ការប្រតិបត្តិសីលធម៌ក្នុងគ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន

លោក ​ឈុន​ ផាវ៉េង  មន្ត្រីនាយកដ្ឋានទស្សនវិជ្ជា និង សង្គមវិទ្យា

វិទ្យាស្ថាន​មនុស្ស​សាស្ត្រនិងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម

នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា

១.សេចក្ដីផ្ដើម

បុព្វបុរសខ្មែរបានបន្សល់ទុកយ៉ាងសម្បូរបែបនូវទ្រឹស្ដី ដំបូន្មាន ច្បាប់សីលធម៌ និងក្បួនច្បាប់ជាច្រើនសម្រាប់អប់រំសមាជិកសង្គមយកទៅធ្វើការប្រតិ​បត្តិ[1]។ ទោះបីយ៉ាងនេះក្ដី ក៏បញ្ហានៃការប្រតិបត្តិសីលធម៌នៅក្នុងសង្គមគ្រួសារខ្មែរ នាសម័យសាកលភាវូនីយកម្ម[2] 

ដែលផ្អែកខ្លាំងលើបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន និង ទំនាក់​ទំនង[3]នោះ នៅតែជាប្រធានបទស្មុគ្រស្មាញសម្រាប់​ការជជែកពិភាក្សាស្វែងរកដំណោះស្រាយ ដើម្បីរួមចំណែកស្វែង​រក  សុភមង្គលដល់បុគ្គល ក្រុមគ្រួសារ ​និងសង្គមជាតិទាំងមូល។ ជាទូទៅសមាជិកសង្គមទាំងឡាយ តែងមានគោលបំណងចង់រួមរស់​ក្នុងសង្គមគ្រួសារប្រកប​​ដោយសុភមង្គល ប៉ុន្តែក្នុងដំណើរការរស់នៅ យើងឃើញមានគ្រួសារជាច្រើនបានជួបប្រទះអពមង្គលដោយពិបាករកមធ្យោបាយ​ដោះ​ស្រាយបំផុត។ គ្រួសារខ្លះបែកបាក់គ្នាដោយការលែងលះដែលវាបាន   ផ្តល់វិបាកអាក្រក់ជាច្រើនដល់សង្គមជាតិ, ប៉ុន្តែការទ្រាំលេបគ្រួសលេបថ្មរស់នៅជាមួយគ្នាដោយ​មិនចុះសម្រុង​គឺជាទារុណកម្មបំផុតសម្រាប់ជីវិតប្ដីប្រពន្ធ។ តើសង្គម​ខ្មែរមានច្បាប់គតិយុត្តិ និង គោលការណ៍សីលធម៌អ្វីខ្លះសម្រាប់​ជួយ​គ្រួសាររស់នៅឲ្យបានប្រសើរ? តើការប្រតិបត្តិសីលធម៌ក្នុងគ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មានសភាព  លក្ខណៈដូចម្ដេចខ្លះ? តើគួរធ្វើបែបណាដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះ?

២.អត្ថន័យនៃពាក្យសំខាន់មួយចំនួន

សីល​ធម៌[1] គឺជា​វិនយប្បញ្ញតិ្ត ឬសិក្ខាបទ ចែង​អំពីកិរិយា​មារយាទ សណ្ដាប់​ធ្នាប់ ដែល​ជាដំបូន្មានប្រាប់​ឱ្យ​ប្រព្រឹត្ត​​តាម​កន្លងប្រពៃណី គឺឱ្យ​ចៀស​វាង​អំពើ​អាក្រក់ ហើយ​ឲ្យ​ប្រព្រឹត្ត​តែ​អំពើ​ល្អ។  អាចនិយាយ​ថា សីលធម៌ គឺក្បួនច្បាប់សម្រាប់ទូន្មានមនុស្ស​ឱ្យដឹងអំពីករណីយ​កិច្ច[2]  និងប្រាប់ឱ្យដឹងអំពីវិរតិ​ចេតនា[3]​ ដែល​ត្រូវវៀរ​ចាក​អំពើ​ខុសឆ្គង និង​ប្រព្រឹត្ត​ ត្រឹមត្រូវដោយ​កាយ​វា​ចាចិត្ត ពោលគឺ សីលធម៌គឺក្បួនប្រាប់ពីការប្រព្រឹត្តសុចរិតនិងអហិង្សា[4]។ យើងអាចមានការភាន់ច្រឡំរវាងអត្ថន័យនៃពាក្យ សីលធម៌​ សុជីវធម៌ និងគុណធម៌។  សុជីវ​ធម៌[5] ជាពីធីការក្នុងរស់នៅឱ្យបានល្អ គឺមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ការដឹងប្រមាណ គួរសមក្នុងកិច្ចការប្រាស្រ័យជាមួយអ្នកដទៃ។ ចំណែកគុណធម៌[6] គឺជាក្បួនប្រាប់ពី​ដំណើរ​ចម្រើន តាម​ជាន់​តាម​ថ្នាក់ខាង​អំពើ​ល្អ[7] អាក្រក់[8] ​ដែល​បុគ្គល​ធ្វើល្អប្រសើរលើសពីសីលកាតព្វកិច្ច។

៣. ច្បាប់គតិយុត្តិ និង គោលការណ៍សីលធម៌សម្រាប់គ្រួសារខ្មែរ

ច្បាប់[1] គឺជាការកំណត់នូវវិធានទាំង ឡាយណាដែលប្រទេស ឬសហគមន៍មួយទទួលស្គាល់ ដូចជា ការកំរិតសកម្មភាពនៃជនគ្រប់រូប ដោយមានលក្ខណៈចាប់បង្ខំឲ្យទទួលខុសត្រូវរដ្ឋវប្បវេណីនិងព្រហ្មទណ្ឌ។ ច្បាប់របស់កម្ពុជាត្រូវបានបែងចែកជា២ គឺច្បាប់គតិយុត្តិ ដែលជាច្បាប់សំខាន់ និង គោលការណ៍សីលធម៌ ដែលជាច្បាប់បន្ទាប់បន្សំ។ ច្បាប់គតិយុត្តិ គឺជាច្បាប់ដែលបង្កើតដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច។ ច្បាប់ទាំងអស់សុទ្ធតែជាបទដ្ឋានគតិយុត្តិដែលបង្តើតឡើងដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាលត្រូវបានរក្សាទុកដោយរាជក្រឹត្យ។ គោលការណ៍  សីលធម៌[2] មានលក្ខណៈមិនសូវផ្លូវការ មានដូចជាទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី លទ្ធិនិងសេចក្តីសំរេចរបស់សង្គម។ ក្នុងរឿងក្តីរដ្ឋប្បវេណីប្រសិន បើមិនមានច្បាប់ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរទេ រឿងក្តីទាំង ឡាយនោះមិនមានភាពច្បាស់លាស់ទេ ហេតុនេះចៅ ក្រមអាចធ្វើការពិចារណាយោងទៅតាមប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ មនសិការ និងសមធម៌។ 

៣.១.ច្បាប់គតិយុត្តិនានាសម្រាប់គ្រួសារ

ច្បាប់គតិយុត្តិដែលអាចបង្ការអំពើហឹង្សា ការពារសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ ពង្រឹងសុខដុមរមនា សុភមង្គល គ្រួសារ មានដូចជា៖ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា,ច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ,ច្បាប់ស្ដីពីការទប់ស្កាត់អំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារនិងកិច្ចការពាជនរងគ្រោះឆ្នាំ២០០៥, ច្បាប់ស្ដីពីឯកពន្ធភាពឆ្នាំ២០០៦, ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ​ និងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ជាដើម។

៣.១.១.ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រ   កម្ពុជា

ជំពូក​ទី​៣​ មាត្រា​៣៦​ បានបញ្ជាក់ថា ការ ងារ​មេផ្ទះ​មាន​តម្លៃ​ស្មើ​គ្នា​នឹង​កម្រៃ​ ដែល​បាន​មក​ពី​ការងារ​ធ្វើ​នៅ​​ក្រៅ​ផ្ទះ។ មាត្រា​៤៥​-​ការ​រើសអើង​គ្រប់​ប្រភេទ​ ប្រឆាំង​នឹង​ស្ត្រី​ភេទ​​ ត្រូវ​បំបាត់​ចោល។ ការ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ការងារ​របស់​ស្ត្រី​ ត្រូវ​ហាម     ឃាត់។ បុរស​ និង​ ស្ត្រី​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​គ្នា​ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ​ ទាំងអស់​ ជា​ពិសេស​ក្នុង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ និង​គ្រួសារ។  អាពាហ៍ពិពាហ៍​ ត្រូវ​ធ្វើ​តាម​ល័ក្ខខ័ណ្ឌ​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​ និង​តាម​គោលការណ៍​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត ​ប្ដី​មួយ​ ប្រពន្ធ​មួយ។ មាត្រា៤៧​-​មាតាបិតា​ មាន​កាតព្វកិច្ច​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សា​ និង​ អប់រំ​កូន​ឱ្យ​ទៅ​ជា​ពលរដ្ឋ​ល្អ។ កូន​មាន​ករណីយ កិច្ច​ចិញ្ចឹម​ និង​ បី​បាច់​ថែរក្សា​មាតាបិតា​ ដែល​ចាស់​ជរា​តាម​ទំនៀមទម្លាប់​ខ្មែរ។ 

៣.១.២.ច្បាប់ស្តីពីអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី ឆ្នាំ២០១១

ច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ[3] ត្រូវាបានមោឃភាពដោយមាត្រា៧៨ នៃច្បាប់ស្តីពី​អនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណី​ឆ្នាំ​២០១១[4] ដោយចែងថា ច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារត្រូវបាត់បង់អនុភាពចាប់ ពីកាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្ត លើកលែងតែបញ្ញត្តិនៃមាត្រា៧៦ មាត្រា៧៧ និងមាត្រា៧៩ ដល់មេត្រា៨១ នៃច្បាប់នោះនៅតែមានអានុភាពនៅក្រោយកាលបរិច្ឆេទនៃការ     អនុវត្ត រហូតដល់ពេលដែលកំណត់ផ្សេងដោយច្បាប់។ (សូមមើល​ឧបសម្ពន្ធ​ទី១និងឧបសម្ពន្ធ​ទី២)

៣.១.៣.ច្បាប់ស្ដីពី ឯកពន្ធភាព ឆ្នាំ២០០៦

ជំពូក​ទី​១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ,មាត្រា១.ច្បាប់​នេះ​មាន​គោល​បំណង​ការពារ​សេចក្ដី​ថ្លៃថ្នូរ​ និង​ពង្រឹង ​សុខដុមរមនា​ សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ​ និង​ការ​គោរព​សិទ្ធិ​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​រវាង​ប្ដី​និង​ប្រពន្ធ​ ស្រប​តាម​មាត្រា​៤៥​ នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា​ ដោយ​បំពេញ​បន្ថែម​លើ​បទដ្ឋាន​គតិយុត្តិ​ជា​ធរមាន។ មាត្រា​២.ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំង​ពីរ​ភេទ ​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ ត្រូវ​គោរព​គោលការណ៍​ឯក​ពន្ធភាព​ដោយ​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ប្ដី​មួយ​ប្រពន្ធ​ មួយ​ដោយ​មាន​ចុះ​បញ្ជី​អាពាហ៍ ពិពាហ៍​ ចំពោះ​មុខ​មន្ត្រី​អត្រានុកូលដ្ឋាន​ស្រប​តាម​លក្ខខណ្ឌ​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​ស្ដី​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ និង​គ្រួសារ។

ជំពូក​ទី​២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី,មាត្រា​៣.ឯក​ពន្ធភាព​ជា​ចំណង​អាពាហ៍​ពិពាហ៍​ ដែលបុរស​មាន​ប្រពន្ធ​តែ​មួយ​ ឯ​ស្ត្រី​​មាន​ប្ដី​តែ​មួយ។​ ដែល​ហៅ​ថា​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ គឺ​ជា​កិច្ចសន្យា​ដ៏​ឧឡារឹក​មួយ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​បុរស​ម្នាក់​ និង​ស្ត្រី​ម្នាក់​ ដែល​ប្ដេជ្ញា​ថា ​រួម​សមគ្គ​សង្វាស​ជាមួយ​គ្នា​តាម​បញ្ញត្តិ​ច្បាប់​ ហើយ​ដែល​មិន​អាច​រំលាយ​ទៅ​វិញ​បាន​តាម​ទំនើង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន។ ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ត្រូវ​រលាយ​ក្នុង​ករណី​ណា​មួយ​ដូច​ខាង​ក្រោម៖​ សហព័ទ្ធ​ណា​មួយ​ស្លាប់។ មាន​សេចក្ដី​សម្រេច​រំលាយ​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ជា​ស្ថាពរ​របស់​តុលាការ។  សហព័ទ្ធ​ណា​ម្នាក់​បាត់​ខ្លួន​ហួស​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ដោយ​គ្មាន​ដំណឹង​អ្វី​សោះ​ មិន​ដឹង​ថា​ស្លាប់​ឬ     ​រស់។ មាត្រា​៤.ទ្វេ​ពន្ធភាព​ជា​ចំណង​អាពាហ៍​ពិពាហ៍​​ដែល​បុរស​មាន​ប្រពន្ធ​ពីរ​ ឯ​ស្ត្រី​មាន​ប្ដី​ពីរ។ ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​បទ​ ទ្វេពន្ធភាព​បុរសឬ​ស្ត្រី​ណា​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​​មិន​ទាន់​រលាយ​នៅ​ឡើយ​ ហើយ​ទៅ​ចុះ​បញ្ជី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ថ្មី​មួយ​ទៀត។​ អ្នក​សម​គំនិត​ត្រូវ​មាន​ទោស​ដូចគ្នា។ មាត្រា​៥.ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​ស្មន់​ បុរស​ និង​ស្ត្រី​ណា​ដែល​ជាប់​ចំណង​ជា​ញាតិ​លោហិត​ ឬ​ញាតិ​ពន្ធ​នឹង​គ្នា​ ហើយ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​គ្នា។ មាត្រា​៦.ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​​បទ​ស្មន់​៖ បុរស​ និង​ស្ត្រី​ដែល​ជាប់​ចំណង​ជា​ញាតិ​លោ​ហិត​ឬ​ញាតិ​ពន្ធ​ក្នុង​ខ្សែ​ផ្ទាល់​ គ្រប់​ថ្នាក់​ ទោះ​ចំណង​នោះ​មាន​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ឥត​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ឬ​ជា​សាច់​ចិញ្ចឹម​ក្ដី​ បាន​រួម       ​សេវនកិច្ច​ជា​មួយ​គ្នា។ បុរស​ និង​ស្ត្រី​ដែល​ជាប់​ចំណង​សាខា​ញាតិ​នឹង​គ្នា​ ទោះ​សាខា​ញាតិ​នោះ​មាន​​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ឥត​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ចិញ្ចឹម​ក្ដី​ រួម​ម្ដាយ​ក្ដី​​ រួម​ឪពុក​ក្ដី​ រួម​ម្ដាយ​​ឪពុក​ក្ដី​ ជា​ញាតិ​លោហិត​ក្ដី​ ឬ​ ជា​ញាតិ​ពន្ធ​ក្ដី​ រហូត​ដល់​ថ្នាក់​ទី​៣​ រាប់​ទាំង​ថ្នាក់​នេះ​​ ផង​បាន​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​គ្នា។ មិន​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ពី​បទ​ស្មន់​ទេ​ ប្រសិន​បើ​សហព័ទ្ធ​ណា​ម្នាក់​ស្លាប់​ ហើយ​សហព័ទ្ធ​ដែល​នៅ​រស់​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​សាខា​ញាតិ​ពន្ធ​ថ្នាក់​ទី​២​ ឬ​ថ្នាក់​ទី​៣។ មាត្រា​៧.ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​ផិត​​ គឺ​ការ​រួម​សេវនកិច្ច​រវាងបុរស​​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់រលាយ​ជា​មួយ​ស្ត្រី​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ប្រពន្ធ​របស់​ខ្លួន​ ឬ​ ការ​រួម​សេវនកិច្ច​រវាង​ស្ត្រី​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ ពិពាហ៍​មិន​ទាន់​រលាយ​ ជា​មួយ​​បុរស​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ប្ដី​របស់​ខ្លួន។ ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​បទ​ផិត៖ បុរស​ណា​ ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍​ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់​រលាយ​ ហើយ​ទៅ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​ស្ត្រី​ផ្សេង​ទៀត។ ស្ត្រី​ណា​ ដែល​មាន​​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់​​​រលាយ​ ហើយ​ទៅ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​បុរស​ដទៃ​ទៀត។ មាត្រា​៨​. ក្នុង​ករណី​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​មាត្រា​៧​ខាង​លើ​ ព្រះ​រាជ​អាជ្ញា​អាច​សម្រេច​មិន​ធ្វើ​បណ្ដឹង​អាជ្ញា​បាន​​ ប្រសិន​បើ​មាន​បណ្ដឹង​របស់​សហព័ន្ធ​ណា​មួយ​ស្នើ​សុំ​កុំ​ឲ្យ​ចោទ​ប្រកាន់។

ជំពូក​ទី​៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ មាត្រា​៩.​ន្ទាទោស​ណាជន​ណា​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​មាត្រា​៤​ នៃ​ច្បាប់​នេះ​ ត្រូវ​ផ្ដន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​ពី​៦​​ខែ​ដល់​១​ឆ្នាំ និង​ផ្ដន្ទាទោស​ពិន័យ​ជា​ប្រាក់​ពី​​២០០.០០០​ (ពីរ​រយ​ពាន់)​រៀល​ ដល់​១.០០០ .០០០(មួយ​លាន)រៀល​ឬ​ផ្ដន្ទាទោស​ណា​មួយ​នៃ​ទោស​ទាំង​ពីរ។ មាត្រា​១០.ជន​ណា​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​មាត្រា​​៦​ និង​មាត្រា​៧​នៃ​ច្បាប់​នេះ​ ត្រូវ​ផ្ដន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​ពី​១​​ខែ​ដល់​១​​​ឆ្នាំ ​​និង​ផ្ដន្ទាទោស​ពិន័យ​ជា​ប្រាក់​ពី​២០០.០០០​(ពី ​រយ​ពាន់)​រៀល​​ដល់​១.០០០.០០០​(មួយ​លាន)​ រៀល​ឬ ​ផ្ដន្ទាទោស​ណា​មួយ​នៃ​ទោស​ទាំង​ពីរ។

៣.១.៤.ច្បាប់ស្ដីពីការទប់ស្កាត់អពើហឹង្សា ក្នុងគ្រួសារ និងកិច្ចការពាជនរេងគ្រោះ ឆ្នាំ២០០៥

ជំពូក​ទី២ មាត្រា២ អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​គឺ​សំដៅ​លើ​អំពើ​ហិង្សា​ដែល​កើត​មាន​​និង​អាច​កើត​មាន​ទៅ​លើ៖ ប្ដី ឬ ប្រពន្ធ, កូន​ក្នុង​បន្ទុក, ជន​ទាំង​ឡាយ​រស់​នៅ​ក្រោម​ដំបូល​ផ្ទះ​ និង​ក្នុង​បន្ទុក​គ្រួសារ​។ មាត្រា ៣ អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​ ទាមទារ​ឱ្យ​មាន​ការ​ទប់​ស្កាត់​ទាន់​ពេល​វេលា​​និង​ប្រកបដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ហើយ​តម្រូវ​ឱ្យ​ចាត់​វិធានការ​សម​ស្រប​បំផុត​ ដើម្បី​ការពារ​ជន​រង​គ្រោះ ឬ ជន​អាច​នឹង​រង​គ្រោះ​។ អំពើ​ហិង្សា​រួម​មាន ៖ ការ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​ជីវិត, ការ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់បូរណភាព​រូប​កាយ, ការ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​ ឬ​ ការ​ធ្វើ​អំពើ​ឃោរឃៅ, ការ​ឈ្លានពាន​ខាង​ផ្លូវ​ភេទ​ ។ មាត្រា៤.អំពើ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​ជីវិតរួម​មាន:­មនុស្ស​ឃាត​ដោយ​គិត​ទុក​ជា​មុន, មនុស្ស​ឃាត​ដោយ​ចេតនា, មនុស្ស​ឃាត​ដោយ​អចេតនា បណ្ដាល​មក​ពី​អំពើ​ចេតនា​ផ្សេង​ទៀត​នៃ​ជន​ល្មើស, មនុស្ស​ឃាត​ដោយ​អចេតនា​។ មាត្រា៥. អំពើ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​បូរណភាព​រូប​កាយ រួម​មាន​: ការ​បំពារ​បំពាន​លើ​រូប​កាយ​ដោយ​ប្រើ​អាវុធ ឬ ឥត​អាវុធ​​មាន​របួស ឬ គ្មាន​របួស, ការ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម ឬ ការ​ធ្វើ​អំពើ​ឃោរឃៅ​។ មាត្រា៦. អំពើ​ទារុណកម្ម​ ឬ អំពើ​ឃោរឃៅ រួម​មាន:ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុក​ម្នេញ​បង្ក​​ឱ្យ​មាន​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ផ្លូវ​ចិត្ត​សតិ​ អារម្មណ៍ បញ្ញា​ស្មារតី​ដល់​រូប​វន្ត​បុគ្គល​ក្នុង​គ្រួសារ, ការ​ធ្វើ​​ឱ្យ​ប៉ះ​ទង្គិច​លើ​ផ្លូវ​ចិត្ត​​និង​លើ​រូប​កាយ​​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ហួស​ពី​សីលធម៌ និង​ច្បាប់​កំណត់។ មាត្រា៧.អំពើ​ឈ្លាន ពាន​ខាង​ផ្លូវ​ភេទ រួម​មាន៖ ការ​ប្រើ​ហិង្សា​សេពសន្ថវៈ ការ​បៀតបៀន​កេរ្តិ៍​ខ្មាស, ការ​ធ្វើ​អាស្រូវភាស​។ មាត្រា៨.ត្រូវ​ទប់​ស្កាត់​ផង​ដែរ​​ចំពោះ​អំពើ​គំរាម​កំហែង​ក្នុង​គោល​បំណង​ឱ្យ​ជន​រង ​គ្រោះ​ភ័យ​ខ្លាច តក់​ស្លុត និង​អំពើ​ប៉ះពាល់​ដល់​បុគ្គល​​ភាព និង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​នៃ​ជន​ដែល​រស់​​នៅ​ក្រោម​ដំបូល​ផ្ទះ និង​ក្នុង​បន្ទុក​គ្រួសារ​តែ​មួយ​។ មិន​រាប់​បញ្ចូល​ថា​ជា​ការ​ប្រើ​ហិង្សា​ ឬ សកម្ម ភាព​ហិង្សា​​ក្នុង​គ្រួសារ​ទេ​​រាល់​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ​ដោយ​ផ្ដល់​ដំបូន្មាន​ ឬ ធ្វើ​ការ​ដាស់​តឿន​​ក្រើន​រំលឹក​ឬ​ចាត់​វិធាន​ការ​នានា​សមស្រប​ដើម្បី​ឱ្យ​ សហព័ទ្ធ ឬ​ កូន ឬ អ្នក​នៅ​ក្នុង​បន្ទុក​ដើរ​ក្នុង​ផ្លូវ​ល្អ​​តាម​លក្ខណៈ​រស់នៅ​ថ្លៃថ្នូរ នឹង​ទំនៀម​ទម្លាប់​​និង​ប្រពៃណី​ល្អ​របស់​ជាតិ​ ប្រសិន​បើ​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ​និង​ការ​អប់រំ​នោះ​ ធ្វើ​ឡើង​ប្រកប​ដោយ​ព្រហ្មវិហារ​ធម៌ និង​ស្រប​ទៅ​តាម​គោលការណ៍​នៃ​អនុសញ្ញា​ស្ដី​ពី​សិទ្ធិ​មនុស្ស និង​សិទ្ធិ​កុមារ​របស់​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ​ដែល​ទទួល​ស្គាល់​ដោយ​ព្រះ​ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​។

ជំពូក​ទី៧ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ មាត្រា៣៥. អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​ទាំង​ឡាយ​ណា ​ដែល​ចូល​ជា​បទ​ល្មើស​ព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវ​ផ្ដន្ទា​ទោស​ដោយ​យោង​តាម​ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ​ជា​ធរមាន​។ មាត្រា៣៦. ការ​ចោទ​ប្រកាន់​ជា​បទល្មើស  ​ព្រហ្មទណ្ឌ​​​ពុំ​អាច​ធ្វើ​បាន​ឡើយ បើ​មាន​សំណើ​ពី​ជន​រង​គ្រោះ​ជា​នីតិជន​ដោយ​បទ​ល្មើស​នោះ​ ជា​បទ​មជ្ឈិម​ស្រាល ឬ បទលហុ​។ ក្នុង​ករណី​ដែល​មាន​អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​កើត​ឡើង​ជា​ថ្មី​ម្ដង​ទៀត​ ដែល​ល្មើស​នឹង​ច្បាប់​ព្រហ្មទណ្ឌ តុលា​ការ​​​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ការ​ចោទ​ប្រកាន់​ជន​មុខ​សញ្ញា​រូប​នោះ​ តាម​នីតិវិធី​ព្រហ្មទណ្ឌ ទោះ​បី​ជា​មាន​ការ​ស្នើ​សុំ​ពី​ជន​រង​គ្រោះ​ម្ដង​ទៀត​ក៏​ដោយ។ 

៣.១.៥.គោលការណ៍ភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព

ភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព រួមមានលក្ខណៈសម្បត្តិ៩យ៉ាង១. គ្មានសកម្មភាពលួចឆក់ប្លន់គ្រប់ប្រភេទ២. គ្មានការផលិតនិងការចែកចាយគឿងញៀនខុសច្បាប់ ៣. គ្មានអំពើរអាណាចរ្យការជួញដូរស្រ្តីកុមារនិងអំពើរហិង្សារនៅក្នុងគ្រូសារ ៤. គ្មានក្មេងទំនើង ៥. គ្មានការលេងល្បែងស៊ីសង ខុសច្បាប់គ្រប់ប្រភេទ ការប្រើប្រាស់អាវុធខុសច្បាប់គ្រប់ប្រភេទ និង បទល្មើសគ្រប់ប្រភេទ៦. គ្មានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ៧. គ្មានគ្រោះថ្នាក់ដោយគ្រាប់យុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ ៨. មានវិធានការណ៍ទប់ស្កាត់គ្រប់ប្រភេទ និង ការឆ្លើយតបចំពោះគ្រោះមហិនតារាយ៍ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ៩. គ្មានកុងត្រូលត្រួតពិនិត្យដោយខុសច្បាប់។ 

៣.២.គោលការណ៍សីលធម៌ខ្មែរសម្រាប់គ្រួសារ

តាំងពីអតីតកាល មនុស្សជាតិដែលរស់នៅក្នុងលោកនេះ តែងប្រាថ្នាចង់បានជីវិតរស់នៅប្រកប ដោយសុភមង្គល។ វប្បធម៌បុព្វកាល បានចាប់បង្ខំឱ្យមនុស្សទទួលយទំនៀម​ ទម្លាប់ ប្រពៃណី ដែលមានមូលដ្ឋានផ្អែកលើ​សាសនា និងជំនឿផ្សេងៗ ដើម្បីរក្សាសណ្ដាប់​ធ្នាប់         សន្តិសុខ និងវិបុលភាពសម្រាប់សហគមន៍ គ្រួសារ និង បុគ្គល។  ដំណាក់កាល​​បន្តបន្ទាប់​ វប្បធម៌ដែលមានមូលដ្ឋានជំនឿសាសនា ត្រូវចុះថមថយ ឥទ្ធិពល ដោយជំនួសបន្តិចម្ដងនូវ​គោលការណ៍សីលធម៌ប្រកប​ដោយ​ហេតុផលនៃវិចារណញ្ញាណ។ ទោះយ៉ាងណា ក៏គោលការណ៍ទាំងនោះនៅតែ ពឹងផ្អែកលើទម្រង់នៃសាសនានានា ដើម្បីមានអានុភាពក្នុងការប្រតិបត្តិដដែល ព្រោះប្រព័ន្ធច្បាប់សង្គមមិនទាន់មានសុពលភាពខ្លាំងក្លាគ្រប់គ្រាន់នៅឡើយ។ នៅពេលដែលច្បាប់សង្គម ឬច្បាប់រដ្ឋកាន់តែមានសុក្រិត្យភាពដោយបានបញ្ចូលគោលការណ៍សីលធម៌សំខាន់ៗនោះ សីលធម៌សម្រាប់សង្គម ក៏ដូចសីលធម៌សម្រាប់គ្រួសារ ហាក់ដូចជាបាត់តម្លៃរបស់ខ្លួន ព្រោះនៅក្នុងគោលការណ៍ សីលធម៌ខ្វះប្រត្យក្សភាពក្នុងការកំណត់ទោសទណ្ឌដល់ជនល្មើស។

មនុស្សជាតិជាទូទៅតែងតែមានគ្រួសារ ឬដៃគូដើម្បីបន្តពូជពង្ស និងយឹត​យោង​គ្នា រួមសុខទុក្ខជាមួយគ្នា ដូចដូនតាខ្មែរពោលថា៖ ស្រី​ប្រុស​ទាំង​ទ្វី ជា​គូ​មាន​ពីបុរាណ​ព្រេង​នាយ ស្រី​ជា​ប្រពន្ធ ប្រុស​ទោះ​សម្ទាយបណ្ឌិត​ទាំងឡាយឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា​ប្តី។ ស្ត្រី ​និង​បុរសក្នុង​លោក​ទាំងអស់ ភរិយា​ស្វាមី គឺ​ប្តី​ប្រពន្ធ ហ្នឹង​ឯង​លោក​ស្ដីជន​ក្នុង​លោកីយ៍ ហៅ​បាន​តាម ​  ថ្នាក់។ ប្តី​ជា​អ្នក​រក ទ្រព្យ​ធន​បាន​មក​ប្រពន្ធ​ទុក ​ដាក់ចាស់​ទុំ​បុរាណ បាន​ពោល​បញ្ជាក់ឲ្យ​នាង​ឲ្យ​អ្នកចង​ចាំ​គ្រប់​ប្រាណ។ សំណាប​យោង​ដីរី​ឯ​ស្រី​ៗយោង​ប្រុស​សាមាន្យ ទោះ​មារយាទ​ខ្សោយក៏​ដោយ​បើ​បានស្រី​មាន​សន្ដាន​ ខ្ជាប់ខ្ជួន​មួនមាំ។ តែង​បាន​ចម្រើន ទ្រព្យា​កើត​កើន​ព្រោះ​ស្រី​ថែទាំ ចាត់ចែង​ទុក​ដាក់ ចេះ​លាក់​សន្សំសង្វាត​ខិតខំរក្សា​ឲ្យ​គង់។ល។

នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ មុននិងអំឡុងពេលដែលបារាំងចូលមកធ្វើជាអាណាព្យាបាលនិងអាណានិគមន៍លើខ្មែរនោះក្បួនសីលធម៌ដែល គេហៅថាច្បាប់ក្រម បានដើរតួសំខាន់សម្រាប់ ទូន្មានកូនខ្មែរ។ ច្បាប់ទាំងនោះមានច្បាប់ប្រុស ច្បាប់ស្រីច្បាប់ក្រម។ល។ រហូតមកដល់បច្ចុប្ប ន្ន ច្បាប់ទាំងនោះនៅតែមានតម្លៃ ជាកេរមរតកវប្បធម៌មួយ​សម្រាប់សង្គមខ្មែរ ទោះបីមានការរិះគន់ខ្លះពីឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌បស្ចឹមប្រទេសក៏ដោយ។ 

៣.២.១. ច្បាប់ប្រុស

ប្រយ័ត្នប្រយោជន៍យូរ  ទោះលក់ដូរមើលថែធួន ទោះទ្រព្យរបស់ខ្លួន ឲ្យសួរកូនសួរប្រពន្ធ។

កុំអាងឯងជាប្រុស        ចាយរបស់មិនគិតគន់       មិនដឹងដល់ប្រពន្ធ        ព្រមព្រៀងគ្នាឥតបើថា។

ទោះបីបើបងប្អូន          ពឹងរកខ្លួនទៅណាៗ          ទោះទៅលេងឥតការ    ឥតគេរកដើរឆ្ងាយជិត។

ឲ្យប្រាប់អ្នកនៅផ្ទះ       កុំរលះឥតគំនិត                គេភ័យព្រួយចិត្តគិត    ព្រោះមិនដឹងជាទៅណា។

កូនអើយបាកុំធ្លោយ     កុំធ្លាយឲ្យអាប់កេរ្តិ៍យស      ធម្មតាកើតជាប្រុស     ឲ្យរករៀនច្បាប់មាត្រា។

លោកថាហៅឆ្កួតបី    មួយឆ្កួតស្រីមួយឆ្កួតស្រា     មួយឆ្កួតល្បែងពាលា   លេងបៀរប៉ោធួកំតាត់។

៣.២.២.គតិ ៥​យ៉ាង សម្រាប់បុរស​ជា​ប្ដី

ប្ដីមកពីពាក្យបតិ(ម្ចាស់;ប្រុស​ជា​ម្ចាស់ ​ផ្ទះ គឺ​បុរស​ជា​គូ​គ្នា​នឹង​ស្រ្តី​ជា​ភរិយា)ប្រុស ​ជា​គូ​គ្នា​នឹង​ស្រី​ជា​ប្រពន្ធ។ ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​ហរិរក្ស​រាមា ឥស្សរាធិបតី ព្រះ​បរម​កោដ្ឋ (ព្រះ​ អង្គ​ដួង) ​ថ្លែង​អំពី​គតិ៥​យ៉ាង ដែល​បុរស​ជា​ប្ដី​ត្រូវ​ប្រតិបត្តិ​ចំពោះ​ស្ត្រី​ជា​ប្រពន្ធ​ដូច​ត​ទៅ​នេះ​គឺ៖ មួយ​គឺ​ហៅ​ប្ដីឲ្យ​ប្រើ​សំដី នឹង​ប្រពន្ធ​មាន ពាក្យ​ទន់​ពីរោះ ស្មើ​ស្មោះ​ដោយ​ក្សាន្ត សរសើរ​រាប់អានតាម​សព្ទ​វាចា។ មួយ​គឺ​ប្រពន្ធខុស​ឆ្គង​ស្រាល​ធ្ងន់ កុំ​ជេរ​ផ្ដាសាទាត់​ធាក់​ដៀល​ដំដូច​ខ្ញុំ​អាត្មាកុំ​ស្ដី​ដើម​ថាឲ្យ​ឮ​សាយ​ស័ព្ទ។ មួយ​គឺ​បាន ​ធនប្រគល់​ប្រពន្ធទុក​ដាក់​រណ្ដាប់ ទាំង​គ្រឿង​អាហារជា​ការ​ស្រី​ផ្គាប់រៀប​ចំ​សម្រាប់ថែទាំ​រក្សា។ មួយ​គឺ​កុំ​ផ្ចង់កុំ​ខំ​តែ​បង្កើត​កូន​ហើយថា ប្រពន្ធ​សុខ​ចិត្តឲ្យ​គិត​ប្រាថ្នា រួស​រក​ទ្រព្យាសម្រាប់​ឲ្យផង។ មួយ​គឺ​ឲ្យ​ចាប់​ស្រឡាញ់​ឲ្យ​ខ្ជាប់កុំ​ជិនណាយ​ហោង បើ​មាន​ប្រពន្ធទៀត​កុំ​ប៉ុនប៉ង ស្រឡាញ់​ស្នេហ៍ស្នងឲ្យ​ស្មើ​មុខ​ឡើយ។ សម្ដែង​សេចក្ដីគ្រប់​ប្រាំ​វិថីចែង​ចប់​ស្រេច​ហើយឲ្យ​អស់ប្រុស​ផងចាំ​ចង​ជា​ត្រើយ ផ្ចង់​កុំ​កន្តើយចោល​ច្បាប់    ​បុរាណ។ បើ​ប្រុស​ឯណាពុំ​ផ្ចង់​ចិន្តា ដូច​ធម៌       ​ទូន្មាននៅ​នឹង​ភរិយាគ្មាន​ជា​សុខ​សាន្តហិន ហោច​ធន​ធានទាស់ទែង​លែង​គ្នា។ ឯ​វិស័យ​ចិត្តអស់​ស្រី​ផង​ពិតមាន​ប្ដី​ប្រាថ្នាអំពើ​ទាំង​ប្រាំ នេះ​ចាំ​ចិន្តាគ្រប់​ចិត្ត​ភរិយានៅ​នា​លោកិយ។ បើ​ខ្វះ​អំពើណា​មួយ​ហើយ​តើប្រពន្ធ​ថា​ប្ដី ចិត្ត​ពុំ​ត្រូវ​ត្រង់ពុំ​គង់​មេត្រី តូច​ចិត្ត​ស្វាមី អាក់​អន់​ពុំ​ស្មោះ លោក​ឲ្យ​ប្រុស​ផង គន់​គិត​ស្ងួន​គ្រង ផ្ចង់​ចិត្ត            ​សង្គ្រោះ ប្រពន្ធ​ឲ្យ​ពិតដោយ​ក្រឹត្យ​ប្រាំ​នោះ ប្រពន្ធក៏​ស្មោះចិត្ត​ចូល​មូល​ឯង។ កុំ​គិត​តែ​យកប្រពន្ធ​បាន​មកគ្រាន់​ឱប​ប្រលែងបង្កើត​តែ​កូនសោះសូន្យ​ធនធេង លោក​ឲ្យ​គិត​ក្រែង ដំណៀល​ និន្ទា។ ធម្មតា​ជា​ប្ដី បាន​ទ្រព្យ​ធន​អ្វីឬ​យស ​សក្ដា តែង​នៅ​សុខ​សឹងទីពឹង​ផង​គ្នា ព្រោះ​ដ្បិត​ភរិយាកាន់​ក្ដី​សុចរិត។ អំពើ​ច្នេះ​ហោងឲ្យ​អស់​ប្រុស​ផង ចង​ចាំ​ក្នុង​ចិត្តតាម​ធម៌​ទូន្មានគ្រប់​ប្រាណ​ប្រុស​ពិតទុក​ជា​ក្រម​ក្រិត្យច្បាប់​ច្បាស់​ត​ទៅ។ អង្គ​អញ​រចនា សេចក្ដី​កាព្យាតាម​ច្បាប់​ទុក​នៅក្នុង​ព្រះ​បាលីសេចក្ដី​ជ្រាលជ្រៅពុំ​ហ៊ាន​សៅដៅលើក​លែង​ងាយ​ដាយ។ ឧស្សាហ៍​ខំ​ប្រុងប្រែ​រក​រើស​ក្នុង គម្ពីរ​និកាយអដ្ឋកថា ដីកា​បរិយាយនិបាត​ទាំងឡាយមក​ផ្សំ​ស្រដី។ ជា​ច្បាប់​ទុក​តដំណឹង​តំណដំណើរ​ស្ត្រីឲ្យ​ជាក់​ប្រាកដដោយ​បទ​បាលីគ្រាន់​អស់​ប្រុស​ស្រី រើស​រៀន​រក​ផ្លូវ។ ច្បាប់​នេះ​ប្រសើរដំណឹង​ដំណើរទំនង​នេះ​កូវ ជា​ច្បាប់​ប្រាកដដោយ​បទ​ត្រឹម​ត្រូវ គួរ​យើង​ឥឡូវ ប្រតិបត្តិ​រក្សា។ គួរ​រៀន​ឲ្យ​ស្ទាត់ឲ្យ​ចាំ​រត់​មាត់​ដាក់​ក្នុង​ចិន្តាគ្រាន់​នឹង​ប្រិតប្រៀនបង្រៀន​អាត្មាតាម​ដោយ​គាថា នេះ​ឯង​ត​ទៅ។  

៣.២.៣.ច្បាប់ស្រី(​សុចរិត ៨ ប្រការ​ជា​មង្គល​របស់​ស្រី)

ច្បាប់​ស្រី​ជា​ព្រះ​រាជ​និពន្ធ​នៃព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​ហរិរក្ស​រាមា ឥស្សរាធិបតី ព្រះ​បរម​កោដ្ឋ (ព្រះ​អង្គ​ដួង) ថ្លែង​អំពី​សុចរិត ៨ ប្រការ​ជា​មង្គល​របស់​ស្រី ​ដូច​ត​ទៅ[5]៖  

នេះនឹងសម្ដែងបរិយាយ ចារចែងដើម បទអដ្ឋាហិ ឋានេហិ  សុចរិតា  ឥត្ថីលក្ខណា  មង្គលច្នេះពិត។ ប្រែថាស្រីជា កើតកបលក្ខណា   ដោយនូវសុចរិត   មង្គលប្រាំបី  ឲ្យស្រីពិនិត្យចាំ យកជាក្រឹត្យ គ្រប់រូបស្រីៗ។ ដើមបទព័ណ៌នា  លោកថាស្រីជា  សុចរិតភក្តី  ឫករាបស្រគត់  ផ្គង់​ផ្គត់សម្ដី ការកេរ្តិ៍ខ្មាសស្រី បរិសុទ្ធមែនមួន​។ លោកថាស្រីត្រង់ កាន់សុចរិត ផ្គង់គំនិតចេះស្ងួន    អស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រយ័ត្នថែធួន ទុកដាក់ខ្ជាប់ខ្ជួន មិនមានប្រមាទ។

លោកថាស្រីគាប់ កាន់សុចរិតខ្ជាប់ ឧស្សាហ៍សង្វាត ធ្វើការសន្សំ តឿនខ្ញុំឲ្យឃ្មាត ឲ្យខ្មីសង្វាត មិនមានស្ងៀមដៃ។ លោកថាស្រីប្រាជ្ញ សុចរិតអង់អាច ចេះអធ្យាស្រ័យញាតិព្រៀងទៅមករាប់រករួសវៃ ទោះជនដទៃ ក៏រាប់តាមពិត។ លោក​ថា ​ស្រី​ស្អាត សុចរិត​គ្មាន​ឃ្លាតមែន​មាន​គំនិត ចេះ​រៀប​អាហារ ភ្នាក់​ងារ​ស្រី​ពិតរណ្តាប់​ផ្គាប់​ចិត្តប្តី​គ្រប់​វេលា។ លោក​ថា​ ស្រី​ស្មោះ កាន់​សុចរិត​ឆ្ពោះ ចាំ​ចិត្ត​ស្នេហា តែ​នឹង​អង្គ​ប្តី ឥត​បី​រេរា ស្ម័គ្រ​ស្មោះ​ស្មើ​ជា និត្យ​នៅ​រៀប​រៀង។ លោក​ថា ​ស្រី​ស្លូត សុចរិត​រហូត អប​អត់​ឥត​ល្អៀងតាម​ ពាក្យ​ប្តី​ផ្តាំចង​ចាំ​ទុក​ទៀងពោល​ពាក្យ​មិន​ឃ្លៀង មិន​ឃ្លាត​សត្យា។  លោក​ថា ​ស្រី​ស្មើ សុចរិត​ស័រពើអាច​រង​ធានាទម្ងន់ ​ចិត្ត​ប្តីទោះ​បី​ទុក្ខា ខ្សត់​ក្រ​ម្ដេចម្តាអាច​ទទួល​ប្រាណ។ សុចរិត​ប្រាំបីជា​មង្គល​ស្រី ប្រសើរ​ក្រ​មាន អ្វី​មក​ផ្ទឹម​ផ្ទាល់ឲ្យ​ដល់​នេះ​បាន ស្រី​ណា​អាច​ធ្យាន ចិត្ត​ចាំ​រៀន​យក៍។ ទាំង​ប្រាំបី​ច្បាប់ ហៅ​ស្រី​មហា​គាប់ លោកីយ៍​កម្រ ស្រី​កាន់​សុចរិត ប្រព្រឹត្ត​ល្អិត​ល្អ ស្រី​ណា​ថា​ក្រធ្វើ​តាម​ពុំបាន។ លោក​ថា ​ស្រី​នោះចិត្ត​អាក្រក់​ស្មោះ ស្អប់​ដំបូន្មាន ផ្សា​ដោយ​សារ​ចិត្ត ទុច្ចរិត​សន្ដាន បង្ហិន​ធនធាន ចើក​អាស​មាយា។ ក្តី​ជួ​ច្រើន​កល ក្រ​ដឹង​ចេះ​ដល់លែប​ ខាយ​ពុត​វា បើ​ចិត្ត​ចង់​ស្រាប់  ចង់​ស្ដាប់​ហាក់​ជាងាយ​ដាយ​សោះសា  ចេះ​ឯង​ដឹង​ឯង។ ឯ​ត្រង់​ច្បាប់​ល្អ តិច​ទេ​យល់​ក្រ កម្រ​ក្រៃលែង ក្រ​ព្រោះ​មិន​ចង់ ប្រុង​អង្គ​ឲ្យ​ស្ដែង ក្រ​ដោយ​ចិត្ត​ល្បែងចំណង់​តណ្ហា។ អំពើ​សុចរិត  អធ្យាស្រ័យ​ចិត្ត សម្អាត​ឧស្សាហ៍  ស្មើ​ស្មោះ​ស្លូត​ត្រង់ ផ្គត់ផ្គង់​ក្រឹត្យាប្រាំបី​នេះ​ណា សុចរិតប្រាកដ។ ឯ​សុចរិត​ស្រី ផ្គត់ផ្គង់​ស្វាមី លោក​ឲ្យ​អត់ឱន​អៀន​ចិត្ត​ទន់ ចេះ​គន់​បែប​បទ តាម​តែ​ចិត្ត​ពត់ម្ដេច​ៗតាម​បាន។ មិន​មាន​ប្រកែក មិន​មាន​ជជែក ថា​ធ្វើ​មិន​បាន ទោះ​អៀន​អន់​អត់ សង្កត់​ចិត្ត​ប្រាណ តាម​ចិត្ត​ប្តី​ធ្យាន ម្ដេច​ៗ​មិន​ថា។ ច្បាប់​នេះ​គួរ​ស្រី  នៅ​នា​លោកីយ៍  ផ្ចង់​ចិត្ត​ឧស្សាហ៍ កាន់​ក្តី​សុចរិតជា​ក្រឹត្យ​​ថ្លៃ​​ថ្លាឲ្យ​ខ្ជាប់​ជាក់​ជាចរិត​សព្វ​ថ្ងៃ។ កាន់​បាន​ដូច្នោះ នឹង​ឮ​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះប្រសើរ​ពេក​ក្រៃ នឹង​បាន​សាន្ត​សុខ ចៀស​ ទុក្ខ​ចង្រៃ ដល់​បរ លោក ​ថ្លៃ សោយ​សុខ​សួគ៌​សិទ្ធ។ សំដែង​សេចក្ដីពី​មង្គល​ស្រី ប្រសើរ​ពេក​ ពិតគ្រប់​ទាំង​ប្រាំបីក្រឹត្យ​ស្រី​សុចរិតចែង​ចប់​ភា​សិតតាម​ព្រះ​បាលី។ 

៣.២.៤.ប្រភេទប្រពន្ធ​

ប្រពន្ធ (មកពីពាក្យប្រ+ពន្ធ; បា.ប+ពន្ធ  “ជាប់​ជំពាក់ ចំពាក់​ឆ្វាក់ ដែល​ចង​រឹតរួត ចំណង ចង​ឆ្វាក់​រឹតរួត”) ប្រពន្ធគឺស្ត្រី​ជា​ចំណង ​គូ​នឹង​បុរស (ភរិយា)។ ព្រះ​អង្គ​ដួង ​កាព្យ​ថ្លែង​អំពី​ប្រពន្ធ​មាន៧ប្រភេទល្អ​បួន​អាក្រក់​បី ដូច​ត​ទៅ [6]៖ នេះ​គឺ មួយ​សោត​ព្រះ​ពុទ្ធ ទេស្នា​ចំហុតថា​រី​ភរិយា មាន​ប្រាំ​ពីរ​ស្មោះបួន​នោះ​ចិត្ត​ជាបី​នោះ​មោហា ចិត្ត​ខូច​ងាយ​ដាយ៖ ឯ​ប្រពន្ធ​ជាឯក​ឈ្មោះ​មាតា-ភរិយា​ដូច​ម្ដាយ ឈឺ​ឆ្អាល​កូន​ខ្លួន រែង​ស្ងួន​មិន​ណាយ មិន​នឹក​រសាយ ចិត្ត​ចាំ​អាណិត។ កូន​ទុក្ខ​ទោស​ម្ដេច ខ្សត់​ក្រ​ច្រើន​តិច ខឹង​ខុស​ខូច​ចិត្ត ព្រាត់​ប្រាស់​យូរ​លង់ពុំ​បង់​បែក​ចិត្ត គង់​ចាំ​ចិត្ត​គិត ឈឺ​ឆ្អាល​កូន​ស្មោះ។ ប្រពន្ធ​ណា​គាប់ ឈឺ​ឆ្អាល​ប្ដី​ខ្ជាប់ ចិត្ត​ចាំ​កាន់​កោះ ដូច​ម្ដាយ​ស្រឡាញ់ កូន​ពេញ​ពីពោះ ហៅ​ប្រពន្ធ​នោះ ថ្លៃ​ឥត​ផ្ទឹម​ដល់។ ប្រពន្ធ​ជា​ទ្វី ឈ្មោះ​ហៅ​ទាសីភរិយា​ដូច​កល់ ខ្ញុំ​នឹង​អម្ចាស់ប្រើ​ណាស់​ខ្វាយ​ខ្វល់អាច​មត់​ទប់​ទល់ទម្ងន់​បម្រើ។មិន​មាន ​ទំនេរ ទោះ​ម្ចាស់​វាយ​ជេរ អត់​ឱនស័រពើតាម​តែ​បង្គាប់ប្រញាប់​ចង់​ធ្វើ ចិត្ត​ពុំ​សើវ៉ើ ចៀស​វាង​ក្រោធា។ ប្រពន្ធ​ណា​អត់ឱន​អង្គ​អំណត់ ខ្លាច​ប្ដី​អាត្មា ដូច​ខ្ញុំ​នឹង​ម្ចាស់ខ្លាច​ណាស់​ធានាប្រពន្ធ​នោះ​ជាប្រសើរ​សុខ​សូន្យ។ ប្រពន្ធ​ជា​ត្រី ឈ្មោះ​ភគិនី-ភរិយា​ដូច​ប្អូន ស្រឡាញ់​បង​ពិតលំអិត​លំអូនទទួល​ដំបូន មាន​មាត់​ពាក្យ​បង។ ផ្ដាច់​ផ្ដួល​តែ​មួយនឹង​ចង​ជា​ត្រួយ ចិត្ត​ចាំ​បំណង ពំនាក់​ពំនឹងពាក់​ពឹង​ប៉ុនប៉ងតែ​នឹង​អង្គ​បងឥត​ម៉ៃ​ទីទៃ។ ប្រពន្ធ​ណា​ចូលនឹង​ប្ដី​មួយ​មូលចិត្ត​ជាប់​អាល័យ ដូច​ប្អូន​នឹង​បងចាំ​ចង​អាស្រ័យ ប្រពន្ធ​នោះ​ថ្លៃមធ្យម​ពេក​ពិត។ ប្រពន្ធ​ចត្វាឈ្មោះ​ហៅ​សខាភរិយា​ដូច​មិត្រ       សំឡាញ់​ស្រឡាញ់ អស់​អញ​ពេក​ពិត ស្មើ​ខ្លួន​ស្មើ​ចិត្ត ស្ម័គ្រ​ស្មោះ​ចិន្ដា ។ បើ​មិត្រ​ទៅ​បាត់ ស្ងប់​ស្ងួត​មុខ​មាត់ ទុក្ខ​ទន់​ទយា ឃើញ​មុខ​មក​បាន ចិត្ត​ក្សាន្ត​សោះសា ស្រស់​ស្រួល​ភក្រ្ដា និរទុក្ខ​សោកសៅ។ ប្រពន្ធ​ណា​ចិត្ត ស្រឡាញ់​ប្ដី​ពិត គ្មាន​ក្នុង​គ្មាន​ក្រៅ ដូច​មិត្រ​និង​មិត្រ ចង​ចិត្ត​ជាប់​នៅ ប្រពន្ធ​នោះ​ហៅ ឧត្តម​ក្រ​មាន ។ សម្ដែង​ភរិយា ទាំង​បួន​សឹង​ជា ក្រ​ស្រី​ធ្វើ​បាន បើ​ស្រី​ណា​គិត ផ្ចង់​ចិត្ត​សន្ដាន ស្រឡាញ់​ប្ដី​ប្រាណ ដូច​ធម៌​ទេស្នា ។ លោក​ថា​ស្រី​នោះ ឮ​កេរ្តិ៍​ពីរោះ ទួទៅ​នានា បើ​អស់​ជីវិត នៅ​ឋិត​សួគ៌ា ចៀស​ចាក​ចតុរា-បាយ​បាប​ទុក្ខ​ភ័យ។ ប្រពន្ធ​ពុំជា ឈ្មោះ​វធកា- ភរិយា​ដូច​នៃ សត្រូវ​ចាំ​ចង ទោស​ផង​សព្វ​ថ្ងៃ ប្រពន្ធ​ចង្រៃ ប្ដី​មាន​​តែ​ទុក្ខ បើ​ប្ដី​ខុស​ចិត្ត វា​គ្មាន​អាណិត ខេរខឹង​ច្រអុក ចាំ​ចង​ទោស​ប្ដី ស្រដី​កិកកុក ឲ្យ​មាត់​ឲ្យ​មុខ វាសវាង​វ្ហោះ​វ្ហើយ។ សុខ​ទុក្ខ​សាំទាំ វា​មើល​បំណាំ នៅ​ស្ងៀម​ព្រងើយ ពុំ​ជួយ​ទុក្ខ​ភ័យ​ ដោះ​ដៃ​កន្ដើយ ស្លាប់​ដោយ​រស់​ដោយ គ្មាន​ចិត្ត​មេត្រី។ ចោរី​ភរិយា ប្រពន្ធ​ពុំជា លប​លួច​ទ្រព្យ​ប្ដី គ្មាន​ចិត្ត​ករុណា មេត្តា​ប្រណី របស់​ទ្រព្យ​អ្វី លក់​ចាយ​អស់​ធួន។ អយ្យា​ភរិយា ប្រពន្ធ​ពុំជា តម្កើង​តែ​ខ្លួន ចេះ​តែ​ប្រើ​ប្ដី ឥត​បី​មាន​ស្ងួត ធ្វើ​ឫក​ណាំនួន ទុក​ប្ដី​ដូច​ខ្ញុំ។ ប្រពន្ធ​ទាំង​បី ធ្លាក់​ទៅ​អវិចី រង​ទុក្ខ​ដំណំ ក្នុង​ខ្ទះ​ភ្លើង​ក្ដៅ យូរ​នៅ​ក្រៀម​ក្រំ ព្រោះ​ចិត្ត​ខ្លួន​ធំ ជាង​ប្ដី​អាត្មា។ ឯ​ប្រពន្ធ​បួនមុខ​នោះ​គួរ​ស្ងួន យក​ជា​ភរិយា នឹង​កើត​របស់កេរ្តិ៍​យស​សក្ដា ថ្កើង​ពូជ​ពង្សាសោយ​សុខ​ថេរ​ឋិត។ សំដែង​បរិ យាយ ភរិយា​ទាំង ឡាយ ប្រាំ​ពីរ​ចរិត ទាំង​ជួ​ទាំង​ជាពណ៌នា​ពោល​ពិត ចែង​ចប់​ពិនិត្យ តាមអត្ថ​គាថា។  គួរ​ទន្ទេញ​ឲ្យ​ចាំ​មាត់ឬ​បង្គាប់ ​កូន​ចៅ​តូច​ៗឲ្យ​ទន្ទេញ​ចាំ​ស្ទាត់ ហើយ​ឲ្យ​នាំ​គ្នា​សូត្រ​រឿយ​ៗ ដើម្បី​រំលឹក​គ្នា​ក្នុង​គ្រួសារ ក៏​ជា​ការ​ប្រពៃ​ណាស់) ។

ច្បាប់គតិយុត្តិ និង គោលការណ៍សីលធម៌សម្រាប់គ្រួសារ មានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបានសម្រាប់ជួយបង្ការទប់សង្កាត់ និងជម្រុញជនប្រុសស្រីឱ្យលះបង់អំពើអាក្រក់និងធ្វើការ ងារដើម្បីសេចក្ដីរីកចម្រើនក្នុងគ្រួសារ ក៏ដូចនៅក្នុងសង្គមជាតិទាំងមូល។  ជាធម្មតាមនុស្សមានការដឹងខុសត្រូវចង់បានសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរដោយសារមានសតិគ្រប់​គ្រាន់។ ប៉ុន្តែទោះមានទ្រឹស្ដីក្បួនច្បាប់ជួយអប់រំឃុំគ្រងយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មនុស្សក្មេងចាស់ប្រុសស្រីនៅតែភ្លាត់ប្រព្រឹត្តិកំហុសដោយចេតនា ឬអចេតនាដែរ ដោយសារឥទ្ធិពលនៃកត្តាផ្សេងៗ។ កត្តាទាំងនោះធ្វើឱ្យមនុស្សទៅជាឆ្គួត វិកលចរិតឬខូចចរិត។ កត្តាឆ្កួតមានច្រើនយ៉ាង ដូចជា កាមុម្មត្តកៈ ឆ្កួតកាម; ចិត្តុម្មត្តកៈ ឆ្កួតចិត្ត; ទិដ្ឋុម្មត្តកៈ ឆ្កួតទិដ្ឋិ; បិតុម្មត្តកៈ ឆ្កួតប្រមាត់; យក្ខុម្មត្តកៈ ឬបិសាចុម្មត្តកៈ ឆ្កួតព្រោះខ្មោចចូល; សុរុម្មត្តកៈ ឆ្កួតស្រា; អក្ខធុត្តុម្មត្តកៈ ឆ្កួតល្បែងស៊ីសង; អបាយមុខុម្មត្តកៈ ឆ្កួតអបាយមុខ; ឥត្ថុម្មត្តកៈ ឆ្កួតស្រី ជាដើម។ ការខូចចរិត របស់មនុស្សនាំឱ្យមានការប្រព្រឹត្តិអំពើអសីលធម៌ក្នុងសង្គម និងបណ្ដាលឱ្យតម្លៃសីធម៌ធ្លាក់ចុះ។ ចំពោះគ្រួសាខ្មែរបច្ចុប្បន្ន តើការប្រតិបត្តិសីលធម៌ មានសភាពលក្ខណៈដូចម្ដេចខ្លះ?

៤.ការប្រតិបត្តិសីលធម៌ក្នុងគ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន

គ្រួសារ គឺជាក្រុមមួយដែលមានសមា សភាពប្ដី ប្រពន្ធ កូន និងជាយថាហេតុមានសមាជិក ញាតិវង្ស ដែលមករួមរស់ក្នុងផ្ទះជាមួយគ្នា។ គ្រួសារ គឺជាការសិកានៃសង្គម ជាអ្នកធានារ៉ាប់រងបង្កើតជានិរន្តនៅពូជពង្ស  មនុស្ស។ ក្រុមគ្រួសារជាអ្នកធានារ៉ាប់រងធ្វើឱ្យបុគ្គលទាំងឡាយចូលរួមក្នុងជីវិតភូមិសាស្ត្រ និងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់មនុស្សជាតិ,គ្រួសារ គឺជាការដង្ហើមស្លាប់រស់នៃសង្គម។ សង្គមអន់ថយ ឬរីកចម្រើនក៏អាស្រ័យលើឥរិយាបថនៃសមាជិកគ្រួសារដែរ។ ផ្ទុយមកវិញ សង្គមក៏មានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើគ្រួសារវិញដែរ។  បើសង្គមអាប់អួ ឬរីកចំរើន នោះគ្រួសារក៏ទទួលភាពអាប់អួ ឬរីកចំរើនទៅតាមនោះដែរ។

ក្នុងអតីតកាលសង្គមខ្មែរធ្លាប់មានអារ្យ ធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់,  ប្រទេសជាតិសម្បូរណ៍ស្តុកស្តម្ភ ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង, មានកិត្យានុភាពល្បីរន្ទឺ,ជាអា ណាចក្រដែលមានទឹកដីទូលំទូលាយ។ បន្ទាប់មកក្នុងអំទ្បុងពីរទសវត្សចុងក្រោយ សង្គមខ្មែរ ដោយសារទទួលរងឥទ្ធិពលនៃការប្រកួតប្រជែងមនោគមវិជ្ជានយោបាយ នៃប្រទេសជឿនលឿនខាងសេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្ម បានធ្លាក់ឱនថយ វិនាសអន្តរាយយ៉ាងដំណំ។ របបខ្មែរក្រហមបន្សល់ទុកនូវការព្រាត់និរាស្ត្របែកបាក់យ៉ាងធំធេងដល់គ្រួសារខ្មែរ។ កុមារកំព្រា ស្ត្រីម៉េមាយ បុរសពោះម៉ាយ មនុស្សចាស់ជរាគ្មានទីពឹង មនុស្សបាក់ទ្រុឌទ្រោមកម្លាំងកាយ សតិស្មារតីមិនហ្នឹងហ្ន គឺជាបន្ទុកដ៏ធ្ងន់សម្រាប់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតុកម្ពុជា និងរដ្ឋកម្ពុជា ហើយផលវិបាកទាំងអស់នេះ នៅតែជាវិបត្តិបន្តសម្រាប់គ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន។ ការបំបាត់សាលារៀន មិនឱ្យតម្លៃលើការសិក្សាមេរៀនទ្រឹស្ដី, មិនឱ្យតម្លៃសញ្ញាបត្រ ឱ្យតម្លៃតែសញ្ញាឃើញ បង្ខំឱ្យពលកម្មជាទាសករ  ពួកកុម្មុយនីស្តិ ខ្មែរក្រហមបានបង្អត់អាហារ និងវាយកាប់សម្លាប់ និងអ្នកចេះដឹង បញ្ញាវន្ត ធនធានមនុស្ស និងបំផ្លិចបំផ្លាញសៀវភៅ ឯកសារ ក្បួនច្បាប់ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីវប្បធម៌ ស្ទើរគ្មានសល់។ អ្នកដែលនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបអប្រីយ៍នេះ បានស្តារជីវភាពគ្រួសារយ៉ាងតោកយ៉ាក។ ម្នាក់ៗគិតតែរឿងស្តារសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ និងបន់ស្រន់កុំឱ្យរបបនេះវិលត្រឡប់ជាថ្មីម្ដងទៀត។ ដោយខ្វះពេលាម្រាប់អប់រំសិក្សារៀនសូត្រ និងខ្វះអ្នកចេះដឹង ខ្វះគ្រូជំនាញ ខ្វះការអាន ខ្វះការទទួលបានព័ត៌ មាន ធ្វើឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរភាគច្រើនយល់ដឹងមិនបានគ្រប់គ្រាន់អំពីមរតកវប្បធម៌របស់ខ្លួនឡើយ ។ 

នៅក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស្ត ឆ្នាំ១៩៩៣ ខ្មែរបានរួបរួមគ្នាដើម្បីឯកភាពជាតិ ជាមួយបណ្ដាភាគីជម្លោះខ្មែរទាំងអស់ក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស  ប៉ុន្តែជាអកុសល ការមិនទុកចិត្តគ្នាបានកើតមានពាសពេញសង្គមខ្មែរទាំងមូល ទាំងក្នុងក្រុមការងារ បក្សពួកនយោបាយ  ក្រុមគ្រួសារ និងក្រុមញាតិមិត្ត ដោយសារតែទំនាស់ និងភាពអាត្មានិយម តួឯកនិយម។

បច្ចុប្បន្ន កម្ពុជាការពារបាននូវសន្តិភាព១០០% ប៉ុន្តែដោយឥទ្ធិពលនៃការមិនទុកចិត្តគ្នានេះ បណ្ដាលមានការលំបាកដល់ល្បឿនអភិវឌ្ឍន៍ និងការស្ដារកេរ្តិ៍ឈ្មោះមុខមាត់នៃព្រះរាជាណាចក្រអច្ឆរិយៈនៅលើឆាកអន្តរជាតិផងដែរ ។ ការអនុវត្តច្បាប់តាមប្រព័ន្ធតុលាការក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសន្តិសុខសណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងដំណាក់កាលបច្ចុប្បន្នគឺជាយន្តការដើម្បីកាលានុវឌ្ឍនភាពមួយដែលចាំបាច់សម្រាប់អត្ថិភាពសុខដុមនីយកម្មសង្គមខ្មែរទាំងមូល។

៤.១. ភស្តុតាងខ្លះនៃទំនាស់និងអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ

សីលចរិយាទូទៅ តម្រូវឱ្យសមាជិកគ្រួសារម្នាក់ៗ គោរពករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ដូចជាប្តី, ប្រពន្ធ,ឪពុកម្ដាយ,កូន, បងប្អូនប្រុសស្រី ត្រូវតែបំពេញសីលកាតព្វកិច្ចតាមមុខងារ                  តួនាទី រៀងៗខ្លួន។ បើប្ដីប្រពន្ធមិនបានបំពេញ​បានត្រឹមត្រូវតាមនិយាមសីលធម៌ទេ ទំទាស់និងអំពើហិង្សានឹងអាចកើតមានឡើង។ អំពើ  អសីលធម៌ទាំងនេះប្រឈម​នឹងការរិះគន់ មើលងាយ មិនឱ្យតម្លៃពីមហាជនក្នុងសង្គម។

ទំនាស់ និង អំពើហិង្សា គឺជាអំពើអសីធម៌ ដែលតែងកើតមានឡើងជារឿងៗ ជាធម្មតា ក្នុងសង្គមគ្រួសារ ព្រោះថាចាន​ក្នុងរាវតែងមានរណ្ដំ ឬអណ្តាតនៅជាមួយធ្មេញលែងអីប៉ះទង្គិចគ្នា។ អំពើអសីធម៌ គឺជាសកម្មភាពទាំងឡាយ ដែលផ្ទុយពីសីលនិយាម និង ការព្រងើយកន្តើយចំពោះសីលកាតព្វកិច្ចដែលធ្វើឱ្យអ្នកដទៃមិនពេញចិត្ត ឬធ្វើឱ្យគេទទួលរងនូវការឈឺចាប់។   អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ គឺជាឥរិយាបទនៃការប្រព្រឹត្តិអសីលធម៌នៃសមាជិកគ្រួសារ មានប្តីប្រពន្ធ ឪពុកម្តាយ កូន បងប្អូន ដែលនៅក្នុងបន្ទុកគ្រួសារ។ ក្នុងសង្គមខ្មែរ អំពើអសីលធម៌ក្នុងគ្រួសារ ភាគច្រើនពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើហិង្សាខាងផ្លូវកាយ ផ្លូវចិត្ត ផ្លូវភេទ និង ផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច។ ការរំលោភបំពានលើគោលការណ៍សីលធម៌ មិនប្រតិបត្តិវិន័យគ្រួសារក្នុងជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដោយបង្ហាញចរិកលក្ខណៈប្រមាថមាកងាយ ការរំលោភការបំពាន ការគំរាមគំហែងលើផ្លូវកាយ ផ្លូវចិត្ត ផ្លូវភេទ និងផ្លូវសេដ្ឋកិច្ច មកលើប្ដីប្រពន្ធ ឪពុកម្ដាយឬកូន តែងលេចឮសឹងតែរាល់ថ្ងៃនៅតាមបណ្ដញប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម នានា។សូមដកស្រង់ភស្តុតាងខ្លះៗអំពីអំពើហិង្សា ក្នុងគ្រួសារ ដែលមានលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដូចតទៅ៖

ក.ប្រពន្ធដើម​ប៉ូលិសស័ក្តិ៣​ដែល​មាន​​​ស្រី​ ទាមទារអ្វីខ្លះពេលនេះ? [1]

ស្រ្តីម្នាក់បានរៀបរាប់ថា ចាប់តាំងពី​ចាប់ដៃ​គ្នា​ជា​ប្តី​ប្រពន្ធ​មក ពួក​នាង​ខិតខំ​ធ្វើ​ការ ងារ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដើម្បី​គ្រួសាររហូត​ប្តី​​មាន​ឋានន្តរ​ស័​ក្ត​ជា​លោក​អនុសេនីយ៍ឯក​(​ស័​ក្តបី​)​។ ​​ប្តី​គាត់​យក​ប្លង់​ដី​ទៅ​ដាក់​ខ្ចី​លុយ​ធនាគារ​     ឯកជនចំនួន​១​ម៉ឺន​ដុល្លារ​ ដើម្បី​មើលជំងឺ​របស់​គាត់ លុះដល់​មើលជំងឺ​ជា​ហើយ បែរជា​ប្ដី​ចុះ​ចោលប្រពន្ធ​​កូន យក​លុយ​ដែល​នៅ​សល់ ទៅ​រៀប​សែនព្រេន​ជាមួយ​គ្រូបង្រៀន​ម្នាក់​ជា​ស្រី​ស្នេហ៍​ធ្វើ​ជា​ប្រពន្ធ​ម្នាក់​ទៀត។  ​រូប​គាត់​និង​កូន​ពីរ​នាក់​រស់នៅ​ឯក​ការ និង​រក​លុយ​ដោះបំណុល​​​ធនាគារឯកជន។

ខ.ចាប់ខ្លួន​ម្ចាស់​កាំភ្លើងខ្លី​ដែល​ឲ្យ​បុរស​ម្នាក់​យក​ទៅ​បាញ់​ប៉ុនប៉ង​ផ្តាច់ជីវិត​គូស្នេហ៍[2]

នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ​២០២០​ កម្លាំង​សមត្ថកិច្ច​នគរបាល​ខេត្តសៀមរាប បាន​ធ្វើការ​ស្រាវ​ជ្រាវ​ឈាន​ដល់​ការ​ឃាត់ខ្លួន​ជនសង្ស័យ​ម្នាក់​ទៀត ពាក់ព័ន្ធ​ករណី​ផ្តល់​អាវុធ​ឲ្យ​ទៅ​បុរស​ម្នាក់​យក​ទៅ​បាញ់ប្រហារ​ប៉ុនប៉ង​ផ្តាច់ជីវិត​គូស្នេហ៍​វ័យក្មេង ដែល​នាង​ទើប​មានកូន​ស្រី​១​អាយុ​៩​ខែ​។ តាម​​ការ​បំភ្លឺ​ពី​ជន​រង​គ្រោះ​ថាមានការ​ទំនាក់​ ទំនង​ស្នេហា​ជាមួយ​គ្នា​តាំងពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​២០​១៧ រហូត​ដល់​ប​ច្ចុ​ប្ប​មានកូន​ស្រី​ម្នាក់ អាយុ​៩​ខែ​។ ក្រោយមក​ដោយ​ដឹង​ថា​ ប្ដីហេងស៊យរបស់ខ្លួនមិន​ទាន់​លែងលះ​ប្រពន្ធ​ ​ដើម​ដាច់ស្រេច នាង​ក៏​បាន​សុំ​ប្តី​ហេងស៊យ​នោះ​បែកផ្លូវ​គ្នា​ជា​ច្រើន​លើក​មក​ហើយ​។ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២២ តុលា ឆ្នាំ​២០​២០  ជនល្មើស បាន​បើ​រថយន្ត​មួយ​គ្រឿង​មួយ​គ្រឿង​ដឹក​រូប​នាងនិង​កូន​។ ក្រោយឮ   សម្លេងផ្ទុះអាវុធ នា​ងមានការ​ឈឺ​ចុក​ត្រង់​ដើមទ្រូង​ខាងស្តាំនាង​​បាន​ប្រតាយ​ប្រតប់​បើកទ្វារ​រថយន្តលោត​​​ចុះ​ទៅ​លើ​ថ្នល់​ កៅស៊ូខណៈ​ពេល​រថយន្ត​កំពុង​​តែ​មាន​ចលនា​​ទៅ​មុខ​​។ ជនសង្ស័យ​ឃើញ​ដូច្នេះ​ក៏​បើករថយន្ត​ថយក្រោយ ក្នុង​គោលបំណង​កិន​រូប​នាង​ឲ្យ​ស្លាប់តែ​នាង​បាន​លោត​ចុះ​ទៅ​ ​ក្នុង​ទឹក​ប្រឡាយ ហើយ​ជនសង្ស័យ​បាន​បើកទ្វារ​   រថយន្ត​ចុះ ហើយរ​ត់ទៅ​ធ្វើ​សកម្ម​ភាព​ប្រតាយប្រតប់ និង​ច្របាច់ក​នាងភ្លាម​នោះ​រូប​នាង​ក៏​បាន​ស្រែក​ឱ្យ​គេឯង​ជួយពេល​​នោះ​ ​ក៏​មាន​ប្រជា​ការពារ​ភូមិ​បាន​ចូល​ទៅ​ជួយ​នាង ហើយ​ជនសង្ស័យ ក៏​បាន​រត់ឡើង​រថយន្ត​បើក​គេចខ្លួន ដោយ​នាំ​យក​កូនស្រី​នាង​ទៅ​ជាមួយ​ផង​ដែរ​។ក្រោយចាប់ខ្លួន​បានជន​ ល្មើស​ឆ្លើយ​សារភាព​ប្រាប់​សមត្ថកិច្ច​ថាខ្លួន​ពិត​ជា​បាន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ដូច​ជន​រង​គ្រោះ​រៀប​រាប់​ខាងលើ​ពិតប្រាកដ​មែន ដោយសារ​ខ្លួន​ខឹង​ជន​រង​គ្រោះ​ចេះ​តែ​ទារប្រាក់​ជា​បន្តបន្ទាប់ ហើយគម្រាមថា​បើ​មិន​ឲ្យ​ប្រាក់​នាង​ទេនោះ​នាង និង​យក​កូនស្រី​ទៅ​ជួប​ប្រពន្ធដើម​ខ្លួន ដែល​អាច​ទៅ​ជា​ទំនាស់​​ ឈាន​ដល់​ការ​លែងលះ​គ្នា​ទៀត​ផង​។ 

គ.ប្រពន្ធលេងល្បែងប្តីផឹកស្រា ស្រវឹង​កាល​​​ណា​ផ្ទុះហិង្សាប្រាវ​[3]

ដោយសារ​ឥទ្ធិពល​សុរា​លាយឡំ​ជាមួយនឹង​ល្បែងស៊ីសង ធ្វើ​ឲ្យ​កើតជាអំពើ​ហិង្សា ។ ជាក់ស្តែង បុរស​ម្នាក់​ខឹង​ប្រពន្ធ​ទៅ​លេងបៀ​នៅផ្ទះ​គេ លុះ​ពេល​ផឹកស្រា​ស្រវឹង​ជោកជាំ​ក៏​ទៅ​ស្រែក​ជេរ​ប្រមាថ និង​វាយ​ម្ចាស់ផ្ទះទៀត តែ​ត្រូវ​ម្ចាស់ផ្ទះ​វាយ​តបត​វិញ​បណ្តាល​ឲ្យ​រង​របួស ។ ការ​វាយតប់​គ្នា​នេះ សមត្ថកិច្ច​ក៏​បាន​ឃាត់ខ្លួន​ម្ចាស់ផ្ទះ​ផង​ដែរ។ហេតុការណ៍​នេះ បាន​កើតឡើង​កាលពី​ថ្ងៃ​ទី​២៥ ខែតុលា ឆ្នាំ​២០២០ វេលា​ម៉ោង​ប្រមាណ​៨​និង​៣០​នាទី​យប់ នៅ​ភូមិ​ត្រពាំង​ស្មាច់ ឃុំ​ម្កាក់ ស្រុក​អង្គស្នួល ។ បុរស​ដែល​ត្រូវ​ម្ចាស់ផ្ទះ​វាយ​ឲ្យ​របួស​មាន អាយុ​៣៨​ឆ្នាំ មុខរបរ​លក់ដូរ រស់នៅ​ក្នុងភូមិ ឃុំ ខាងលើ ។ ចំណែបុរស​ម្ចាស់ផ្ទះ​អាយុ​៤០​ឆ្នាំ មុខរបរ​លក់ដូរ​ដូច​គ្នា ។ ចំពោះ​ករណី​នេះ សមត្ថកិច្ច​បាន​ចាត់ការ​តាម​នីតិវិធី។ 

ឃ.សង្ស័យមានទំនាស់ក្នុងគ្រួសារ! ប្តីប្រពន្ធបំផ្ទុះគ្រាប់បែកធ្វើអត្តឃាត[4]

នៅម៉ោងប្រមាណ២និង៥០នាទី ប្តីប្រពន្ធបានសម្រេចចិត្តបំផ្ទុះគ្រាប់បែកធ្វើ     អត្តឃាត។ ហេតុការណ៍ដែលកម្រនេះ បានកើតឡើងនៅរសៀលថ្ងៃទី២១ ខែសីហានេះ ស្ថិតក្នុងភូមិពូទុង ឃុំចុងផ្លាស់ ស្រុកកែវសីមា ខេត្តមណ្ឌលគិរី។ សមត្ថកិច្ចថាជនរងគ្រោះជាប្តីប្រពន្ធ ដោយប្តីមានអាយុ៣៧ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅទឹកដីខេត្តព្រៃវែង និងប្រពន្ធអាយុ៣២ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។

ង.គ្មាន​វាចា!​ សាង​ស្នេហ៍​ថ្មី រៀប​​ផែន​ការ​ជាមួយ​ប្រុស​ស្នេហ៍​ផ្តាច់​ជីវិត​ប្តី​តាម​ផ្លូវ​[5]

ស្រី្ត​ម្នាក់​ដែល​ផិត​ប្តី​និង​ប្រុសស្នេហ៍​របស់​ខ្លួន បាន​ត្រូវ​សមត្ថកិច្ច​ឃាត់ខ្លួន​បញ្ជូន​ទៅ​កាន់​អយ្យការ​អម​សាលាដំបូង​ខេត្ត ក្រោយ​ពីពួក​គេ​រៀប​គម្រោង​សម្លាប់​ប្ដី​តែ​មិន​បាន            ​សម្រេច។ អ្វី​ដែល​ជា​ការ​ហួសចិត្ត​បំផុត​នោះ គឺ​ក្រោយ​ពី​ផែនការ​ពួក​គេ​មិន​បាន​សម្រេច ក៏​បាន​ដឹក​ដៃ​គ្នា​ទៅ​សាង​ស្នេហ៍​យ៉ាង​ផ្អែមល្ហែម​នៅ​ឯ​ទីរួមខេត្ត​ធ្វើ​ព្រងើយ ហាក់បីដូចជា​គ្មាន​រឿង​អ្វី​កើតឡើង​អ៊ីចឹ​ង។ ជន​ទាំង​២​នាក់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅ​កាន់​សាលាដំបូង​ខេត្ត នៅ​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ទី​៣១ ខែសីហា ឆ្នាំ​២០២០ បន្ទាប់​ពី​សមត្ថកិច្ច​ស្រាវជ្រាវ​និង​ឃាត់ខ្លួន​កាលពី​ថ្ងៃ​ទី​២៨ ខែសីហា ឆ្នាំ​២០២០ នៅ​ភូមិ​អង្គ​តា​ឯកឃុំ​ភ្នំ​តូច ស្រុក​ឧដុង្គ។ ស្រី្ត​ដែល​សមត្ថកិច្ច​ឃាត់ខ្លួន​នេះអាយុ​១៨​ឆ្នាំ ចំណែក​ប្រុស​ស្នេហ៍​អាយុ​២០​ឆ្នាំ។ ឯ​បុរស​ជា​ប្តី​ដែល​រួច​ផុត​ពី​ការ​រៀប​គម្រោង​សម្លាប់​ពី​សំណាក់​ជនសង្ស័យ​ទាំង​២​នាក់​អាយុ​១៧​ឆ្នាំ ។ 

ច.អត់ឃើញម្តាយ កូនស្រីសួររក តែឪពុកចុងថាទៅធ្វើការ​ លុះធុំក្លិនស្អុយទើបដឹង​[6]

ស្រ្តីម្នាក់បានបាត់បង់​ជីវិត​នៅក្នុងបន្ទប់ជួលមួយកន្លែងរហូតមានសភាពហើមស្អុយទៅហើយ ទើបត្រូវបានអ្នក​ភូមិនិងកូនស្រី​ដឹងថា ​បាត់បង់ជីវិត។ ពាក់ព័ន្ធនឹងករណីនេះ​​គេ​មានការសង្ស័យថា ប្ដីចុងរបស់​ស្ត្រីរងគ្រោះជា​អ្នក​ប្រ​ព្រឹត្ត​ ព្រោះបន្ទប់មានចាក់សោរពីខាងក្រៅ ហើយប៉ុន្មានថ្ងៃមកនេះ បុរសជាប្ដីនៅផឹកស៊ីក្នុងភូមិនោះរហូត លុះក្រោយពេលមានការភ្ញាក់ផ្អើលថា ​ស្ត្រីរងគ្រោះ​​បាត់បង់ជីវិត ស្រាប់​តែបុរសជា​ប្តីចុង​នោះគេចខ្លួនបាត់​តែ​ម្ដង។ ហេតុការណ៍​ខាងលើ​នេះបានកើតឡើងកាលពីវេលាម៉ោង១១ព្រឹកថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០ នៅបន្ទប់ផ្ទះជួល​មួយកន្លែង​ ស្ថិតក្នុងភូមិគោកខ្សាច់ សង្កាត់ប្រទះឡាង ខណ្ឌកំបូល រាជធានីភ្នំពេញ។ ស្រ្តី​បាត់បង់ជីវិត​ខាងលើមានអាយុ៤៥ឆ្នាំ មុខរបរកម្មកររោងចក្រ មានទីលំនៅក្នុងភូមិជ្រួល ឃុំបាល្ល័ង្ក ស្រុកកំពង់ត្របែក ខេត្តព្រៃវែង និងស្នាក់នៅក្នុងបន្ទប់ជួលកើតហេតុ​ខាងលើ ដោយ​មានប្ដីចុងអាយុ៤២ឆ្នាំ មុខរបរកម្មករសំណង់។ អ្នកទាំងពីរ​បានទទួល​យកគ្នាជាប្ដីប្រពន្ធអស់​រយៈពេល៣ឆ្នាំមកហើយ។ កូនស្រី​របស់ស្ត្រីរងគ្រោះ​បាន​ឱ្យ​ដឹង​ថា កន្លងមក ម្ដាយ​របស់​នាង និងប្ដីចុងបានស្នាក់នៅបន្ទប់ជួលមួយ ម្ដាយនាងមិនសូវមានសេចក្ដីសុខ និងសុភមង្គលនោះទេ ព្រោះតែឧស្សាហ៍កើតរឿងឈ្លោះប្រកែក និង​វាយតប់គ្នាជាមួយបុរសជាប្ដីចុងជាញឹកញាប់។ សូម​បញ្ជាក់​ថា កាលពីថ្ងៃទី​១៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​២០១៩ បុរសជា​ប្តីចុង​ខាងលើ​ ធ្លាប់​ត្រូវ​សមត្ថកិច្ច​ឃាត់ខ្លួន​ពាក់ព័ន្ធនឹងករណីប្រើអំពើហិង្សា​​មក​លើ​ស្ត្រីរងគ្រោះជាប្រពន្ធផងដែរ។

ឆ.ទំនាស់ក្នុងគ្រួសាររវាងម្ដាយនិងកូនស្រី រឿងផ្លូវបួនម៉ែត្រ នាំឲ្យ​​ម្ដាយយកថ្មចាក់បិទផ្លូវផ្ទះកូនស្រី[7]

ទំនាស់ក្នុងគ្រួសាររវាងម្តាយ និងកូនស្រី២នាក់ដោយសាររឿងផ្លូវ៤ម៉ែត្រដែលទុកចេញចូលរួម ម្តាយខឹងកូនមិនព្រមឲ្យលុយខ្លះទៅគាត់ទើបបានហៅរថយន្តដឹកកម្ទេចថ្ម០៥រថយន្តមកចាក់បាំងផ្លូវមិនឲ្យកូនស្រី២គ្រួសារនៅខាងក្រោយចេញចូល។ ករណីនេះបង្ករផ្ទុះឡើងកាកពីរសៀលថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៦ ស្ថិតនៅក្រុម៥ភូមិភ្នំពេញថ្មីសង្កាត់ភ្នំពេញថ្មី ខណ្ឌសែនសុខ រាជធានីភ្នំពេញ។  ភាគីទំនាស់ទី១គឺ ម្តាយ អាយុ៧១ឆ្នាំ, ភាគី២ឈ្មោះកូនស្រីបង្កើត២នាក់ ម្នាក់អាយុ៤៩ឆ្នាំ និងម្នាក់ទៀតអាយុ៤៤ឆ្នាំ។ ទាំងបីនាក់មានមុខរបរជាមេផ្ទះ។

ស្ត្រីជាកូនទាំង២នាក់ បានប្រាប់ថា តាមពិតទៅដីខាងលើគឺត្រូវបានឳពុកម្តាយគាត់បែងចែកឲ្យម្នាក់១ឡូមែនតាំងពីឳពុកគាត់មិនទាន់ស្លាប់ម្លេះ ដោយកាលនោះបែងចែក៤ឡូរគឺគាត់៣នាក់ជាកូន១ម្នាក់១ឡូរនិងម្តាយឳពុកគាត់មួយឡូរដែរតែក្រោយពីឳពុកគាត់ស្លាប់ទៅម្តាយបានលក់ចំណែករបស់គាត់ទៅហើយក្រោយបានលុយគាត់ទៅនៅជាមួយកូនច្បងដែលមានដីឡូរជាប់គ្នារហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ម្តាយគាត់បានទារលុយពួកគាត់២នាក់ម្នាក់១.៥០០ដុល្លា២នាក់ស្មើ៣.០០០ដុល្លារ ហើយពួកគាត់បានឲ្យទៅ    ម្តាយជាតំណាក់កាលម្តងបន្តិចៗអស់១.៤០០ដុល្លាហើយតែក្រោយមក ម្តាយគាត់បានប្រាប់ថាគាត់មិនបានទទួលលុយខាងលើទេ។

៤.២.ទម្រង់នៃទំនាស់ និងអំពើហិង្សា

យើងសង្កេតឃើញាថា សមាជិកនៃក្រុម​គ្រួ​សារ ដែលមានទំនាស់ និងប្រព្រឹត្តិអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួ​សារ ដែលបង្កឱ្យ​មានរបួសដល់​រាងកាយ គ្រាំគ្រាផ្លូវចិត្ត ឬបាត់បង់ជីវិត នោះធ្វើឱ្យគ្រួសារទាំងមូលរស់នៅ​គ្មានសុភមង្គលឡើយ។ អ្នកដែលទទួលរងនូវអំពើ​​ហិង្សាក្នុងគ្រួសារ ជាញឹកញាប់ជួបប្រទះការផ្លាស់​​ប្តូររាងកាយ ផ្លូវចិត្តឬខាងវិញ្ញាណ​ ដែលអាចស៊ូទ្រាំ និង អាក្រក់ប្រសិនបើពួកគេមិនបានដោះ ស្រាយ។ ការមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះអារម្ម​ណ៍ ឬការចេះគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ និងសកម្ម​ភាពរបស់ខ្លួនទាក់ទងនឹងអំពើហិង្សា ដឹងពីវិធីសាស្ត្រគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ ដើម្បីបញ្ជៀសប្រើអំពើហិង្សានៅពេលមានកំហឹង អាចជ្រើសរើសបាន ដូចជា អានសៀវភៅ  ស្តាប់ចម្រៀង លេងកីឡា ពុះអុស ងូតទឹកត្រជាក់ ស្រែកខ្លាំងនៅទីវាល។ល។ អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារមានទម្រង់បួនប្រភេទគឺ អំពើហិង្សា​ ៖

១.ផ្លូវកាយ គឺការបៀតបៀនធ្វើឱ្យឈឺចាប់ដល់រូបរាងកាយទោះមានឬគ្មានស្លាកស្នាម ជួន​ ពិការឬស្លាប់ដោយមធ្យបាយផ្សេងមានការ​ ​​​វាយនឹងដំបងបុកឬបាញ់កាប់ចាក់ជាដើម។

២. ផ្លូវចិត្ត គឺការបៀតបៀនធ្វើអោយឈឺចាប់ផ្លូវចិត្ត ដូចជាការប្រើពាក្យសំដីជេរប្រមាថ គំរាមគំហែង បិទសិទិ្ទសេរីភាព។ល។

៣. ផ្លូវភេទ គឺការបៀតបៀនធ្វើអោយឈឺចាប់ផ្លូវភេទ តាមរយៈការរំលោភផ្លូវភេទការធ្វើអាស្រូវ អាស​អាភាស ការបៀតបៀនកេរខ្មាស ដូចជាការបង្ខំរួមភេទជាដើម។

៤. សេដ្ឋកិច្ច គឺគំនាបធ្វើបាបខាងសេដ្ឋកិច្ច ដូចជា បិទសិទ្ធិក្នុងការររកប្រាក់ចំណូល, មិនឲ្យទៅធ្វើការរកប្រាក់ចំណូល, មិនអោយចូលរួមចាត់ចែងទ្រព្យសម្បត្តិ(ទុក្ខប្ដីស្រីកាន់លុយ)។ 

៤.៣. មូលហេតុនៃអំពើហិង្សា

អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារកើតឡើងដោយ​សារមូលហេតុ មិនយល់ដឹងច្បាស់​លាស់​អំពី ច្បាប់គតិយុត្តិនិងគោលការណ៍សីលធម៌ដែល​ មានជាធរមាន ឬមិនដឹងច្បាស់ពីទ្រឹស្ដីសំខាន់នៃសាសនានានាដែលខ្លួនគោរព។ ការមិនយល់​ដឹងនេះធ្វើឱ្យគេមិនខ្លាចមិនគោរពច្បាប់ ​​​ឬដំបូន្មានទាំងនោះ។  គេក្លាយខ្លួនជាជនអវិជ្ជាច្បាប់ឬក្លាយទៅមនុស្សខូចចរិត (ឧម្មត្ត​ក) ដោយហ៊ានប្រើអំណាចត្រួត​ត្រាលើសមា​ជិកគ្រួសារ,ការខ្វះវិធីគ្រប់គ្រងកំហឹងរបស់ខ្លួន​បង្ខំឱ្យគេគោរពខ្លួន, បង្គាប់បញ្ជាឱ្យគេធ្វើតាមខ្លួន,បញ្ចេញអំណួតថាខ្លួនជាមនុស្សខ្លាំងពូកែ,ប្រកាន់ទស្សនៈមួយចំនួនដូចជាទស្សនៈអាត្មា​​និយម, បិតាធិបតេយ្យ(ស្ត្រីមិនស្មើនឹងបុរស,​ ប្រពន្ធជាកម្មសិទ្ធិផ្ដាច់មុខរបស់ប្ដី, ប្រពន្ធ​ជាទាសកររបស់ប្ដីតាមរយៈលុយថ្លៃទឹកដោះ, យល់ថាខ្លួនមាននាទីប្រើហិង្សាលើសមាជិកគ្រួសារដើម្បីដោះការស្រាយ​បញ្ហា និងប្រើច្បាប់ផ្ដាច់ការគ្មានគុណធម៌ជាដើម។

៤.៤. ផលវិបាកនៃអំពើហិង្សា

ចំពោះជនរងគ្រោះទទួលរងរបួសស្នាម​លើរាងកាយ អាចពិការរយៈខ្លីឬវែងឬរហូតដល់បាត់បង់អាយុជីវិត និងទទួលរងគ្រោះ ​​ផ្លូវចិត្តដោយផ្ទាល់ឬប្រយោល, អាចរត់ចេញពីផ្ទះងាយគេអូសទាញ មានការធ្លាក់ទឹកចិត្តឬជំងឺផ្លូវចិត្តឬវិកលចារិកឬធ្វើអត្តឃាត,រៀនសូត្រមិនបាន,ខ្លាចគេ,បាក់ស្បាត,បាត់ភាពក្លាហាន,បាត់បង់នូវភាពកក់ក្តៅពីគ្រួសារ។  ចំពោះជនប្រព្រឹត្តល្មើសទទួលបាននូវការ អាម៉ាស ការមើលងាយ,ឯកោគ្មានគេហ៊ានរាប់​អាន,បាត់បង់ក្តីស្រលាញ់ពីប្រពន្ធ កូន បងប្អូន សាច់ញាតិ និងមិត្តភក្តិ,សង្គមមិនចូលចិត្ត, ទទួលទោសតាមផ្លូវច្បាប់ជាធរមាន។ លើសពីនេះ ចំពោះសហគមន៍វិញ ក៏មានបញ្ហាច្រើនពីអំពើហិង្សានេះដែរ គឺបង្កើតនូវអពមង្គលនៅ​ក្នុងសហគមន៍,រំខានដល់អាជ្ញាធរមាន សម​​​ត្ថកិច្ច បងប្អូន អ្នកជិតខាងគ្រូពេទ្យ,ជាគំរូអាក្រក់ដល់កុមារ ដែលពួកគេអាចចម្លងទង្វើនេះបន្តទៀត, និងប៉ះពាល់កិត្តិយល់សហគមន៍ជាដើម។

៤.៥. វិធីកាត់បន្ថយអំពើហិង្សា

ក.និយាយពន្យល់ពីផលប៉ះពាល់នៃអំពើហិង្សាដោយបើកចំហជាមួយមិត្តភក្តិ ឪពុក   ម្តាយ និង សហគមន៍

ខ.ធ្វើការដោយផ្ទាល់ជាមួយសហគមន៍ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថហិង្សានិងការពារមនុស្សគ្រប់គ្នាក្នុងសហគមន៍

គ.គ្រប់គ្រង់ការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនលើការប្រើប្រាស់គ្រឿងស្រវឹង

ឃ.ស្វះស្វែងរកវិធីសាស្ត្រដោះស្រាយដោយអហិង្សា

ង.លើកទឹកចិត្តយុវវ័យអោយចេះគោរពខ្លួនឯង និងគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក

ច.ធ្វើផែនការដើម្បីការពារខ្លួនអ្នកអោយមានសុវត្ថិភាព ឬចាកចេញពី ស្ថានភាពនៃអំពើហិង្សានោះ, បើអ្នកត្រូវបានគេវាយ ឬទទួលការឈឺចាប់នៅទីណាក្តី ចូរប្រាប់បញ្ហានេះអ្នកណាដែលអាច ទុកចិត្តបាន ដើម្បីឲ្យគេជួយអ្នកស្វែងរកវិធីដោះស្រាយ, ស្វែងរកជំនួយផ្លូវច្បាប់សម្រាប់ជនរងគ្រោះដោយអំពើហិង្សា។

ឆ.អប់រំ ផ្សព្វផ្សាយ អោយប្រជាជនយល់ដឹងអំពីច្បាប់ដែលមានជាធរមាន ដូចជា សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្តីអំពី សិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ(១៩៤៨), អនុសញ្ញា​​អន្តរជាតិស្តីពីការលុបបំបាត់រាល់ទម្រង់នៃការរើសអើងលើស្ត្រីភេទ(១៩៩៣),  អនុសញ្ញាស្តីពីសិទ្ធិកុមារ(១៩៨៩), និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឆ្នាំ ១៩៩៣, និង អនុវត្តអោយបានត្រឹមត្រូវនូវ ៖ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ(២០០៩), ច្បាប់ស្តីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ,  ច្បាប់ទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារនិងកិច្ចការពារជនរងគ្រោះ(២០០៥), ច្បាប់ស្ដីអំពីឯកព័ន្ធភាព​, គោលនយោបាយភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាពជាដើម។

ជ. អប់រំ ផ្សព្វផ្សាយ អោយប្រជាជនយល់ដឹងអំពីគោលការណ៍ច្បាប់សីលធម៌ទាំងអស់ដែលជាកេរមរកតវប្បធម៌របស់ដូនតាខ្មែរ។

៥.កត្តាមួយចំនួនសម្រាប់ជីវិតប្រកបដោយសុភមង្គល

៥.១.កត្តាថវិកាសម្រាប់គ្រួសារ

លក្ខខណ្ឌដើម្បីអាចរៀបការក្លាយគ្រួសារល្អមួយ វាត្រូវការយៈពេលសមស្រប។ ការរជ្រើសរើសដៃគូររៀបការ ដើម្បីកសាងគ្រួ​សារ អាស្រ័លើជីវភាពជាក់ស្ដែង ជួនកាលមានការបែងចែកឋានៈទៅតាមធនធានទ្រព្យសម្បត្តិទៀតផង។ ដោយសារជីវភាពខ្សត់ខ្សោយ យុវជនខ្លះមិនហ៊ានរៀបការ, យុវនារីខ្លះចាញ់បោកបុរសដោយ​សារតែងងប់ងុលសម្ភារៈនិយម។ល។      យុវវ័យខ្មែរភាគច្រើន ចាប់ផ្តើមកំណត់ផែនការថា ទាល់តែខ្លួនគេមានមុខរបរអាចចិញ្ចឹមជីវិតបានប្រសើរ ទើបអាចរៀបការបាន។ ការរៀបការជាមួយមនុស្សបំណុល គឺក្លាយមនុស្សរអភព្វទ្រព្យតដល់កូនចៅ។

មក​​ដល់បច្ចុប្បន្ន ការរៀបចំកសាង គ្រួ​សារ មួយមិនងាយស្រួលទេ។ យុវជនយុវ​នារីខ្មែរភាគច្រើនជាអ្នកធ្វើការជាកម្មករ ទទួល​​​បានប្រាក់​ឈ្នួលកំរិតទាបដែលពិបាកសន្សំយកទៅធ្វើដើមទុនក្នុងការវិនិយោគលើអាជីវកម្មដោយ​​ខ្លួនឯងដើម្បីឱ្យមានលំនឹង​ឬសេរីភាពខាងហិរ​ញ្ញវត្ថុណាស់​។ ផែនការកសាងគ្រួសារមិនសូវទទួលបាន​ជោគ​ជ័យតាមបំណង​​​ដូចដែលបានគិតទុកឡើយ ដោយសារ លក្ខខណ្ឌផ្សេងៗ ពិសេសវិបត្តិថវិកា។ ការគ្រប់គ្រងចាត់​ចែង​ថវិកាក្នុងគ្រួសារ ជាកត្តាសំខាន់បំផុតសម្រាប់គ្រួសារ។ ជីវិតគ្រួសារជាប្តីប្រពន្ធ គួរមានសិទ្ធស្មើរគ្នា។ ការដែលសំរេចចិត្តរៀបការជាមួយមនុស្សម្នាក់ គឺជាការប្តេជ្ញាចិត្តថាព្រមរួមសុខទុក្ខជាមួយគ្មា អ្វីៗជារបស់រួម ប៉ុន្តែការចាត់ចែងទុកដាក់ទ្រព្យត្រូវមានម្នាក់​ក្នុងនោះជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។ បើប្តីឬប្រពន្ធជាមនុស្សកញ្ជើធ្លុះ​ជាអ្នកកាន់កាប់លុយនោះ គ្រួសារទាំងមូលមិនអាចមានជីវ​ភាពធូធារបានឡើយ។

តាមទម្លាប់ គ្រួសារខ្មែរភាគច្រើនក្រោយពេលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រួច ជាធម្មតាភរិយាតែងតែគ្រប់គ្រងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុក្នុងគ្រួសារ ពោល គឺប្រពន្ធជាអ្នកទុកដាក់ប្រាក់ចំណូលដែលគ្រួសាររកបាន។ ដោយឡែក មានគ្រួសារខ្លះប្ដីជាអ្នកគ្រប់គ្រងលុយកាក់ ពោលគឺប្តីកាន់លុយ។ ប្ដីកាន់លុយ ប្រពន្ធខ្លះរងការឈឺចាប់ ពិបាកចិត្តនិយាយមិនរួច ដែលខ្មែរតែងនិយាយថា «ទុក្ខស្រីប្តីកាន់លុយ»។ ទុក្ខស្រីប្តីកាន់លុយ គឺជាទម្រង់នៃអំពើហិង្សាសេដ្ឋកិច្ចមួយសម្រាប់​សង្គមខ្មែរ។ ហេតុអ្វីបានប្ដីកាន់លុយ? តើមកពីប្តីស្រឡាញ់លុយជាងប្រពន្ធ?។ ពិតមែន មានខ្លះប្តីស្រឡាញ់​លុយជាងប្រពន្ធ ប៉ុន្តែចំពោះប្រពន្ធកញ្ជើធ្លុះបើអោយកាន់លុយ វាទៅជា «ទុក្ខប្តីស្រីកាន់លុយ» វិញមិនខាន។ 

៥.២.កត្តាមនោសញ្ចតនា និង សុខភាពនៃសមាជិកគ្រួសារ

អត្រាកំណើតនិងអត្រារស់រវាងបុរសនិងស្រ្តីខ្មែរ មានគម្លាតគ្នាខ្លាំង។ អត្រាកំណើតនិង អត្រារស់របស់បុរសខ្មែរមានតិចជាស្ត្រី។   អត្រារស់នៅបុរសទាបដោយសារ កត្តាកំណត់ធម្មជាតិ និងសង្គមដែលធ្វើឱ្យសុខភាពចុះខ្សោយដោយសារគ្រឿងញៀនស្រវឹង និង       អតុល្យភាពនៃរបបអាហារ ដែលមានផ្ទុកសារជាតិគីមីដែលមានគ្រោះថ្នាក់ ការអត់ងងុយបាក់​កម្លាំង និងគ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗ។ ចំពោះបុរសក្ររៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដោយសារកត្តាផ្សេងៗ​ ដូចជា​ ការចំណាយពេលរៀនសូត្រស្វែងរកចំណេះនិងសញ្ញាបត្រខ្ពស់ជីវភាពនិងប្រាក់ចំណូល ការប្រាក់សន្សំសម្រាប់ថ្លៃបណ្ណា​ការ សុខភាព ពេលវេលាធ្វើការងារ, សេរី​​ភាពក្នុងការស្វែងរកការសប្បាយជាមួយមិត្តភក្តិ, និងការទទួលខុសត្រូវផ្សេងៗទៀត...។ ចំពោះស្ត្រីការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ក៏មានបញ្ហាស្មុគ្រស្មាញខ្លាំងក្នុងការសម្រេចបាននូវគោលដៅនិងគោលបំណងរបស់ខ្លួនដែរ។ ការជ្រើសដៃគូសម្រាប់ជីវិតឱ្យសមបំណងសម្រាប់ស្ត្រី គឺមានឱកាសតិចតួច។ ការបង្ហាញសេចក្ដីស្រឡាញ់របស់ខ្លួនចំពោះមនុស្សដែលខ្លួនចង់បានជាគូជីវិត មិនដូចអាចលាតត្រដាងដូចបុរសឡើយ។ ស្ត្រីគ្មានបទពិសោធន៍ក្នុងរឿងស្នេហា ពេលចង់ចាប់ផ្ដើមច្រើនតែប៉ះចំប្ដីគេ ឬប៉ះចំពោះម៉ាយ​ឬកម្លោះខ្វះគុណភាព គ្មានកំណើតចោលម្សៀតឬប្រុសបោកប្រាស់។ ការ​​រៀបការក្នុងវ័យមិនសមស្របក៏នាំឱ្យបាត់បង់ឱកាសមាសសម្រាប់មនោសញ្ចេតនាផ្អែមល្ហែម និងប៉ះពាល់ដល់សុខភាពផងដែរ។ ការរៀបការក្មេងពេក​មិនសូវមានបទពិសោធជីវិត ចិត្តគំនិតមិនទាន់នឹងនរ មិនទាន់ចេះទប់អារម្មណ៍ មិនទាន់ចេះដោះស្រាយរឿងតូចធំ រហូតមានទំនាស់​បង្កើតជាអំពើហិង្សា, រៀបការក្មេងពេក​សុខភាពអាចទ្រុឌទ្រោម ឆាប់ទទួលនូវការឈឺចាប់ដល់ខ្លួនដែលជាម្ដាយទារក។ ផ្ទុយទៅវិញ បើរៀបការក្នុងវ័យចាស់ពេក កូនកើតមកមិនសូវមានសុខភាពពុំសូវរឹងមាំទាំងខាងផ្លូវកាយ ទាំងខាងប្រាជ្ញាស្មារតី។ ការរង់ចាំវ័យចាស់ទើបចាប់ផ្ដើមគិតគូររឿងរៀបការ ជួនកាលក៏នៅតែរកមិនឃើញដៃគូរល្អត្រឹមត្រូវដដែល។ តើគួរសុខចិត្តនៅព្រៅ គ្មានគូរហូតឬយ៉ាងណា? 

៥.៣.សីលលក្ខខណ្ឌ

            ការរស់នៅក្នុងគ្រួសារ ជីវិតប្ដីប្រពន្ធ ត្រូវ​មានភក្ដីភាព(សេចក្ដីស្មោះត្រង់) ចេះជួយ​​ ដោះស្រាយទុក្ខធុរៈគ្នាទាំងផ្លូវកាយ ផ្លូវចិត្ត ពោលគឺត្រូវចេះយកអាសាគ្នាទៅវិញទៅមក និងយកចិត្តទុកដាក់គោរពរាប់អានចំពោះញាតិមិត្តនៃភាគីនីមួយៗ ហើយលើសពីនេះទៀតមិនត្រូវប៉ះពាល់ធ្វើអោយសៅហ្មងដល់អ្វីៗដែលដៃគូររបស់ខ្លួនស្រឡាញ់​​ឡើយ។ ហេតុអ្វីបានជាជីវិតប្ដីប្រពន្ធ ត្រូវមានភក្ដីភាព(សេចក្ដីស្មោះត្រង់)?

 ក.តើមនុស្ស​ប្រុស​មាន​ស្រី​ក្រៅ​ផ្ទះ​ជា​រឿង​   ធម្មតាឬយ៉ាងណា? [1]

មនុស្ស​ភាគច្រើនហាក់​យល់ថា ថា​មនុស្សប្រុស សឹង​ទាំងអស់​លួច​មាន​ស្រី​ ក្រៅអាពាហ៍ពិពាហ៍ គឺជារឿងធម្មតា។ ​ស្ត្រី​ជា​ប្រ​ព​ន្ឋ​ខ្លះ ថែមទាំងពោល​ពាក្យ​ថា ក្នុងផ្ទះប្តីយើង ក្រៅផ្ទះប្ដីគេ, ខ្លះថាបើសិន​ត្រឹម​ស៊ី​នំ​ឱ្យ​លុយ​គឺ​មិន​អី​ទេ កុំឱ្យ​តែ​ព្រហើន​យក​ជា​ប្រ​ព​ន្ឋ​ចុង​។ ​បុរស​ខ្មែរ​ភាគច្រើន​ជា​អ្នករក​លុយ​ផ្គត់ផ្គង់​គ្រួសារ ពួក​គេ​ក៏​មាន​ល​ទ្ឋ​ភាព​នឹង​កឹ​ប​កេង​លុយ​ទុក​ចាយ​នៅ​ខាងក្រៅ​ផ្ទះ។ មនុស្ស​ប្រុស​មាន​ឪ​កាស​ដើរ​ក្រៅ​ផ្ទះ​ហើយ​ ផឹកស៊ី​ ស្រីស្រាល្បែង ​​តាម​ចិត្ត។ នៅ​ក្នុង​សង្គម​ ​ស្ត្រី​ខ្មែរ ហាក់មានគំនាបវប្បធម៌​ក្នុង​ការ​ដើរហើរ​ ព្រោះនៅមាន​មនុស្ស​ភាគច្រើន​គិត​ថា វា​មិន​សម​ទំនង​ឡើយ​បើសិនជា​មនុស្ស​ស្រី​ដើរលេងយប់ ផឹកស៊ី​ដូច​បុរស​ៗ​នោះ។ តើ ​សីលធម៌មានស្តង់ដារពីរសម្រាប់​ភេទផ្ទុយ​គ្នា​ក្នុងសង្គមខ្មែរមែនឬទេ?

ប្រសិនបើ មាននិន្នាការដែលបុរសលួច​មានប្រពន្ធចុង ឬស្រីខាងក្រៅផ្ទះថាជារឿងធម្មតា នោះវាអាចជំរុញឱ្យបុរសនៅតែប្រព្រឹត្តិរឿងនេះបន្តទៀត។ ប្រសិនបើប្រពន្ធដើមប្រចណ្ឌនិងប្ដឹងប្ដល់ នោះជម្លោះគ្រួសារនឹងកើតមានឡើង ហើយអាចឈានដល់ការបែកបាក់។ អ្នកដែលរងគ្រោះជាងគេគឺភរិយា និងកូន។  កូនខ្វះភាពកក់ក្តៅនៅពេលដែលឪពុកម្តាយលែងលះគ្នា។ ក្នុងករណីជាច្រើន ភរិយាមិនងាយប្ដឹងប្ដីឡើយ គឺច្រើនតែរកវិធីកំចាត់ស្រីរបស់ប្ដី។ មានទស្សនៈមួយលើកឡើងថា កុំច្រណែនឈ្នានីស្តគ្នាអីនោះគឺស្រីប្ដីយើងទេតើ។ ទស្សនៈមានការមិនពេញចិត្តខ្លាំងពីសំណាក់ចលនាស្ត្រី និងយេនឌ័រ។ ចល​នានេះទាមទារនូវការគោរពសិទ្ធសមធម៌តម្លៃ​ ស្ត្រី និង យេនឌ័រ ដោយ វាយប្រហារខ្លាំងទៅលើច្បាប់ស្រីផងដែរ។ ចលនានេះ ចាត់ទុកថាបុរស ដែលមានស្រីកំណាន់ច្រើន គឺពិតជានាំមកនូវទារុណ្ឌកម្មដល់ស្រ្តី គេឱ្យស្រមៃមើលថា ប្រសិនបើជាស្ត្រីជាប្រពន្ឋមានប្រុសកំណាន់ច្រើនវិញ តើអារម្មណ៍បុរសយ៉ាងម៉េចដែរ? គេបានជម្រុញ ស្ត្រីជាប្រពន្ឋកុំឱ្យមានចិត្តទន់ជ្រាយដោយទទួលស្គាល់ការផិតក្បត់ថាជារឿងធម្មតា ព្រោះគេយល់ថា ការទទួលស្គាល់បែបនេះនឹងធ្វើឱ្យបុរសៗកាន់តែខិលខូច ហើយអ្នករងគ្រោះគឺស្ត្រីជាប្រពន្ឋនិងកូន។

ខ. មតិពិភាក្សា

១. Sothearak Heng ៖  បើប្តីមានស្រ្តីក្រៅផ្ទះ គឺដោយសារមានបញ្ហាក្នុងគ្រួសារ។ ត្រូវសិក្សា តើបញ្ហានោះជាអ្វី?

២. Pongsametrey Karath ៖ បើស្រ្តីនោះជាមនុស្សស្រីល្អគ្រប់គ្រាន់ ទោះបុរសជាប្ដីនោះធ្លាប់ខិលខូចពីមុនមកយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មិនហ៊ានក្បត់ចិត្តប្រពន្ធខ្លួនដែរ។ ហេតុផលវាមានច្រើនករណី មិនអាចយកមកនិយាយជារួមបានទេ។ បើប្រពៃណីខ្មែរឲ្យស្រ្តីរកលុយដណ្ដឹងបុរស ហើយពេលរៀបការរួច ខាងស្រ្ដីជាអ្នករកស៊ីចិញ្ចឹមបុរសទៀតនោះ នៅពេលដែលមានរឿងឬបញ្ហាជាមួយគ្នា ដែលបណ្ដាលឲ្យខាងស្រ្ដីមិនសប្បាយចិត្ត ស្រ្ដីម្នាក់នោះក៏នឹងធ្វើដូចបុរសសព្វថ្ងៃដែរ ហើយបុរសៗក៏គ្មានសិទ្ធិច្រើនក្នុងការតវ៉ា   ដែរ។ តើស្រ្ដីភាគច្រើនធ្លាប់គិតទេថា ទម្រាំបុរសម្នាក់រកលុយចូលស្ដីដណ្ដឹងអ្នកថាគេខំប្រឹងប្រែងប៉ុណ្ណា ហើយពេលរស់នៅជាមួយគ្នាបុរសភាគច្រើនគាត់ខំរកលុយមកផ្គត់ផ្គង់គ្រួ​សារ ដោយពេលខ្លះគាត់ខំធ្វើការផង យកលុយមួយចំនួនទៅវិនិយោគផង ប៉ុន្តែពេលការងារមិនអាចឆ្លើយតបនិងតម្រូវកាគ្រួសារ ការវិនិយោគមិនបានជោគជ័យ សួរថាតើមានស្រ្ដីជាប្រពន្ធប៉ុន្មាននាក់ដែលចេះលើកទឹកចិត្តប្ដី ផ្ទុយទៅវិញស្រ្ដីភាគច្រើមានតែការស្ដីបន្ទោស...។ល។

៣. So Pheap ៖ តែសព្វថ្ងៃនេះ មានតិចណាស់ដែលប្តីរកលុយតែម្នាក់ឯង។ ទោះខំទាំងពីរនាក់យ៉ាងណា ក៏នៅតែឃើញនៅមានប្តីផិតក្បត់ ព្រោះសន្ដានកែមិបាន (សុំទោសដែលសំដីធ្ងន់)

៤. Pongsametrey Karath៖ So Pheap

បាទអរគុណចំពោះការឆ្លើយតប ខ្ញុំមិនដែលប្រកាន់ក្នុងការបញ្ចេញមតិរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗទេ ដូចខ្ញុំបាននិយាយហើយថា យើងមិនអាចនិយាយជារួមបានទេ ព្រោះថាមនុស្សយើងទាំងប្រុសទាំងស្រីក៏មានចំណុចខុស ចំណុចត្រូវ ដូចគ្នា។ ពេលខ្លះការក្បត់ផិត មិនមែនទាំងប្រុសស្រី សុទ្ធ​តែខុសនោះទេ ហើយម៉្យាងទៀត ការក្បត់ផិតមិនមែនសុទ្ធតែត្រូវនោះដែរ...(សំខាន់​ បំផុតគឺការវែកញែករកខុសនិងត្រូវនេះឯង)។

៥. Sothav Hor ៖ ខ្ញុំយល់ស្រប គំនិតដែលនិយាយថាមនុស្សប្រុសអាចរកស្រីក្រៅបាននោះគួបញ្ចប់វាទៅ។ មនុស្សស្រីក៏ជាមនុស្សមានចិត្តមានថ្លើមដែរ​។​ ស្រមៃមើលថាបើមនុស្សស្រីទៅមានប្រុសផឹកស៊ីក្រៅផ្ទះវិញតើមនុស្សប្រុសគិតយ៉ាងណាដែរ​?កុំយកគំនិតដាក់គំនាបមកលើមនុស្សស្រីពេកអី, បើសង្គមអោយតម្លៃទៅលើមនុស្សប្រុសក្នុងភាពផិតក្បត់ការជារឿងធម្មតា​​ ខ្ញុំដូចជាមើលមិនឃើញថាតំលៃមនុស្សប្រុសជាអ្វី រឺមានរឺអត់​? ព្រោះថាការដើផឹកស៊ីស្រីញី ក្បត់ប្រពន្ធកូន​ធ្វើឲ្យស្ត្រីដែលជាម្តាយរបស់កូនខ្លួន ស្ត្រីដែលបានក្រាបក្បាលដល់កន្ទេល​ជាមួយគ្នា ត្រូវរងទឹកភ្នែកនឹងឈឺចាប់​ថាជារឿងធម្មតានោះ ខ្ញុំពិតជាមើលមិនឃើញថា​មនុស្សប្រុសមានន័យអី? ហើយតម្លៃមនុស្សប្រុសនៅត្រង់ណា?

៦. Vannavy Kps ៖ តើគួរកាត់លិង្កប្តី ដែលហាម និងនិយាយមិនស្តាប់ មែនទេ?

៧. Sela Sar ៖ គំនិតនាំឲ្យបាត់បង់តម្លៃរបស់ស្រ្ដី និងបង្ហាញពីភាពកម្សោយនៃការអប់រំ។

ចំពោះការប្រព្រឹត្តិខុសក្នុងកាម(កាមេសុមិច្ឆាចារា sexual misconduct) របស់បុរសកើតមានលុះត្រាតែប្រព្រឹត្តអំពើអជ្ឈាចារ[2]ទៅលើស្រ្តីដែលមានអ្នកគ្រប់​គ្រង​២០ជំពូក ៖ ១.មាតុរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានមាតាគ្រប់គ្រងរក្សា, ២.បិតុរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានបិតាគ្រប់គ្រងរក្សា ៣.មាតាបិតុរក្ខិតាស្រ្តីដែលមានមាតាបិតាគ្រប់ គ្រងរក្សា,៤.ភគិនីរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានបងប្អូនស្រីគ្រប់គ្រងរក្សា ៥.ភាតុរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានបងប្អូនប្រុសគ្រប់គ្រងរក្សា,  ៦.ញាតិរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានញាតិគ្រប់គ្រងរក្សា ៧.គោត្តរក្ខិតា ស្រ្តីដែលមានវង្សត្រកូលជាមួយគ្នាឬជាតិសាសន៍ដូចគ្នាគ្រប់គ្រងរក្សា ៨.ធម្មរក្ខិតា ស្ត្រីដែលមានអ្នកបដិបត្តិធម៌គ្រប់គ្រងរក្សា ដូចជាស្ត្រីអ្នកបួសជាបព្វជិតឬបួសជាដូនជីជាដើម។ ៩.សបរិទណ្ឌា ស្ត្រីដែលអ្នកមានអំណាចដូចជាព្រះរាជាជាដើមដាក់រាជ្យអាជ្ញា មិនឲ្យបុរសណាមួយប្រព្រឹត្តកន្លងតាមអំពើចិត្ត។ ១០.សារក្ខា ស្រ្តីដែលមានបុរសគូស្នេហាបានដណ្ដឹងហើយ ១១.ធនក្កីតា ស្រ្តីដែលគេទិញឬលួសដោយទ្រព្យទោះតិចក្ដីច្រើនក្ដីយកមកធ្វើជាភរិយា ឬដែលមាតាបិតាបងប្អូនយកទៅលក់ឲ្យគេ។ ១២.ឆន្ទវាសិនី ស្រ្តីដែលរត់ទៅធ្វើជាភរិយាបុរសដោយសេក្ដីពេញចិត្តរបស់ខ្លួន ១៣.ភោគវាសិនី ស្រ្តីដែលទៅធ្វើជាភរិយាបុរសព្រោះតែទ្រព្យសម្បត្តិ ១៤.បដវាសិនី ស្រ្តីដែលនៅជាមួយបុរសព្រោះតែសំពត់ស្លៀក គឺស្រ្តីដែលទាល់ក្រ លុះឲ្យសំពត់ស្លៀកជាដើមទៅ ក៏ព្រមធ្វើជាភរិយាគេតែម្ដង។ ១៥.ឱទ បត្តកិនី ស្រ្តីដែលគ្រាន់តែពពួកញាតិជាដើមយកដៃជ្រលក់ចុះក្នុងផ្ទិលទឹកផ្សំផ្គុំគ្នាជាប្ដីប្រពន្ធ។ ១៦.ឱភតចុម្ពដា ស្រ្តីដែលគេដាក់ទ្រនូលពីលើក្បាល គឺស្ត្រីរកអុសជាដើម​ ដែលមានបុរសណាមួយជួយដាក់ទ្រនូលអំពីក្បាលហើយនាំយកធ្វើជា  ភរិយា។ ១៧.ទាសីច ភរិយាចស្រ្តីដែលជាទាសីផង ជាភរិយាផង គឺស្ត្រីធ្វើទាសីរបស់បុរសណាបុរសនោះយកមកធ្វើជាភរិយា។ ១៨.កម្មការីច ភរិយា ចស្រ្តីដែលជាកូនឈ្នួលគេផង ជាភរិយាផង ១៩. ធជាហដា ស្រ្តីដែលពួកសេនា កងទ័ពបានវាយដណ្ដើមយកមកអំពីចម្បាំង ហើយបុរសណាមួយយកធ្វើជាភរិយោរបស់គេ។ ២០.មហុត្តិកា ស្រ្តីដែលមានបុរសគប់ប្រសព្វតែមួយស្របកមួយគ្រា ឬស្រ្តីពេស្យាដែលបុរសកក់ប្រាក់ជាមុន។ ក្រៅពីនេះ គេមិនចាត់ទុកថាខុសក្នុងកាមេទេ លើកលែងតែប្រពន្ធរបស់បុរសជាប្ដីហួង ហែងប្រចណ្ឌរករឿង។ ករណីនេះ នៅប្រទេសកម្ពុជា មានច្បាប់ស្ដីពីឯកព័ន្ធភាព សម្រាប់​ដោះស្រាយបាន ពោលគឺបើប្រពន្ធពេញច្បាប់មិនបានប្តឹងផ្ដល់ទេ នោះប្ដីមិនត្រូវមានទោសទណ្ឌឬពិន័យអ្វីឡើយ។

ចំណែកការប្រព្រឹត្តិខុសក្នុងកាម (កាមេសុមិច្ឆាចារា sexual misconduct)របស់ស្ត្រីកើតមានលុះត្រាតែប្រព្រឹត្ត​អំពើអជ្ឈាចារ[3] ដោយក្បត់ស្វាមី ពោលគឺបាត់ភក្ដីភាព។ ក្រៅពីនេះ គេមិនចាត់ទុកថាខុសក្នុងកាមេទេ ព្រោះមិនដែលមានស្រ្តីណាទៅយកប្ដីគេទេ គឺមានតែបុរសទេដែលទៅផិតក្បត់ ឬយកប្រពន្ធគេ។

ក្នុងដំណើរកសាងជីវិតគ្រួសារមួយឱ្យប្រកបដោយសុភង្គល មិនមែនជាការងាយស្រួល ពេកទេ។ ការខ្វះនូវកត្តា ឬលក្ខខណ្ឌណាមួយនោះ សុភមង្គលវាបាត់ទៅតាមនោះដែរ។ ក្រៅពីកត្តា មនោសញ្ចតនា, សុខភាព ហិរញ្ញវត្ថុ នៅមានកត្តាដទៃទៀតដែលជួយជីវិតគ្រួសារ ឱ្យចាកផុតពីវិបត្តិនានា កត្តាពិសេសនោះគឺ សីល      លក្ខខណ្ឌ។ តាមពិតជម្លោះក្នុងគ្រួសារទាំង​អស់ វាគ្រាន់តែជាលទ្ធផលនៃហេតុដែលកើតចេញមកពីការខ្វះសីលលក្ខខណ្ឌនោះឯង។ ជារឿយៗ យើងឃើញមានជម្លោះក្នុងគ្រួសារលេចចេញមក ធ្វើឱ្យដឹងឮជាសាធារណៈ ហើញដំណឹងអកុសលទាំងនេះត្រូវបានផ្សាយ និងចែកផ្សាយ​បន្តតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលជាការបូក​បន្ថែម ការឈឺចាប់លើកការឈឺចាប់នាំឱ្យកាន់តែឈឺចាប់។  ការកសាងគ្រួសារមួយដែលមាន សេរីភាពឬលំនឹងហិរញ្ញវត្ថុ, មានសុខភាពល្អ រកបាន គូដែលខ្លួនស្រឡាញ់ទុកចិត្ត និងប្រកបដោយ សីលលក្ខខណ្ឌ នោះជាភព្វសំណាងខ្ពស់បំផុតរបស់មនុស្ស។ កត្តាទាំងនេះ វាមិនងាយបានមកដោយឯកឯងទេ គឺវាតម្រូឱ្យមានការប្រឹងប្រែងខ្លាំងស្របនឹងឱកាសអំណោយ​ផង។

៦.គ្រួសារខ្មែរ និង ករណីយកិច្ច

គ្រួសារជាអ្នកជ្រើសរើសសមាជិកនៃសង្គម ហើយទទួលរ៉ាប់រងចិញ្ចឹម ការពារ និង អប់រំសមាជិក​ថ្មីៗរហូតដល់គេអាយុពេញវ័យ។ គ្រួសារជាមជ្ឈ មណ្ឌលនៃសកម្មភាពខាង    ឧស្សាហកម្ម ខាងពាណិជ្ជកម្ម ខាងសេរីភាព ហើយភារៈរបស់គ្រួសារមិនមែននៅត្រឹមតែត្រង់បង្កើនសកម្មភាពទាំងឡាយនោះទេ គឺសំខាន់នៅត្រង់ការទ្រទ្រង់ជីវិតសម្ព័ន្ធ។ គ្រួសារនេះហើយដែលជាអ្នកបន្តឬបញ្ជូននូវប្រពៃណីខាងសាសនា ខាងនយោបាយ និងជាអ្នកធានាភាពគ្រប់គ្រាន់នៃទម្លាប់ផ្សេងៗ។ គ្រួសារខ្មែរបំពេញបាននូវមុខងារយ៉ាងសំខាន់ ខាងផ្លូវសង្គមនិងខាងផ្លូវសីលវិជ្ជា។

៦.១. ការមានកូន

គោលបំណងធំបំផុត នៃធម្មជាតិគ្រួសារ គឺការមានកូន។ គ្រួសារដែលគ្មានកូន គឺពិតជាពុំបានបំពេញករណីកិច្ចរបស់ខ្លួនចំពោះ មនុស្សជាតិឡើយ។ ក្នុងស្ថានភាពជីវភាពសង្គមបច្ចុប្បន្ន មានគ្រួសារខ្មែរខ្លះបានប្រើមធ្យោបាយពន្យារកំណើត ឬរំលូតកូន។គ្រួសារខ្មែរភាគច្រើនមានកូនជាមធ្យម ត្រឹមតែពីរនាក់ប៉ុណ្ណោះ គេមិនហ៊ានមានកូនច្រើនឡើយ ពីព្រោះខ្វះលទ្ធភាពចិញ្ចឹមនិងអប់រំកូនឱ្យមានគុណភាពល្អ។ ការពន្យារកំណើត និងការរំលូតកូន គឺជាអំពើបាបដែលខុសឆ្គងចំពោះសាសនាផង។ ជាទូទៅ​អ្នក​ទើប​នឹង​រៀប​អាពាហ៍​ពិពាហ៍​ហើយ​ថ្មីៗ​ ពួក​គេ​នឹង​មាន​កូន​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​បន្ទាប់​ពី​រៀបការ​រួច នោះ​វា​គឺជា​ការ​បាត់បង់​ឱកាស​រក​ចំណូល​សម្រាប់​គូ​ស្រករ​ដែល​មាន​កូន​ទាំង​ក្មេង​ខ្ចី​នោះ ហើយ​ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​បន្ទុក​​​ច្រើន​ជាង​ពួក​គូស្រករ​ដែល​ពុំ​ទាន់​មាន​កូន ឬក៏​អ្នក​នៅ​លីវ​ផង​  ដែរ។[1]

បច្ចុប្បន្ន ប្រជាជនខ្មែរមានដង់ស៊ីតេទាបនិងមានចំនួនតិចបើប្រៀបនឹងប្រទេសជិតខាង។ មនុស្សត្រូវការបន្តពូជពង្សវង្សត្រកូល ហើយ សង្គមត្រូវការបង្កើតសមាជិកថ្មីរបស់ខ្លួន មកជំនួសសមាជិកដែលទទួលមរណភាពទៅ។ បើមានមនុស្សស្លាប់ហើយមនុស្សកើតថ្មីមានចំនួនតិចឬគ្មានមនុស្សបន្តវេនទេនោះ សង្គមនឹងត្រូវរលាយ ហើយជាតិក៏នឹងត្រូវរលុបរលត់ ឬក៏នាំមននូវសេចក្តីវិនាសទៅវិញដែរ។ បើគ្រួសារទាំងអស់ឈប់ឱ្យមានកូនឬកូនតិច នោះសង្គមខ្មែរអាចធ្វើដំណើរទៅរកភាពវិនាសសាបសូន្យ។

គ្រួសារឥតកូន ជាគ្រួសារខ្វះលក្ខណៈសម្បត្តិខាង​សម្ភារៈ និងខាងសីលវិជ្ជា។ ធម្មតាកាលណាមានកូន ​ប្ដីប្រពន្ធ​ទាំងពីរនាក់ តែងតែប្រែប្រួល ជាពិសេសខាងផ្លូវចិត្តគំនិត គឺអ្នកទាំងពីរចាប់មានសញ្ចេតនាជាថ្មីទៀត ដូចជាសេចក្ដីស្រឡាញ់របស់ឪពុកចំពោះខ្លួន សេចក្ដីស្រឡាញ់ របស់ម្ដាយចំពោះកូន គឺជាសញ្ចេត​នាមួយ ដែលរួមវិភាគទានជួយរឹតចំណងឲ្យជាប់ខ្លាំងក្នុងគ្រួសារ។ ការមានកូន បុរសចាប់ឃើញច្បាស់ថា ស្ត្រីជាប្រពន្ធខ្លួនផង ជាម្ដាយរបស់កូនគេម្នាក់ផង។ ឯស្ត្រីវិញក៏ចាប់ឃើញថាបុរសជាប្ដីខ្លួនផងជឪពុក នៃកូនខ្លួនផង។ ដូច្នេះកូនជាចំណងប្រសើរបំផុតចំពោះប្ដីប្រពន្ធ។ កាលណាមានកូន ប្ដីប្រពន្ធកាន់តែស្គាល់ពីជីវិតខ្លួនឯង​និងកាតព្វកិច្ចក្នុងការចិញ្ចឹមកូន ព្រមទាំងយល់ពីតម្លៃមនោសញ្ចេតនា និងឧបការគុណឪពុកម្តាយ ដែលធ្លាប់ធ្វើមកលើខ្លួន។ ពេលនេះ ការបំពេញករណីយកិច្ចរបស់កូនចំពោះឪពុក ម្តាយ គឺជាអំពើចាំបាច់បំផុត សម្រាប់កូនដែលមានកតញ្ញូ កតវេទតាធម៌។

៦.២.ការចិញ្ចឹម និង ការអប់រំកូន

តាមធម្មជាតិ និងវប្បធម៌ តម្រូវឱ្យឪពុកម្ដាយខ្មែរ ទទួលខុសត្រូវក្នុងការ​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សា​ និង​អប់រំ​កូន​កុំឱ្យខូចឈ្មោះពូជពង្សវង្សត្រកូល ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យកូនបានខ្ពស់មុខមាត់ មានញាតិមិត្តរាប់អាន ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា៤៧ ​ក៏បានចែងថា​ មាតាបិតា​ មាន​កាតព្វកិច្ច​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សា​ និង​អប់រំ​កូន​ឱ្យ​ទៅ​ជា​ពលរដ្ឋ​ល្អ។ កូន​មាន​ករណីយកិច្ច​ចិញ្ចឹម​ និង​បី​បាច់​ថែរក្សា​មា​តាបិតា​ ដែល​ចាស់​ជរា​តាម​ទំនៀមទម្លាប់​ខ្មែរ។ហេតុនេះហើយ ទើបយើងសង្កេតឃើញថា   ម្តាយឪពុកខ្មែរភាគច្រើនខិតខំពុះពារមិនខ្លាចនឿយហត់ ទ្រាំទ្រការងារគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីចិញ្ចឹមកូន ពេលខ្លះប្រព្រឹត្តិអំពើអសីលធម៌     ក៏មាន។

ការងារកសិកម្ម ការជំនួញជួញដូរ ទាក់ទងនឹងជីវិតសត្វ គៃបន្លំភ្នែកជញ្ជីងជាដើមតែងតែកើតមាននៅគ្រប់តំបន់។ កុំទុកចិត្តមេឃ កុំទុកចិត្តផ្កាយ កុំទុកចិត្ត កុំទុកប្រពន្ធប្ដីថាអត់សាហាយ កុំទុកឪពុកម្ដាយថាអត់បំណុល។

 នៅក្នុងបទស្មូត"ទំនួញប្រេត" និពន្ធដោយលោក ពេជ្រ សុខា បានរៀបរាប់អំពីការ​​ប្រព្រឹត្តអំពើអសីធម៌ បាប របស់ឪពុកម្តាយ ក្នុងការខំចិញ្ចឹមកូន ហើយបានកើតទៅជាប្រេតក្រោយពេលស្លាប់។ ប្រជាជនខ្មែរទទួលស្គាល់នូវតថភាព នេះ ហើយតែងស្ដាប់ស្មូតនេះនេះនៅ រដូវបុណ្យកាន់បិណ្ឌ ។

ដោយសារកាលៈទេសៈ ភាពអវិជ្ជា ខ្វះការអប់រំ និងកត្តាផ្សេងទៀត គឺជាហេតុជម្រុញឱ្យឪពុកម្ដាយប្រព្រឹត្តិខុសសីលធម៌ ដើម្បីកូន។  ប៉ុន្តែមានករណីមួយចំនួនដែលឪពុកម្ដាយលក់កូនដើម្បីលុយសម្រាប់ប្រយោជន៍ខ្លួនដែរ។ ​ហេតុនេះហើយទើបមានអន្តរាគមន៍ពីស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ចដើម្បីទប់ស្កាត់បញ្ហាទាំងនេះ។ រដ្ឋបាន​ធានា​រក្សា​ការពារ​សិទ្ធិ​របស់​កុមារ​ ដូចដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​អនុសញ្ញា​ស្ដី​ពី​កុមារ​ ជា​ពិសេស​សិទ្ធិ​មាន​ជីវិត​រស់​នៅ​ សិទ្ធិ​ទទួល​ការ​អប់រំ​រៀន​សូត្រ ​សិទ្ធិ​ត្រូវ​​បាន​ទទួល​ការ​គាំពារ​ ក្នុង​ស្ថានការណ៍​មាន​សង្គ្រាម​ និង​ ការ​ការពារ​​ប្រឆាំង​នឹង​អាជីវកម្ម​ សេដ្ឋកិច្ច​ ឬ​កាម​គុណ​លើ​កុមារ និងគាំពារ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ងារ​ទាំងឡាយ​​ ដែល​អាច​ធ្វើ​ឱ្យ​ខូច​ដល់​ការ​អប់រំ​ និង​ការ​រៀន​សូត្រ​របស់​កុមារ​ ឬ​ដែល​នាំ​ឱ្យ​អន្តរាយ​ដល់​សុខភាព​​ ឬ​សុខុមាលភាព​របស់​​ កុមារ។

គ្រួសារជាអ្នកផ្ដល់នូវការអប់រំដំបូង ដែលចាត់ទុជាអាទិភាព ព្រោះការអប់រំដំបូងអាចជាទម្លាប់ល្អអាក្រក់ប្រសិនបើជាល្អ នោះការអប់រំនឹងទៅជាងាយស្រួល តែបើអាក្រក់វិញ ការអប់រំបន្តទៅមុខ វាពិបាកខ្លាំងណាស់ ព្រោះត្រូវចំណាយពេលដើម្បីកំចាត់ទម្លាប់ចាស់ ដែលជាទម្លាប់អាក្រក់នោះចោលចេញសិន។ គ្រួសារជាទីកន្លែងល្អបំផុតដើម្បីបណ្ដុះការអប់រំដើម្បីបណ្ដុះសីលអំពើ គឺហេតុដូច្នេះហើយបានជាសង្គមត្រូវចាត់ការសព្វយ៉ាងដើម្បីការពារគ្រប់គ្រួសារ ដើម្បីសម្រួលការរស់នៅដើម្បីធានារ៉ាប់រងដល់ការលូតលាស់ និងសន្តិសុខនៃគ្រួសារ។ យល់បែបនេះហើយបានជាដូនតាខ្មែរផ្តល់ជាពាក្យស្លោកថាដំដែកទាន់ នៅក្ដៅ ប្រដៅមនុស្សទាន់នៅក្មេង។

៦.៣. ការទុកដាក់កូនចៅឲ្យមានគូ

ការទុកដាក់កូនចៅឱ្យមានគូ(ប្តីប្រពន្ធ​) គឺជាករណីយកិច្ចរបស់ឪពុកម្តាយចំពោះកូន​។ ជាទូទៅឪពុកម្តាយខ្មែរ តែងតែខ្វល់ខ្វាយខ្លាំងខ្លាចកូនមិនមានអនាគតល្អ។ ជូនកាល ឪពុកម្ដាយ ប្រើអំណាចរបស់ខ្លួនច្រើនក្នុងការជ្រើសរើស ​ប្ដីឬប្រពន្ធ ជំនួសកូននិងរ៉ាប់រងលើ​ ការចំណាយលើពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ឱ្យកូនថែមទៀត។ ក្នុងករណីស្របគំនិតគ្នាដោយមិនមានការជំទាស់ពីកូននោះភាពរីករាយតែង​​​កើតមានឡើង ប៉ុន្តែប្រសិនបើកូនមិនយល់​ព្រមទារុ​ណកម្មផ្លូវចិត្ត ផ្លូវកាយតែងកើត​មានឡើង។ មានឪពុកមា្ដយភាគច្រើន មិនពេញចិត្តនិងជំទាស់នឹងការស្រឡាញ់គ្នាលួចលាក់ឬ​  បើកចំហររបស់កូន ពួកគាត់នៅមានអារម្ម​ណ៍អាម៉ាសនៅពេលកូនលួចមានសង្សារ[2]។ គេគិតថា មុននឹងដេកនៅជាមួយគ្នា ត្រូវតែសំពះរាបក្បាលដល់កន្ទេល គឺត្រូវរៀបការជាមុនសិន។ ការរៀបការឬពិធីអា​ពាហ៍ពិពាហ៍ខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ភាគច្រើនប្រព្រឹត្តិឡើងយ៉ាងឧឡារិក[3] អធិ​ក​អធម[4]និងអធិកអធម្ម[5] នៅផ្ទះខាងស្រីឬនៅតាមទីស្ថាននានា គឺគេមិនសូវឃើញមាន ពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ រៀបចំឡើងនៅផ្ទះខាងប្រុសឡើយ។ ការចំណាយលើថ្លៃរៀបចំពិធីមានអត្រាខ្ពស់ បើប្រៀបធៀបនឹងប្រាក់ចំណូល​របស់សមីខ្លួន។ ភាគីខាងប្រុស ត្រូវមានលុយសម្រាប់ចូលស្ដីដណ្ដឹងភាគីខាងស្រី ដើម្បីទុកចាត់ចែងរៀបពិធីមង្គលការ ដែលគេហៅថា ប្រាក់បណ្ដាការ ហើយខ្លះហៅថាលុយថ្លៃទឹកដោះ។ ខាងស្រីស្នើសុំប្រាក់​ បណ្ដាការច្រើនឬតិចទៅតាមធនធាន ឋានៈជីវភាព និងស្ថានភាពជាក់ស្តែងរបស់របស់ភាគីរៀងខ្លួន។ គ្រួសារខាងស្រីមួយចំនួនអាចទាមទារហួសហេតុ រហូតមានឈ្មោះថាជាអ្នកលក់កូនស៊ី។ ពិធីអាពាហ៍​ពិពា​ហ៍ខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ភាគច្រើនបានសង្ខេបមករយៈពេលត្រឹមមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។   កម្មវិធីជាប្រពៃណីមួយចំនួនត្រូវបានកាត់ចោល​យោងតាមកាលៈទេសៈ និងទស្សនៈយល់ឃើញ។ ពិធីកូនក្រមុំលាងជើងឱ្យកូនកំឡោះត្រូវលុបចោល ដោយ​សារចលនាទស្សនៈយេនឌ័រ។ភ្ញៀវដែលត្រូវអញ្ជើញ​ ចូលរួម មិនសូវបានចូលរួមក្នុងពិធីជាប្រពៃណីទេ ភ្ញៀវភាគច្រើនបំផុត គ្រាន់តែទៅស៊ីការ(ចូលរួមក្នុងពិធីជប់លៀងទទួលអាហារ)តែប៉ុណ្ណោះ។ ពិធីជប់លៀងការដែលពេញនិយម គឺត្រូវគ្រឿងស្រវឹងនិងប្រភេទអាហារថ្លៃៗ​។ ពិ​ធីមង្គលការនីមួយៗមានការចំណាយ ខ្ពស់។  ភ្ញៀវទាំងឡាយចាំបាច់ត្រូវភ្ជាប់ជាមួយចំណងដៃ ដើម្បីជួយទប់ទល់នឹងការចំណាយរបស់ម្ចាស់កម្មវិធី ។

ជា​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា គឺ​ក្នុង​ចំណោម ១​ភាគ​៣​នៃ​ប្រជាជន​ទាំង​អស់ គឺជា​មនុស្ស​ពេញ​វ័យ​ដែល​មាន​អាយុ​លើសពី ១៨+​ឡើង​ទៅ​។ ស្ទើរ​តែ​៣​ភាគ​៤ (​ប្រហែល ៧១​ភាគរយ​) នៃ​ប្រជាជន​កម្ពុជាដែល​មាន​អាយុ​ចាប់​ពី ១៨​ដល់ ២៥​ឆ្នាំ ជា​មនុស្ស​នៅ​លីវ​។ ដោយ​ឡែក​ក្រុម​មនុស្ស​ដែល​មាន​វ័យ​ចន្លោះ​ពី ២៦​ដល់​៣៥​ឆ្នាំ គឺ​មាន​ចំនួន​ត្រឹម​តែ ១ភាគ ៥ តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តួលេខ​ភាគរយ​ខ្ពស់​បំផុត​នៃ​ប្រជាជន​ពេញ​វ័យ​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍ បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​តាម​រយៈ​វិធី​ពីរគឺ​លំនាំ​ប្រពៃណី​ទំនៀម​ទម្លាប់​នៃ​ការ​រៀបចំ​របស់​អាណា​ព្យាបាលឬក៏​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​​របស់​យុវវ័យទៅ​តាម​ការ​វិវត្តិ​របស់​សង្គម។ តួលេខ​នៃ​អ្នក​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ហើយ​មាន​កូន គឺមាន​ចំនួន​៥៥​ភាគរយ​ជា​ប្រការ​គួរ​កត់​សម្គាល់​វា​គឺ​អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ធនធាន​ដែល​ពួក​គេ​មាន​លទ្ធភាព​អាច​ចំណាយ​បាន​។[6]

ក្នុងកាលៈទេសៈដែលកំរិតជីវភាព         គ្រួ​សារខ្មែរនៅមានកំរិតទាប ការចំណាយលើ  អាពាហ៍​ពិពា​ហ៍ បានក្លាយជាវិបត្តិសង្គមមួយដ៏រ៉ាំ​រ៉ៃ សម្រាប់សមីដើមកម្មវិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងភ្ញៀវចូលរួម ប៉ុន្តែសម្រាប់អ្នកមានចំណូលខ្ពស់ ឬអ្នកមានលទ្ធភាព ពិ​ធី​​នេះគឺជាឱកាសមាសសម្រាប់ សម្ដែងមនោសញ្ចេត​នារីករាយសប្បាយ​ ក្នុងការបង្កើនចំណងមិត្ត​ភាព​ និងកិត្យា​នុភាពផងដែរ។ ចំពោះអ្នកក្រ អ្នកមធ្យម បើគេអត់អញ្ជើញស៊ីការមានការអន់ចិត្ត ប៉ុន្តែបើគេហៅស៊ីការញយៗ រមែងលួចត្អូញថ្ងូរអំពីវិបត្តិថវិកាគ្រួសារ ជួនកាលសុខចិត្តឱយកូនប្រពន្ធឬប្តី នៅផ្ទះស៊ីសៀង ដើម្បីបានលុយទៅ​ ចងដៃស៊ីការគេ។ ហើយពេលខ្លះសុខចិត្តខ្ចីលុយគេយកទៅចងដៃការ ជាពិសេស​នៅពេលជំពាក់ចំណង​ដៃគេ នោះមិនអាចគេច​វេះបានដោយគ្មានបញ្ហាឡើយ។ 

៧.ការវិភាគលើការប្រតិបត្តិសីលធម៌ក្នុងគ្រួសារ

ខាងក្រោមនេះគឺជា ភាពខ្លាំង ឱកាស ភាពខ្សោយ ការប្រឈម សម្រាប់ដោះស្រាយទំនាស់វិបត្តិដែលកើតមានឡើងក្នុងគ្រួសារខ្មែរបច្ចុប្បន្ន។

៧.១. ភាពខ្លាំង និង ឱកាស

ទស្សនៈមាតាធិបតេយ្យ ដែលគោរពលើកតម្កើងស្រ្តីជាចម្បង នៅតែរស់រវើកក្នុងសង្គមវប្បធម៌ខ្មែរ ទោះបីកំពុងប្រឈមនឹងទស្ស​​នៈបិតាធិបតេយ្យ និងទស្សនៈយេនឌ័រ ក៏ដោយ។ ទស្សនៈបិតាធិបតេយ្យ និងទស្សនៈយេនឌ័រ​​គ្រាន់តែបាននិងកំពុងដណ្ដើមតួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងសង្គមធម៌ខ្មែរ ដោយសារតែ     ឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ច និងនយោ​បាយ​មួយខណៈៗប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងជម្រៅនៃដួងចិត្តមនុស្សខ្មែរគឺនៅតែគោរព​របបមេជាធំជានិច្ច។ ម្ដាយនិងផ្ទះដើរតួសំខាន់សម្រាប់គ្រួសារ ដោយលើកជា សុភា​សិត​ថា សូវស្លាប់បា កុំអោយស្លាប់មេ សូវលិចទុកកណ្តាលទន្លេកុំឱ្យតែភ្លើងឆេះផ្ទះ​។ ជនជាតិខ្មែរនៅតែមានឆន្ទៈរក្សាព្រលឹងមរ​ត​ក  វប្បធម៌ដែលជាអត្តសញ្ញា​ណជាតិឱ្យ​នៅ​​គង់វង្សជានិច្ច។ នៅពេលអំពើព្រៃអវិជ្ជាត្រូវបណ្ដេញអោយចាកចេញពីខ្លួនតាមរយៈការអប់រំ នោះខ្មែរប្រុសស្រីនឹងកាន់តែយល់ឃើញច្បាស់​នូវតម្លៃមរតកវប្បធម៌របស់ខ្លួនជាក់មិនខាន។​ ការយល់ដឹងពីតម្លៃមរតកវប្បធម៌របស់ខ្លួនគឺជាមធ្យោបាយសំខាន់មួយជួយឱ្យមនុស្សខ្មែរ​កាន់តែច្រើន​ឡើងប្រកាន់ សុចរិតធម៌    អហិ​ង្សាធម៌ គុណធម៌ និងបំពេញករណីកិច្ចតាមតួនាទីរបស់ខ្លួនបានត្រឹមត្រូវកាន់តែប្រសើរឡើងដែរ។  

៧.២. ភាពខ្សោយ និង បញ្ហាប្រឈម

សង្គមធម៌បច្ចុប្បន្ន បានប្រើប្រាស់កម្មវិធីជាប្រពៃណីប្រចាំរដូវ ពិធីបុណ្យទាននានា ពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងជួបជុំជប់លៀងផ្សេងៗ ដើម្បីសេពគ្រឿងស្រវឹង(ទឹកប្តូរនិស្ស័យ)ថាជាអំពើកិត្តិយស។ ទឹកប្តូរនិស្ស័យទាំងនោះ បានបំផ្លាញគ្រួសារខ្មែរអស់ជាច្រើន។ បុថុជ្ជនទូទៅយល់ថា អំពើហិង្សា គឺជាអំពើអសីធម៌មួយដែល​តែងកើតមានឡើងជារឿងៗជាធម្មតាក្នុងសង្គមគ្រួសារ ព្រោះថាចានក្នុងរាវតែងមានរណ្ដំ             អណ្តាតនៅជាមួយធ្មេញលែងអីប៉ះទង្គិចគ្នា។  ភាពអាត្មានិយម ការខ្វះទំនួលខុសត្រូវ ការមិនស្មោះត្រង់ ការមិនទុកចិត្តគ្នា ការរស់នៅមិនចុះសម្រុងគ្នា ដែលឈានទៅដល់ទំនាស់ ជម្លោះ បង្កអំពើហឹង្សា បណ្តាលអោយមានរបួសស្នាម គ្រាំគ្រារ៉ាំរ៉ៃ ពិការភាព ស្លាប់ និងរហូតដល់ការលែងលះ ហាក់នៅតែបន្តកើតមានក្នុងសង្គម កម្ពុជាឥតឈប់ឈរ ដែលបន្សល់នូវកុមារអនា​ថាជនចាស់ជរាគ្មានទីពឹងដែលជាបន្ទុកដ៏ធំរបស់     រដ្ឋ។ ការខ្វះស្ថាប័នទទួលខុសត្រូវលើ កុមារ​ខ្វះទីពឹង ជនចាស់ជរា ជាបញ្ហាប្រឈមដែលត្រូវមានដំណោះស្រាយសមស្របតាមសភាពការណ៍ជាក់ស្ដែង។ ច្បាប់​ស្រីដែលមានខ្លឹមសារអប់រំស្ត្រីអោយមានភាពទន់ភ្លន់តាមគន្លងសីលធម៌ខ្មែរបែរជា​ត្រូវទទួលរងការរិះគន់​ ពីចលនាស្ត្រីដែលមានទំនោរទៅរកយេនឌ័រ ថា​ច្បាប់នេះតែងដោយមនុស្សប្រុស មិនអោយតម្លៃស្រ្តី និង នាំអោយស្ត្រីទន់ជ្រាយទៅវិញ។  

៧.៣.ដំណោះស្រាយ

 ក.ស្ថាប័នរដ្ឋ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល វិស័យ ឯកជន  និងពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ គួរតែបង្កើនការឈ្វេងយល់ដឹងលើ ទស្សនៈមាតាធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរ, ទស្សនៈបិតាធិបតេយ្យ និង ទស្សនៈយេនឌ័រ ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ។

ខ.បង្កើនការអប់រំនិងផ្សព្វផ្សាយ ច្បាប់គតិយុត្តិ និងច្បាប់ក្រមដែលជាគោលការណ៍សីលធម៌ខ្មែរឱ្យបានទូលំទូលាយ។

គ.ជំរុញស្ថាប័នសាសនាទាំងអស់ ដែលមានវត្តមានលើទឹកដីខ្មែរ ពង្រឹងការប្រតិ​បត្តិតាមគោលការណ៍សីលធម៌របស់ខ្លួនឱ្យត្រឹមត្រូវ ជាពិសេសការប្រើប្រាស់ គ្រឿងញៀនស្រវឹងនិងគ្រឿងប្តូរនិស្ស័យទាំងឡាយ។

ឃ.ពង្រឹងនិងពង្រីកស្ថាប័នានានាដែលអាចជួយ កុមារកំព្រា ជនចាស់ជរាគ្មានទីពឹងឱ្យបានរៀនសូត្រ និងរស់នៅសមរម្យ។

ង.ដាក់បញ្ចូលចូលច្បាប់ស្រី និងច្បាប់ប្រុសក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ។

សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន

គ្រួសារជាមូលដ្ឋាននៃសង្គមមានសារៈ សំខាន់សម្រាប់មនុស្សជាតិ។ បច្ចុប្បន្នស្ថានភាពសង្គមកម្ពុជាពោរពេញដោយសន្តិសុខ    ទូទាំងប្រទេស ដែលជាឱកាសល្អសម្រាប់គ្រួសា​រ​ រស់នៅដោយសុខស្រួលបាន។ ប៉ុន្តែ គ្រួសារមួយចំនួនបែរជាជួបទំនាស់វិបត្តិស្មុគស្មាញហើយបានបន្សល់ទុកនូវបញ្ហាជាច្រើនដល់សង្គមជាតិ។

ទំនាស់វិបត្តិគ្រួសារភាគច្រើនបណ្ដា​ល មកពីការមិនយល់ដឹងសីលវិជ្ជា (ទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌) ច្រើនជាងបញ្ហាហិរញ្ញវត្ថុ។ មធ្យោ​បាយ​ ដើម្បីកសាងរៀបចំគ្រួសារខ្មែរឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ប្រកបដោយសុភមង្គល ចៀសផុតពីទំនាស់វិបត្តិនានា គឺត្រូវបង្កើនការអប់រំបណ្ដុះបណ្ដាលដល់ពលរដ្ឋអោយយល់ដឹងអំពីសីលវិជ្ជា វិធីថែរក្សាសុខភាព និងជំនាញឯកទេសសម្រាប់សម្មាអាជីវោ ព្រមទាំងរៀបចំការពារសន្តិសុខសណ្ដាប់ធ្នាប់ យុត្តិធម៌ សមធម៌ ក្នុងសង្គមជាតិអោយបានល្អត្រឹមត្រូវ។

ការងារសម្រាប់នាំទៅរកដំណោះស្រាយវិបត្តិខាងលើ គឺជាកាតព្វកិច្ចរបស់     សមា​ជិកទាំងអស់គ្នាក្នុងសង្គម ទាំងអ្នកនយោបាយ អ្នកសាសនា បញ្ញវន្តនិងប្រជាជនគ្រប់ស្រទាប់ ព្រោះប្រសិនបើស្ថានភាពសង្គមត្រឹមត្រូវល្អ គ្រួសារមានសុភមង្គល និងផ្ទុយមកវិញ បើស្ថានភាពសង្គមអាប់អួរពោរពេញដោយអំពើបាយមុខគ្រប់ប្រភេទ ហើយប្រជាជនមិនគោ​រពករណីកិច្ចជាពលរដ្ឋ ខ្វះភាពស្មោះត្រង់មិនទុកចិត្តគ្នានោះ ការប្រតិបត្តិ សីលធម៌ក្នុង គ្រួ​សារក៏មានទំនោទៅរកធ្លាក់ចុះជាលំដាប់  ដែរ។ ករណីនេះ ប្រព័ន្ធសិក្សាអប់រំ គឺជាគន្លឹះសំខាន់មួយដែលជួយមនុស្សឲ្យស្គាល់ពីតម្លៃរបស់ខ្លួន និងក្លាយជាពលរដ្ឋពេញលេញ។ ទោះបីគេខំចំណាយលុយដើម្បីរៀបចំធ្វើពិធីអាពាហ៍ ពិពាហ៍អឹកធឹកយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សុភមង្គលមិនអាចស្ថិតស្ថេរដែរ ប្រសិន​បើសមាជិកគ្រួសារខ្វះការយល់ដឹងនិងខ្វះការប្រតិបត្តិសីលធម៌។ ហេតុនេះ ការអប់រំសីលវិជ្ជាដល់សមាជិកសង្គមគឺជាការចាំបាច់បំផុត។

ខ- ស្នាដៃនិពន្ធជាភាសាខ្មែរ

១.ជួន ណាត, វចនានុក្រមខ្មែរ, ការផ្សព្វផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ, បោះពុម្ពគ្រាទី៥, ឆ្នាំ១៩៦៧

២.ឈុន ផាវ៉េង, សីលវិជ្ជាអនុវត្តន៍, ឆ្នាំ២០១០

៣.រាជកិច្ច, ឆ្នាំទី១១ លេខ ៤៦ សប្ដាហ៍ទី៣ ថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១១

៤.វិទ្យាស្ថានជាតិខេមរយានកម្មនៃក្រសួងអប់រំជាតិ, ទស្សនវិជ្ជា ភាគ១និង ភាគ២, ភ្នំពេញ ១៩៧៤

ឧបសម្ពន្ធ

ឧបសម្ពន្ធទី១ ៖

 ច្បាប់ស្ដីពី ការអនុវត្តក្រមបវេណី ឆ្នាំ២០១១

ជំពូក៧ វិសោធនកម្ម និង និរាករណ៍នូវបទប្បញ្ញត្តិមួយចំនួននៃច្បាប់ជាធរមាន

មាត្រា៧៨. និរាករណ៍នូវបទប្បញ្ញត្តិមួយចំនួននៃច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ

ច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ ត្រូវបាត់បង់អានុភាពចាប់ពីកាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្ត លើកលែងតែបញ្ញត្តិនៃមាត្រា ៧៦ មាត្រា ៧៧ និង បញ្ញត្តិ ពីមាត្រា ៧៩ ដល់មាត្រា ៨១ នៃច្បាប់​នោះ​នៅ​តែមាន​អានុភាពនៅក្រោយកាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្ត រហូតដល់ពេលដែល​កំណត់ផ្សេង​ដោយច្បាប់។  ច្បាប់​អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ (មាត្រា ៧៦ មាត្រា ៧៧ និង បញ្ញត្តិ ពីមាត្រា ៧៩ ដល់មាត្រា ៨១)[1]

ច្បាប់​អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​រដ្ឋសភានៃរដ្ឋកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៩ នាសម័យប្រជុំសាមញ្ញលើក ទី១៧ នីតិកាលទី១ ដែល​ន័យ​ខ្លឹមសារ​ដូច​តទៅ៖

………………………………………

មាត្រា​៧៦ : ក្នុង​ករណី​លែងលះ​គ្នា ភាគី​ដែល​គ្មាន​កំហុស ហើយ​ខ្វះខាត អាច​ស្នើ​សុំ​អាហារ​កិច្ច​ពី​ភាគ​ម្ខាង​ទៀត​បាន។ ភាគី​ខាង​ក្រោយ​នេះ ត្រូវ​តែ​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ទៅ​តាម​លទ្ធភាព​របស់      ​ខ្លួន។ កំរិត​អាហារ​កិច្ច​ត្រូវ​សំរេច​តាម​ការ​យល់​ព្រម​របស់​គូភាគី​ទាំង​សងខាង។ ក្នុង​ករណី​ដែល​គូភាគី​ទាំង​សងខាង មិន​ឯកភាព​គ្នា តុលាការ​ប្រជាជន​សំរេច​សេចក្ដី។ បើ​ជន​ដែល​ទទួល​អាហារកិច្ច​រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍​ថ្មី​ទៀត ជន​នោះ​ឈប់​មាន​សិទ្ធិទទួល​អាហារកិច្ច​ទៀត​ហើយ។

មាត្រា​៧៧ : តុលាការ​ប្រជាជន​ខេត្ត-ក្រុង អាច​កែប្រែ​ដោយ​បង្កើន ឬ​បន្ថយ​កំរិត​អាហារកិច្ច​បាន បើ​មាន​សំណូមពរ​របស់​ភាគី​ម្ខាង។ ការ​បង្កើន ឬ​បន្ថយ​កំរិត​អាហារកិច្ច​នោះ​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​តាម​លទ្ធភាព​នៃ​ភាគី​ដែល​ផ្ដល់ ​អាហារកិច្ច​និង​តាម​សេចក្ដី​ត្រូវ​ការ នៃ​ភាគី​ដែល​ទទួល​អាហារកិច្ច។ អាហារកិច្ច​អាច​ផ្ដល់​​ឱ្យ​ជា​ទឹក​ប្រាក់ ឬ​ជា​របស់។

ជំពូក​ទី៤៖ អំពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​នៅ​ឯ​បរទេស និងអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយ​បរទេស

ផ្នែក​ទី​១៖ អំពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍

មាត្រា​៧៩ : អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​ឬ​រវាង​ពលរដ្ឋ​  កម្ពុជា​​និង​ជនបរទេស ដែល​រស់​នៅ​ឯ​បរទេស ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​មន្ត្រី​អត្រានុកូលដ្ឋាន​នៃ​ស្ថាន​ទូត ឬ​ស្ថាន​កុងស៊ុល​នៃ​រដ្ឋ​កម្ពុជា​ប្រចាំ​នៅ​ប្រទេស​ដែល​គូភាគី មានទីលំនៅ។ ក្នុង​ករណី​ដែល​អា​ពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ពលរដ្ឋកម្ពុជា​ និង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​ និង​ជន​បរ​ទេស បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ទំរង់​នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង ​ច្បាប់​នៃ​កន្លែង​រៀបអា​ពាហ៍ពិពាហ៍ អាពាហ៍ពិពាហ៍​នោះ​ ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​យក​ជា​ការ​បាន​នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា​ប្រសិន​បើ​ អា​ពាហ៍ពិពាហ៍​នោះ មិន​ផ្ទុយ​នឹង​បទ​បញ្ញត្តិ​ច្បាប់​នៃ​រដ្ឋកម្ពុជា។ លិខិត​បញ្ជាក់​អាពាហ៍ពិពាហ៍ឬសេច​ក្ដី​ចំលង​លិខិត​អាពាហ៍ពិពាហ៍​នេះ​ត្រូវ​យក​មក​ចុះ​ក្នុង​បញ្ជី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​នៃ​ស្ថានទូត​ឬ​ស្ថាន​កុងស៊ុល​​ ​នៃ​រដ្ឋកម្ពុជា ឬ​គូ​ស្វាមីភរិយា​មក​តាំង​ទីលំនៅ​នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវ​យក​មក​ចុះ​ក្នុង​បញ្ជី​អាពា​ហ៍ពិពាហ៍ នៅ​ឃុំ​ឬ​សង្កាត់ ដែល​មក​តាំង​ទី​លំនៅ​នោះ។

មាត្រា​៨០ : អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ជនបរទេស​រស់នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​តាមច្បាប់​នៃ​រដ្ឋកម្ពុជា។

ផ្នែក​ទី២៖ រំលាយ​អាពា​ហ៍ពិពាហ៍,

មាត្រា​៨១ : ការ​រំលាយ​អាពាហ៍ពិពាហ៍ ដែល​ធ្វើ​នៅ​ឯ​បរទេស​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា ឬ រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ជនបរទេស ដែល​រស់​នៅ​ឯ​បរទេស ត្រូវ​បាន​ទទួលស្គាល់​យក​ជា​ការ​បាន​នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា។ -ការ​រំលាយ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា និង​ជនបរទេស ឬ​ការ​រំលាយ​អា​ពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ជនបរទេស និង​ជនបរទេស​នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវ​ធ្វើ​តាម​ច្បាប់​នៃ​រដ្ឋកម្ពុជា។ -តុលាការ​ប្រជាជន​នៃ​រដ្ឋ​កម្ពុជា មាន​សមត្ថកិច្ច​សំរេច​លើ​បណ្ដឹង​សុំ​រំលាយ​អាពាហ៍ពិពាហ៍របស់        ​សហព័ទ្ធ​ណាមួយ​ដែល​ចូល​មក​តាំង​ទីលំនៅ នៅ​រដ្ឋកម្ពុជា។

ឧបសម្ពន្ធ​ទី២

(ច្បាប់ស្តីពី​អនុវត្តក្រមរដ្ឋដែលទាក់ទងនឹងអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្រួសារ) [2]

មាត្រា៩៤៩.ការហាមឃាត់មិនឱ្យមានទ្វេពន្ធភាព បុគ្គលដែលមានសហព័ទ្ធហើយ ពុំអាចរៀប      អាពាហ៍​ពិពាហ៍ទៀត បានឡើយ ។

មាត្រា៩៥៤. ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ជននៅក្រោមអាណាព្យាបាលទូទៅ៖ ជននៅក្រោម      អា​ណា​ព្យា​បាលទូទៅអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ បានក្នុងករណីដែលមានសមត្ថភាពបង្ហាញឆន្ទៈ ក្នុងកម្រិតអប្បបរិមា ដែលចាំ​បាច់ដើម្បីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។   ក្នុងករណីនេះ មិនចាំបាច់មានការយល់ព្រមពីអ្នកអាណាព្យាបាលទូទៅឡើយ ។

មាត្រា៩៦៦. ករណីយកិច្ចរួមរស់នឹងគ្នា សហការ និងសង្គ្រោះគ្នាទៅវិញទៅមក។ ប្តីប្រពន្ធត្រូវរួមរស់ជីវភាពជាមួយគ្នា ហើយត្រូវសហការសង្គ្រោះគ្នាទៅវិញទៅមក ។

មាត្រា៩៦៧.សេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសវិជ្ជាជីវៈ និងសិទ្ធិចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសង្គម។ ប្ដី ប្រពន្ធ មានសេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសវិជ្ជាជីវៈហើយអាចចូលរួមក្នុងសកម្មភាព នយោបាយ វប្បធម៌ សង្គមរៀងៗខ្លួនបាន ។

មាត្រា៩៧១.ចំណែកបន្ទុកនៃសោហ៊ុយអាពាហ៍ពិពាហ៍។​ ប្តីប្រពន្ធត្រូវមានចំណែកបន្ទុកលើ      សោ​  ហ៊ុយ ដែលកើតចេញពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ដោយពិចារណាទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រាក់ចំណូលនិងស្ថាន​ភាពផ្សេងៗទៀត ។

មាត្រា៩៧៥. ការទទួលខុសត្រូវដោយសាមគ្គីភាព ចំពោះកាតព្វកិច្ច។ ប្តីប្រពន្ធត្រូវទទួលខុសត្រូវដោយសាមគ្គីភាព ចំពោះកាតព្វកិច្ចដែលកំណត់ខាងក្រោមនេះ ៖

   ក-សោហ៊ុយដើម្បីរក្សាជីវភាពរួមរបស់ប្តីប្រពន្ធ និងសោហ៊ុយដើម្បីការអប់រំ ឬការព្យាបាល ថែទាំកូន ជាអាទិ៍ ។

   ខ-កាតព្វកិច្ច និងករណីយកិច្ចផ្សេងៗទៀត ដែលប្តី ឬប្រពន្ធទាំងសងខាងបានព្រមព្រៀងតាមលិខិតជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរជាមួយម្ចាស់បំណុលនៅក្នុងអំឡុងពេលអាពាហ៍ពិពាហ៍ ឬកាតព្វកិច្ច និងករណីយកិច្ចផ្សេងៗទៀតដែលប្តី ឬប្រពន្ធណាម្ខាងបានទទួលបន្ទុក ដោយមានការយល់ព្រមតាមលិខិតជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរពីប្រពន្ធ ឬប្ដី ម្ខាងទៀត នៅក្នុងអំឡុងពេលអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។

    គ-សោហ៊ុយដើម្បីគ្រប់គ្រង និងរក្សាទ្រព្យសម្បត្តិរួម ។

មាត្រា ៩៧៦. ការចាត់ចែងទ្រព្យសម្បត្តិរួមរបស់ប្តីប្រពន្ធ៖

១-បើគ្មានការយល់ព្រមពីប្ដីប្រពន្ធទាំងសងខាងទេ ទ្រព្យសម្បត្តិរួមរបស់ប្តីប្រពន្ធមិនអាចយកទៅលក់ ឬធ្វើការចាត់ចែងផ្សេងទៀតបានឡើយ ។

២-ទោះបីមានបញ្ញត្តិនៃកថាខណ្ឌទី១ ខាងលើក៏ដោយ បើមានស្ថានភាពមិនអាច ជៀសវាង បានសម្រាប់ការថែទាំជីវភាពរួមក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងដើម្បីរក្សាជីវភាពរស់នៅ នោះប្ដីប្រពន្ធណាម្ខាងអាចលក់ ឬធ្វើការចាត់ចែងផ្សេងទៀតនូវទ្រព្យសម្បត្តិរួមបានដោយទទួលការអនុញ្ញាតពីតុលាការ។

៣-ក្នុងករណីដែលប្តី ឬប្រពន្ធណាម្ខាងបានលក់ ឬធ្វើការចាត់ចែងផ្សេងទៀត នូវទ្រព្យសម្បត្តិរួម ដោយគ្មានការយល់ព្រមពីសហព័ទ្ធម្ខាងទៀតផងនិងគ្មានការអនុញ្ញាតពីតុលាការផងសហព័ទ្ធដែល​​ មិនបានផ្តល់ការយល់ព្រម អាចទាមទារឱ្យលុបចោលនូវការ (ចាត់ចែងនោះ ទៅតុលាការបាននៅក្នុងអំឡុងពេល២(ពីរ)ឆ្នាំ គិតចាប់ពីពេលដែលបានដឹងអំពីការចាត់ចែងនោះ បើទ្រព្យសម្បត្តិរួមដែលត្រូវបានចាត់ចែងនោះ ជាអចលនវត្ថុ និងនៅក្នុងអំឡុងពេល១(មួយ)ឆ្នាំ គិតចាប់ពីពេលដែលបានដឹងអំពីការចាត់ចែងនោះ បើទ្រព្យសម្បត្តិរួមដែលត្រូវបានចាត់ចែងនោះជាទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេង ។

មាត្រា៩៧៧. ការអាស្រ័យនៅទ្រព្យសម្បត្តិដោយឡែក

១-ប្ដីប្រពន្ធម្ខាងអាចអាស្រ័យនៅអចលនវត្ថុ ដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិដោយឡែករបស់ សហព័ទ្ធម្ខាងទៀត ហើយដែលត្រូវបានប្រើសម្រាប់ការអាស្រ័យនៅរបស់គ្រួសារបាន ។

២-ក្នុងករណីដែលប្តីប្រពន្ធម្ខាងអាស្រ័យនៅអចលនវត្ថុដែលបានកំណត់នៅក្នុងកថាខណ្ឌទី១ ខាងលើនេះ ទោះបីជាសហព័ទ្ធម្ខាងទៀត បានចាត់ចែងអចលនវត្ថុនោះ ក៏ដោយ ក៏អាចបន្តអាយនៅអចលនវត្ថុនោះបានដែរ ។

មាត្រា ៩៧៨. មូលហេតុនៃការលែងលះគ្នា

១-ប្តី ឬ ប្រពន្ធ អាច ដាក់ពាក្យបណ្តឹងលែងលះគ្នា បានតែក្នុងករណីដែលកំណត់ខាងក្រោមនេះ៖

ក-បើបានប្រព្រឹត្តអំពើផិត ទៅលើសហព័ទ្ធ ។

ខ-បើបានបោះបង់សហព័ទ្ធចោល ដោយគ្មានមូលហេតុត្រឹមត្រូវ ។

គ-បើមិនដឹងច្បាស់ថាសហព័ទ្ធស្លាប់ ឬរស់ អស់រយៈពេលជាង ១ (មួយ) ឆ្នាំ ។

ឃ-បើសហព័ទ្ធ បានរស់នៅបែកគ្នាជាបន្តបន្ទាប់អស់រយៈពេលជាង១(មួយ)ឆ្នាំ ផ្ទុយនឹងគោលបំណងនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។

ង-ករណីផ្សេងទៀតដែលទំនាក់ទំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវបានបែកបាក់ ហើយគ្មានសង្ឃឹមថានឹងអាចបដិទានឡើងវិញបាន ។

២-ទោះបីជាក្នុងករណី ដែលបានកំណត់នៅក្នុងកថាខណ្ឌទី១ ខាងលើនេះក៏ដោយ ប្រសិនបើយល់ឃើញថា ការលែងលះគ្នានោះនឹងបញ្ហាលឱ្យការទ្រទ្រង់ជីវភាពរបស់សហព័ទ្ធ ឬកូនក្រលំបាកយ៉ាងខ្លាំងឬមានការឈឺចាប់ដែលពុំអាចទ្រាំទ្របានតុលាការអាចច្រានចោលការទាមទារលែងលះគ្នា ដោយពិចារណាទៅលើស្ថានភាពទាំងឡាយបាន ។

៣-ក្នុងករណីដែលមានមូលហេតុដូចបានកំណត់នៅក្នុងចំណុច ឃ ឬចំណុច ង នៃកថាខណ្ឌទី១ ខាងលើនេះ ប្រសិនបើយល់ឃើញថា ការទាមទារនោះផ្ទុយនឹងភាពសុចរិត ដោយជនដែលទាមទារឱ្យលែងលះគ្នានោះធ្វេសប្រហែសយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការសហប្រតិបត្តិ និងជួយសង្គ្រោះចំពោះសហព័ទ្ធតុលាការអាចច្រានចោលការទាមទារលែងលះគ្នានោះដោយឆន្ទានុសិទ្ធិ បាន ។

មាត្រា ៩៧៩. ការលែងលះដោយការព្រមព្រៀង

ភាគីនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ អាចដាក់ពាក្យបណ្តឹងលែងលះទៅតុលាការបានក្នុងករណីដែលភាគីសង​ខាង បានព្រមព្រៀងអំពីការលែងលះគ្នា។ ប៉ុន្តែតុលាការអាចឱ្យលែងលះគ្នាបានក្រោយពីបានយល់​ ឃើញថា ភាគីសងខាងមានបំណងពិតប្រាកដ ក្នុងការរំលាយទំនាក់ទំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។

មាត្រា៩៨៤. ការសាកល្បងផ្សះផ្សា ដោយតុលាការ

១-ទោះបីជាភាគីម្ខាងទាមទារយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះការលែងលះគ្នាក៏ដោយតុលាការអាចសាកល្បងធ្វើការផ្សះផ្សាបាន។

២-បើការផ្សះផ្សាពុំអាចសម្រេចបានទេ តុលាការត្រូវយកបណ្ដឹងលែងលះគ្នាមកធ្វើការវិនិច្ឆ័យ ហើយ​​ធ្វើការប្រកាសសាលក្រម ។