព្វផ្សាយទៅគ្រប់វត្តអារាមនៅឡើយទេ ហើយក៏មិនទាន់មានភាពឱឡារិក អធិកអធមណាស់ណាដែរ។

ពុទ្ធសាសនិកប្រទេសថៃ បានអះអាងថា ប្រពៃណីធ្វើវិសាខបូជាដែលត្រឹមត្រូវតាមលក្ខណៈ កើត មានឡើងតាំងពីត្រឹមរជ្ជកាលទី៤ ដោយព្រះរាជាអង្គនេះជាអ្នកប្រាជ្ញក្នុងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា ទ្រង់ចេះគម្ពីរ ព្រះត្រៃបិដកជ្រៅជ្រះ ទ្រង់បានផ្តើមធ្វើវិសាខបូជាតាំងពីកាលទ្រង់ព្រះផ្នួសនៅឡើយ។ លុះដល់ទ្រង់ដាក់ព្រះផ្នួសមកទទួលរាជសម្បត្តិ ក៏ទ្រង់នៅតែបន្តធ្វើវិសាខបូជារៀងដរាបមក រហូតដល់ទ្រង់បញ្ជាឱ្យរៀបចំគម្ពីរសម្រាយទេសនានៅក្នុងពិធីបុណ្យនេះដូចបានពោលខាងលើ។ ព្រះមហា ប៉ាន គឺសម្តេចព្រះសុគន្ធា  ធិបតី ជាគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ នៅក្នុងក្រុងទេពបាងកកអំពីព្រះបាទសម្តេចព្រះចមក្លាវ រជ្ជកាល    ទី៤

បន្ទាប់មក ក្រោយនោះមួយឆ្នាំ គឺនៅក្នុងពុទ្ធសករាជ២៣៩៨ ព្រះមហា ប៉ាន ទើបនិមន្តមកអំពីទីក្រុងទេព ព្រះបាទសម្តេច ព្រះហរិរក្ស ទ្រង់មានព្រះរាជហឫទ័យសោមនស្សណាស់ ហើយបាននិមន្តឱ្យគង់នៅជាចៅអធិការវត្តសាលាគូ ហៅវត្តអម្ពិលបី នៅក្រុងឧដុង្គតរៀងមក។ ដោយហេតុថា ព្រះមហាថេរអង្គនេះកាល ដែលលោកគង់នៅទីក្រុងទេព ធ្លាប់ធ្វើវិសាខបូជារួចមកហើយ ហើយកាលបានគង់នៅប្រទេសខ្មែរ ព្រមទាំងបានធ្វើជាធំ នៅក្នុងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយផង លោកក៏ផ្តើមឡើងតាមដែលធ្លាប់ធ្វើកន្លងមក។ ប៉ុន្តែ យើងពុំបានដឹងច្បាស់ថា នៅពេលដំបូងនោះ តើលោកចាប់ផ្តើមធ្វើក្នុងឆ្នាំណា សករាជប៉ុន្មាននោះទេ? ព្រោះគ្មានឯកសារជាក់ស្តែង គ្រាន់តែមានសេចក្តីអះអាងពីអ្នកមុខអ្នកការទាំងឡាយថាប្រាកដជាមានធ្វើវិសាខបូជា តាំងពីក្នុងពេលដែលលោកគង់នៅក្រុងឧដុង្គមកម្ល៉េះ។ លុះដល់ពេលលោកមកគង់នៅវត្តបទុមវតី ក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤០៨ ក៏បានប្រារព្វវិសាខបូជារហូតដល់អស់ព្រះ    ជន្ម ហើយពិធីវិសាខបូជានេះ ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយទូទៅ នៅគ្រប់វត្ដគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយជាប់ជាទំនៀមរហូតមក។

ចំណែកវត្តខាងមហានិកាយ ទើបមានធ្វើក្នុងសម័យក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ។ តាមដែលសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត (កាលនៅព្រះសង្ឃនាយក) តំណាលថា ក្នុងឆ្នាំមួយនោះលោកគ្រូព្រះវនរ័ត ចន្ទ គង់នៅវត្តឧណ្ណាលោម បាននិមន្តទៅក្រុងទេព ឃើញព្រះសង្ឃនៅក្រុងនោះ ទាំងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ទាំងគណៈមហានិកាយ ធ្វើវិសាខបូជា ក៏កើតជ្រះថ្លានៅពេលនិមន្តត្រឡប់មកវិញ បានក្រាបបង្គំទូលសម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជ ព្រះនាម ទៀងសុំឱ្យធ្វើវិសាខបូជា   ទើបសម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជទៀង ក៏ទ្រង់បានព្រះរាជានុញាតតាមសំណូមពរ ដែលពេលនោះ វិសាខបូជាត្រូវបានធ្វើជាបន្តបន្ទាប់រៀងដរាបមក។ ប៉ុន្តែពេលនោះ ក៏ពុំទាន់បានធ្វើគ្រប់វត្តនៅឡើយ គឺមានធ្វើចំពោះតែវត្តនៅក្នុងក្រុង។ ឯវត្តនៅតាមខេត្តក្រៅមានធ្វើតែវត្តធំៗ វត្តតូចៗច្រើនពុំបានធ្វើនៅឡើយទេ។

ចំណែកព្រះមហាក្សត្រដែនដី តាំងពីរជ្ជកាលព្រះបាទសម្តេចព្រះហរិរក្ស "ព្រះអង្គឌួងមកសុទ្ធតែទ្រង់ ជ្រះថ្លាបានទទួលធ្វើគ្រប់ៗព្រះអង្គ។

បើតាមឯកសារខ្លះបានលើកសរសើរព្រះគុណសម្បត្តិនៃព្រះបាទសម្តេចព្រះហរិរក្ស ដែលជាអ្នកផ្តួចផ្តើម​ធ្វើបុណ្យវិសាខបូជាឡើងជាដំបូង ពីព្រោះវាជាអង្គនេះ ទ្រង់ធ្លាប់ទៅគង់នៅក្នុងក្រុងទេពបាងកកនិងទ្រង់ធ្លាប់សាងព្រះផ្នួសនៅទីនោះ។ ទ្រង់បានសិក្សាព្រះបរិយត្តិធម៌ជ្រួតជ្រាបគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកជ្រៅជ្រះ។ នៅពេលដែលទ្រង់បានឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក៏ទ្រង់ផ្តើមធ្វើពិធីបុណ្យនេះតាមដែលទ្រង់ធ្លាប់បានជ្រួតជ្រាប និងធ្លាប់បានទតឃើញរបៀបបែបផែនដែលគេធ្វើនៅក្រុងទេព ទើបជាប់ជាប្រពៃណីរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។



[1] អភិលក្ខិតកាល   អៈភិល័ក-ខិតៈ--   បា.; សំ.  (.)  (< អភិ-លក្ខិតដែលកំណត់ទុក” + កាល ឬ សមយ; អភិ-លក្សិត--) កាលសម័យដែលកំណត់ទុក (ដូចយ៉ាងថ្ងៃមាឃបូជា, វិសាខបូជា, ថ្ងៃត្រូវធ្វើទក្ខិណានុប្បទានចំពោះបុព្វបុរស, ថ្ងៃរំឭកគុណរំឭកដល់ហេតុណាមួយជាដើម ដែលត្រូវធ្វើរៀងរាល់ឆ្នាំ) : ថ្ងៃ ១៥ កើតខែមាឃនិងខែពិសាខរៀងរាល់ឆ្នាំ ជាអភិលក្ខិតសម័យនៃការប្រជុំគ្នាធ្វើមាឃបូជា, ធ្វើវិសាខបូជា នៃពុទ្ធសាសនិកជនទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ។ ( ជួន ណាត​ វចនានុក្រមខ្មែរ)

[2] បសាទ ឬ ប្រសាទ   -សាត   សំ.; បា.   ( . )  (បសាទ) សេចក្ដីជ្រះថ្លា ។ អាយតនៈសម្រាប់ទទួលសម្ផស្សដឹងអារម្មណ៍គឺគ្រឿងវិសេសដែលមានប្រចាំតាមធម្មជាតិ នៅក្នុងរូបកាយមនុស្សសត្វសម្រាប់ទទួលដឹងនូវអារម្មណ៍ពីខាងក្រៅដែលមកប៉ះពាល់ : ភ្នែកអាចមើលឃើញរូបបាន ដោយសារប្រសាទសម្រាប់ភ្នែក, ត្រចៀកអាចស្ដាប់សំឡេងបានដោយសារប្រសាទសម្រាប់ត្រចៀក; ។ល។ កាលបើប្រសាទនោះវិនាសខូចហើយភ្នែកមិនអាចមើលឃើញរូប, ត្រចៀកមិនអាចស្ដាប់សំឡេងបានឡើយ (. . ចក្ខុបសាទ, ជិវ្ហាបសាទ ផង)។ កិ. ជ្រះថ្លា, ពេញចិត្ត : ប្រសាទពរ (ប្រសាត-) គឺឲ្យពរដោយពេញចិត្ត (. កា.) : ប្រជាពលរដ្ឋឈូឆរ មកដោយអំណរ ប្រសាទប្រសិទ្ធពរថ្វាយ។ 

[3] បរិច្ឆេទ   -រ៉ិច-ឆែត   សំ. បា.  ( . )  ការកាត់, ការកាត់ឲ្យដាច់ដោយសង្កាត់ ដោយឡែកពីគ្នា, សង្កាត់សេចក្ដីមួយពួក, កណ្ឌ : បរិច្ឆេទទី, បរិច្ឆេទទី; មួយបរិច្ឆេទ, ពីរបរិច្ឆេទ (. . កាលបរិច្ឆេទ ក្នុងពាក្យកាល ១ ន. ផង)

៣. សារៈសំខាន់នៃពិធីបុណ្យពិសាខបូជា

សារៈសំខាន់បំផុតនៃការគោរពបូជាបុណ្យវិសាខបូជា គឺត្រូវធ្វើវត្តប្រតិបត្តិ ដោយមានការឱ្យទាន រក្សាសីល និងចម្រើនសមាធិបញ្ញាផងដែរ ទើបមានឈ្មោះថាជាការបូជាដ៏ឧត្ដម និងបានផលានិសង្សបុណ្យកុសលខ្ពង់ខ្ពស់ ហើយដើម្បីសម្ដែងនូវការដឹងគុណដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ យើងត្រូវយល់អំពីខ្លឹមសារនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលចារក្នុងព្រះត្រៃបិដកជាគោល យ៉ាងហោចណាស់ក៏ថ្ងៃនេះយើងបូជារក្សាសីល ឬក៏ធ្វើសមាធិចិត្តឱ្យបានល្អគ្រប់ៗគ្នា គឺយើងជួបជុំគ្នារក្សាសីល យ៉ាងហោចណាស់យើងបានសីល៥ដែរ។

សារៈសំខាន់នៃថ្ងៃវិសាខបូជា៖

១. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃកំណើតរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា

២. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃដែលអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៩ ថា ពិធីបុណ្យវិសាខបូជានេះ គឺជាពិធីបុណ្យអន្តរជាតិមួយ ដែលគេអាចប្រារព្ធធ្វើទៅតាមការិយាល័យទាំងឡាយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាបុណ្យអន្តរជាតិផងដែរ។

ក្នុងសម័យប្រជុំអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រឹក្សាផ្នែកពុទ្ធសាសនា ស្តីអំពី ទិវា-យូអិន-វិសាខា" ឬ "បុណ្យ វិសាខបូជានៃអង្គការសហប្រជាជាតិនេះ បានចាប់ផ្តើមដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ នៅក្នុងប្រទេសថៃ។ តាំងពីពេលនោះមក សន្និសីទអន្តរជាតិនេះបានប្រព្រឹត្តទៅជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែភាគច្រើនតែធ្វើនៅមុនថ្ងៃ ១៥កើត ខែពិសាខ ដែលជាថ្ងៃបុណ្យវិសាខបូជា។ ប្រទេសថៃ បានទទួលរៀបចំកិច្ចប្រជុំនេះជាច្រើនលើកមកហើយ។ រីឯប្រទេសវៀតណាម ក៏បានស្ម័គ្រទទួលនាទីរៀបចំនូវសន្និសីទស្តីអំពី "ទិវា-យូអិន-វិសាខានេះចំនួនពីរដងរួចមកហើយដែរ គឺកាលពីអំឡុងឆ្នាំ២០១៣ និងឆ្នាំ២០០៨។

៣. ថ្ងៃវិសាខបូជានេះ គឺចាត់ជាថ្ងៃសន្តិភាពពិភពលោក ព្រោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់បង្រៀនមនុស្ស ជាតិឱ្យស្វែងរកសន្តិសុខ និងសន្តិភាពទាំងខាងក្នុង និងខាងក្រៅ។

៤. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃរំឭកគុណ គឺព្រះមហាករុណាគុណ ព្រះវិសុទ្ធិគុណ និងព្រះបញ្ញាគុណរបស់ព្រះសមណគោតម ដែលជាព្រះបរមសាស្តានៃលោក។

៥. ថ្ងៃវិសាខបូជា ចាត់ជាថ្ងៃព្រះពុទ្ធ ព្រោះទាក់ទងនឹងខ្សែជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់។

ប្រពៃណីក្នុងការប្រារព្ធពិធីបុណ្យវិសាខបូជានេះក៏ត្រូវបានរក្សាទុក និងធ្វើតាមជាទំនៀមមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផងដែរ ដោយមានរៀបចំយ៉ាងអធិកអធមជាផ្លូវការរៀងរាល់ឆ្នាំនៅលើកំពូលភ្នំ   

អដ្ឋរស្ស ឬភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ[1] នៅក្នុងស្រុកពញាឮ ខេត្តកណ្ដាល ជាទីតម្កល់ព្រះសារីរិកធាតុរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណ​គោតម ដោយមានទាំងកិច្ចនមស្សការសមាទានសីល កិច្ចសម្ដែងធម្មទេសនា និងពិធីដាក់បាត្រព្រះសង្ឃដែលពេលខ្លះក៏មានការយាងនិងអញ្ជើញចូលរួមពីថ្នាក់ដឹកនាំជាតិ សមេ្តចព្រះសង្ឃរាជទាំងពីរគណៈ ព្រះសង្ឃនិងពុទ្ឋបរិស័ទទូទៅផងដែរ។ តាមការសង្កេតនៃការប្រារព្ធពិធីជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅភ្នំអដ្ឋរស្ស ក៏ដូចជានៅតាមបណ្ដាខេត្តនានា ជាទូទៅនាពេលរសៀល គេមានការរៀបចំធ្វើពិធីក្រុងពាលី និងពិធីផេ្សងៗទៀតតាមបែបព្រះពុទ្ឋសាសនា លុះព្រឹកឡើងគេរៀបចំដង្ហែ ហើយមានប្រគេនចង្អាន់ដល់ព្រះសង្ឃ ឬធ្វើពិធីរាប់បាត្រព្រះសង្ឃទៅតាមចំនួននៃព្រះសង្ឃដែលនិមន្តមកចូលរួម។



[1] ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ ឬភ្នំអដ្ឋរស្ស ឬភ្នំឧត្តុង្គ គឺជាបូជនីយដ្ឋានមួយដ៏សមរម្យដែលព្រះករុណាសមេ្តចព្រះបាទនរោត្ដមសីហនុ សព្វព្រះរាជហឫទ័យយកទីនោះកសាងព្រះសក្យមុនីចេតិយ ដើម្បីតម្កល់ព្រះសារីរិកធាតុព្រះពុទ្ឋបរមគ្រូ សម្រាប់ការគោរពបូជារបស់ពុទ្ឋបរិស័ទទាំងអស់ ហើយព្រះចង្កូមកែវរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ត្រូវបានដងែ្អទៅតម្កល់ក្នុងព្រះសក្យមុនីចេតិយ នៅភ្នំអដ្ឋរស្សកាលពីថៃ្ងទី១៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០២ ត្រូវនឹងថៃ្ងទី១៥កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ពុទ្ឋសករាជ២៥៤៦ ព្រះចង្កូមកែវត្រូវបានដងែ្អចេញពីព្រះសក្យមុនីចេតិយចាស់ ដែលមានទីតាំងនៅមុខស្ថានីយរាជាយស្ម័យយាននា ក្រុងភ្នំពេញសព្វថៃ្ងនេះ បន្ទាប់ពីប្រារព្ឋពិធីបុណ្យ៧យប់ ៧ថៃ្ង រួចមក។

 

ឯកសារយោង

            ​១. ជួន ណាត វចនានុក្រមខ្មែរ

            ២. ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ពិធីបុណ្យទ្វារទសមាស

៣. https://khmerpalistudy.files.wordpress.com/

៤. http://5000-years.org/kh/read/2929

៥. https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/9053.html

៦. https://wmc.org.kh/article/83972/