ប្រជាសាស្រ្តតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា (Demography of Cambodia Coastal Zone)

ដោយ៖ លោក ហៃ សុគន្ធា

មន្ត្រីស្រាវជ្រាវនាយកដ្ឋានភូមិវិទ្យានិងនគរូបនីយកម្ម

នៃវិទ្យាស្ថានមនុស្សសាស្រ្តនិងវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម

Email: [email protected]

១‑ សេចក្តីផ្តើម

ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជា​ប្រទេស​មួយ​នៃ​អាស៊ី​មូសុង ​នៅ​ចន្លោះ​ខ្សែស្រប​ទី​១០និង​​ទី​១៥ នៃរយៈ​ទទឹង​ខាងជើង និង​នៅ​ចន្លោះ​ខ្សែ         ​បណ្ដោយ​ទី​១០២ និង​ទី​១០៨ នៃ​រយៈ​បណ្ដោយ​ខាងកើត ដែលមាន​ផ្ទៃក្រឡា​ប្រមាណ ១៨១.០៣៥ គម^២។ សណ្ឋានដីប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​រាង​ជាពហុកោណ​ស្ទើរ​ស្មើ​ជ្រុង ដែល​មាន​ចំណុច​កណ្ដាល ​ស្ថិតនៅក្បែរទីរួម​ខេត្តកំពង់ធំ ​ប្រវែង​ពី​ជើង​ទៅ​ត្បូង​ប្រមាណជា ៤៤០គ.ម. និង​ពី​កើត​ទៅ​លិចប្រមាណជា ៥៦០គ.ម. ។ ប្រទេសកម្ពុជា ​មាន​ព្រំប្រទល់​ខាងជើង​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ថៃនិង​ប្រទេស​ឡាវ ខាងកើត​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​  វៀតណាម ខាងត្បូង​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​វៀតណាម​និង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ និងខាងលិច​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ថៃ ហើយមាន​ប្រវែងសរុបប្រមាណ ២.៦០០ គ.ម. ដែលក្នុងនោះមាន ៥/៦ ជា​ដី​គោក និង ១/៦ ជា​មាត់​សមុទ្រ។

តាមលក្ខណៈភូមិសាស្រ្តទូទៅ ប្រទេសណា​ដែលមានផ្ទៃដីកាន់តែធំមានន័យថាប្រទេស​នោះមានលក្ខណៈនិងរូបរាងនៃសណ្ឋាន​ដីកាន់តែខុសគ្នា។ សណ្ឋានដី គឺជាធាតុផ្គុំសំខាន់នៃអង្គផែនដីចម្រុះដោយធម្មជាតិ ប្រកបដោយធាតុ​សមាស​ផ្សេងៗក្នុងបរិស្ថានធម្មជាតិ រួមមានសិលា ដី ទឹក រុក្ខជាតិ សត្វ កម្តៅព្រះអាទិត្យ អាកាសធាតុ កម្លាំង​តិចតូនិច។ល។ ក្រោយពីបានទទួលអន្តរកម្មដ៏ខ្លាំងក្លា និងយ៉ាងស្មុគស្មាញមក ធាតុបង្កនៃ​បរិស្ថាន​​ធម្មជាតិ​ក៏បានឯកភាពរួមជាសណ្ឋានដីមួយ ដែលមានទម្រង់ដូចសព្វថ្ងៃនេះ។ សណ្ឋាន​ដី​មួយ​ផ្នែកទទួល​ឥទ្ធិពលពីសកម្មភាពធម្មជាតិ រីឯមួយផ្នែកទៀតទទួលសកម្មភាពពីមនុស្ស ពោលគឺមាន​សារៈសំខាន់​ដល់​ដែនដីផលិតកម្ម ពិសេសដល់របាយកម្លាំងផលិតកម្ម សម្រាប់ឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់សង្គមនិងពិភពលោកទាំងមូលតែម្តង។ មានន័យថា នៅលើផ្ទៃសណ្ឋានដីជាច្រើន គឺអាចជាកន្លែងសម្រាប់ប្រកបការងារផលិតកម្ម ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការនៃសង្គមមនុស្ស និងជីវិតទូទៅនៃភពផែនដី។

ចំពោះលក្ខណៈទូទៅ នៃសណ្ឋានដី ប្រទេសកម្ពុជា គឺមានរាងផតចំកណ្តាលដែលព័ទ្ធស្ទើរជុំវិញទៅដោយភ្នំនិងខ្ពង់រាប។ បើសិនជាធ្វើពុំនូសកាត់ទទឹង សណ្ឋានដីប្រទេសកម្ពុជាពីប៉ែកនិរតីទៅឦសាន គេឃើញ​សណ្ឋានដី ប្រទេសកម្ពុជាមានលក្ខណៈងាយ មិនសាំញ៉ាំ ព្រោះតំបន់ខ្ពស់ៗ ស្ថិតនៅតែតាមព្រំប្រទល់ប្រទេស ហើយព័ទ្ធស្ទើរជុំវិញកំហូងមួយដ៏ធំមួយដែលគ្របដណ្តប់ទៅដោយដីល្បាប់ គឺតំបន់ទំនាបកណ្តាល ដែលជាតំបន់ដ៏ប្រសើរសម្រាប់ដំណាំកសិកម្ម និងជាតំបន់ដែលបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ការតាំងទីលំនៅផងដែរ។

គំនូសកាត់សណ្ឋានដីប្រទេសកម្ពុជាពីនិរតីទៅឦសាន

តំបន់ទំនាបឆ្នេរនៃប្រទេសកម្ពុជា គឺស្ថិតនៅចន្លោះឆ្នេរសមុទ្រនិងតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ មានប្រវែងប្រមាណពី២០ទៅ៣០គ.ម. លាតសន្ធឹងនៅតាមបណ្តោយឈូងសមុទ្រថៃ គ្របដណ្តប់ខេត្តចំនួន៤នៃប្រទេសកម្ពុជា គឺខេត្តកោះកុង ខេត្តព្រះសីហនុ ខេត្តកំពត និងខេត្តកែប ដែលសណ្ឋានដីភាគច្រើនមាន​ទម្រង់ជាដីខ្សាច់ ដែលអាចបង្កលទ្ធភាពប្រសើរសម្រាប់ដំណាំកសិកម្ម ពិសេសដំណាំដូង និងដំណាំចម្ការ​ធំៗ ដូចជា ចម្ការម្រេច ធុរេន កៅស៊ូ និងដំណាំស្រូវជាដើម។ ម៉្យាងទៀត តំបន់នេះ ក៏មានប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកជាច្រើនដែលមានប្រភពមកពីតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ហើយអាចផ្តល់លទ្ធភាពសម្រាប់ផលិតថាមពលវារីអគ្គីសនីបានផងដែរ។ សម្រាប់ទំនាបឆ្នេរវិញ ក៏ជាតំបន់ដែលអាចផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាច្រើនសម្រាប់ជួយដល់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិ តាម  រយៈធនធានធម្មជាតិ និងការអភិវឌ្ឍវិស័យ​ទេសចរណ៍ រួមជាមួយនឹងឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជាប្រវែង ៤៤០ គ.ម. ប្រកប​ទៅដោយទេសភាពល្អប្រសើរ ពោលគឺមានរុក្ខជាតិស្រស់បំព្រងនៅគ្រប់រដូវកាល ជាពិសេសគឺព្រៃកោងកាងនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រ។ ក្រៅពីជាមជ្ឈមណ្ឌលទេសចរណ៍ តំបន់ទំនាបឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជាដែលមានឆកកំពង់សោម និងឆករាម ក៏ជាទីជម្រកដ៏ប្រសើរសម្រាប់កំពង់ផែ ដូចជាកំពង់ផែក្រុងព្រះសីហនុ ដែលសព្វថ្ងៃកំពុងមាន​សកម្មភាពយ៉ាងខ្លាំងក្លាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍវិស័យសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ដូចគ្នានេះដែរ តំបន់ឈូងសមុទ្រកម្ពុជា ដែលមានលក្ខណៈជាសមុទ្រត្រូពិក គឺជាទីប្រសើរដល់ការធ្វើអាជីវកម្មនេសាទសមុទ្រ នាវាទេសចរណ៍តាមឆ្នេរ និងសកម្មភាពកំពង់ផែជាដើម។ ធនធានសមុទ្រជាច្រើនទៀតក៏ជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាដែរ ដូចជា ធនធានរ៉ែនៅតំបន់ជាយទ្វីបនិងតំបន់ឈូងសមុទ្រកម្ពុជា និងលទ្ធភាពនៃឧស្សាហកម្មផ្សេងទៀត(អំបិលក្លរ៉ួ សូដ្យូម ប៉ូតាស្យូម....)។

បើប្រៀបធៀបជាមួយបណ្តាប្រទេសជិតខាង តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជាដែលពោរពេញទៅដោយភាពទាក់ទាញ គឺជាអចលទ្រព្យដែលមិនទាន់មានការអភិវឌ្ឍខ្លាំងក្លានៅឡើយទេ។ តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា កំពុងត្រូវបានចាប់អារម្មណ៍ពីវិនិយោគបរទេសក្នុងការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ប៉ុន្តែតំបន់ទំនាបឆ្នេរ ដែលមានវិលាសភាពដ៏ធំធេង ហាក់មិនទាន់មានការវិនិយោគច្បាស់លាស់នៅឡើយទេ ពោលគឺតំបន់ទាំងនេះនៅតែជាទីកន្លែងសម្រាប់ប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ ប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត ដោយអាស្រ័យធនធាននានានៅតាមតំបន់ឆ្នេរនិងឈូងសមុទ្រ។

២‑ លក្ខណៈភូមិសាស្រ្តតំបន់ឆ្នេរនិងឈូងសមុទ្រកម្ពុជា

សិទ្ធិស្តីពីការបង្កើតតំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ ដែលអាចលាតសន្ធឹងរហូតដល់ចម្ងាយ២០០ម៉ៃល៍ពីឆ្នេរ គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃនៃឈូងសមុទ្រថៃ ប្រមាណ ៥៥.៦០០ គម២​  ត្រូវបានបង្កើតដោយយោងតាមសន្ធិសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិ ស្តីពីច្បាប់ដែនសមុទ្រ [1] និងគាំទ្រដោយអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាលើធនធានតំបន់ឆ្នេររបស់ខ្លួន។ បើតាមកំណត់សម្គាល់ នៃពុំនូសចែកសណ្ឋានប្រទេសកម្ពុជាពីនិរតីទៅឦសាន​ បានបង្ហាញថាផ្នែកនិរតីប្រទេសជាតំបន់ឈូងសមុទ្រ ​និងតំបន់ទំនាបឆ្នេរ(តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រនិងទំនាបឆ្នេរ) ដែលមានសណ្ឋានងើបឡើងបន្តិចម្តងៗ ពីតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រឆ្ពោះទៅកាន់តំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ប៉ុន្តែ​ក៏នៅមាន​សណ្ឋានដីខ្លះៗ ជា​លំនាំកូន​ភ្នំនៅក្នុងតំបន់ទំនាបឆ្នេរនេះដែរ ​​ហើយកន្លែងខ្លះមាន​កម្ពស់រហូត​ដល់៤១០ម.(កោះកុង) [2]។

ខេត្តចំនួន៤នៃប្រទេសកម្ពុជា មានទីតាំងនៅជាប់នឹងឈូងសមុទ្រនៃប៉ែកនិរតី ហើយក៏ជាខេត្ត ដែលត្រូវបានចាត់ទុកជាតំបន់អទិភាពនៃធនធានសមុទ្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជា រួមមានៈ ទី១‑ខេត្តកោះកុង គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ១០.០៤៥គម២ ដែលមានព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងខេត្តពោធិសាត់ ខាងកើតជាប់នឹងកំពង់ស្ពឺ ខាងត្បូងជាប់នឹងខេត្តព្រះសីហនុ និងខាងលិចជាប់នឹងឈូងសមុទ្រថៃ ទី២‑ខេត្តព្រះសីហនុ គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ២.៦៥៨គម២ ដែលមានព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងខេត្តកោះកុង ខាងកើតជាប់នឹងខេត្តកំពតនិងកំពង់ស្ពឺ ខាងត្បូងនិងខាងលិចជាប់នឹងខេត្តកំពតនិងឈូងសមុទ្រថៃ ទី៣‑ខេត្តកំពត គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី៤.៨៧៣គម២ ដែលមានព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងខេត្តកំពង់ស្ពឺ ខាងកើតជាប់នឹងខេត្តតាកែវ ខាងត្បូងជាប់នឹងឈូងសមុទ្រ និងខាងលិចជាប់នឹងខេត្តព្រះសីហនុ និងទី៤‑ខេត្តកែប គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី​១៥៨,៦៣គម២ ដែលមានព្រំប្រទល់ដីគោកព័ទ្ធជុំវិញដោយខេត្តកំពត និងព្រំប្រទល់សមុទ្រប្រវែង២៦គ.ម.។ ខេត្តនេះនៅប៉ែកនិរតីប្រទេស ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ១៧៥គ.ម. ពីរាជធានីភ្នំពេញ [3]។ 

២.១‑ សណ្ឋានដី

សណ្ឋានដីនៃតំបន់ទំនាបឆ្នេរកម្ពុជា គឺ​ជាតំបន់ដែលស្ថិតនៅចន្លោះឆ្នេរសមុទ្រ និងជួរភ្នំក្រវាញដែលមានចម្ងាយប្រមាណពី២០គ.ម.​ ទៅ ៣០គ.ម. ​ពោលគឺមាន​រយៈ​កម្ពស់​កើន​យ៉ាង​រហ័ស​ពី​សមុទ្រ​ទៅ​ទល់​ជើង​ជួរភ្នំក្រវាញ។ ទោះ បីជារបាំងនៃតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ បានខណ្ឌចែកតំបន់ទំនាប​ឆ្នេរជាមួយនឹង​តំបន់ទំនាប​កណ្ដាល​​ដែលជាបេះដូងនៃប្រទេសកម្ពុជាក៏ដោយ ក៏សណ្ឋានដីនៃតំបន់ទាំងពីរនេះ មានលទ្ធភាពអាចតភ្ជាប់គ្នាតាម​ច្រកសំខាន់ៗ៣ គឺ [4]៖

ក‑ ច្រក​វាលវែង (​មោងឬស្សី‑​កោះកុង)

ខ‑ ច្រកតាសី (​ពោធិ៍សាត់‑​ស្រែអំបិល)

គ‑ ច្រកពេជ្រនិល (​កំពង់ស្ពឺ‑​ស្រែអំបិល)

២.២‑ ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹក

មួយ​ភាគ​ប្រាំមួយ(៤៤០គ​.ម.) នៃ​បរិវេណ​ព្រំដែនប្រទេសកម្ពុជា គឺឆ្នេរសមុទ្រ ដែលស្ថិតនៅ​តាម​បណ្ដោយ​ឈូងសមុទ្រ​ថៃ ហើយប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនៃតំបន់នេះ ភាគច្រើន​ជាប្រភេទស្ទឹងតូចៗ ដែលមាន​ចម្ងាយ​​​ខ្លីៗ​ និងមានរបបទឹក​ឡើងនិង​ស្រក​ឆាប់​រហ័ស ពោលគឺអាស្រ័យ​ទៅលើទឹកភ្លៀងនៃតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ដែលជាប្រភពដ៏សំខាន់នៃប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកទាំងនេះ។ ផ្លូវ​ទឹក​សំខាន់ៗ​នៃ​តំបន់​នេះ ច្រើន​តែ​ហូរ​ធ្លាក់​ពី​រយៈ​កម្ពស់៥០០ម. ទៅ៦០០ម. ​ធ្លាក់​ពី​ល្បាក់​មួយ​ទៅ​កាន់​ទំនាប​ជិតៗ ដោយ​បត់បែន​ជា​ភ្នែន​ដ៏​ច្រើន ​មុន​នឹង​ទៅ​ដល់​មាត់​សមុទ្រ ដែលមានចម្ងាយរហូតទៅដល់ទៅ២០គ.ម.។ ជ្រោះ​ជា​ច្រើន​ដែល​ស្ងួត​នៅ​រដូវ​ប្រាំង​តែងតែ​មាន​ទឹក​ច្រើននិង​ហូរ​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​រដូវ​វស្សា ពេលខ្លះកម្លាំងទឹកហូរបាន​នាំ​មក​នូវ​ដុំ​ថ្ម​ធំៗនិង​មែក​ឈើ​មកជាមួយផងក៏មាន។ ក្រៅ​អំពី​ទឹក​ភ្លៀង ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកនៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​ជំនោរ​សមុទ្រ​ថែម​ទៀត ពោលគឺនៅ​រដូវ​ប្រាំងទឹក​សមុទ្រ​តែង​តែ​ហូរត្រឡប់ចូល​ទៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកទាំងនេះតាមកម្រិតនៃនីវ៉ូ  សមុទ្រ។ ប្រព័ន្ធផ្លូវទឹក​សំខាន់ៗ​នៃ​តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ ​ពី​ជើង​ទៅ​ត្បូង​ រួមមាន ស្ទឹងមេទឹក (​ប្រភព​នៅ​ភ្នំធំ) ស្ទឹងព្រែក​តាតី(ប្រភពស្ទឹងកែប) ស្ទឹង​ជាយអារែង (ប្រភពព្រែកយួននិងព្រែកតាចន្ទ) ព្រែក​ជីផាត ព្រែក​កំពង់សោម ស្ទឹង​កំពត (​ប្រភព​នៅ​ភ្នំ​ដំរី) ស្ទឹង​ទូកមាស។ ក្រៅ​ពី​ផ្លូវទឹក​សំខាន់ៗ​ខាងលើ​នេះ តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រនៅមាន​កូន​ជ្រោះ​ជាច្រើន ដែល​តែង​តែ​នាំ​នូវ​កម្ទេច​វត្ថុ​គ្រប់​យ៉ាង​មក​ចាក់​បំពេញ​ត្រើយ​សមុទ្រ​នៅ​រាល់​រដូវ​ភ្លៀង។

២.៣‑ ឆ្នេរ​សមុទ្រនិងឈូង​សមុទ្រ​

២.៣.១‑ ឆ្នេរសមុទ្រ

តាមលក្ខណៈភូមិសណ្ឋានបង្ហាញថា ឆ្នេរ​សមុទ្រ​កម្ពុជា មាន​ស្ទើរ​កោះ​ពីរ​យ៉ាងដាច់​ពី​គ្នា​ដោយ​សារឆក​កំពង់សោម​ ពោលគឺស្ទើរ​កោះ​ស្មាច់និង​ស្ទើរកោះ​វាលរេញ។ ​ទឹកសមុទ្រកម្ពុជា​មិន​សូវ​ជ្រៅ​ប៉ុន្មាន​ទេ ដោយ​មាន​ជម្រៅ​ទឹក​​មិនលើស​ពី៧៥ម. ដែលជាកត្តា​នាំ​ឲ្យ​មាន​លទ្ធភាព​​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ពង្រីក​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ចនានានៅ​តាម​សមុទ្រ។ ​រាជរដ្ឋាភិបាលបានកសាងកំពង់ផែក្រុងព្រះសីហនុ និងកំពង់ផែ​រាមនៅ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ នេះក្នុងការធ្វើបម្លាស់ប្តូរពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិហើយ ​ទីក្រុងនានាដែល​ស្ថិត​នៅ​តាម​ឆ្នេរ​ ក៏ជាផ្នែកសំខាន់សម្រាប់វិស័យទេសចរណ៍ប្រកប​ដោយ​សោភណភាព​ប្រសើរ។ តាមការសិក្សាអំពីភូមិវិទ្យាសេដ្ឋកិច្ច គេអាចបែងចែកតំបន់​ឆ្នេរ​សមុទ្រកម្ពុជា ជា​៥តំបន់ គឺ[5]៖

ក‑ ពី​ចាំយាម​ទៅ​ព្រែកគគីរ៖ ឆ្នេរ​សមុទ្រ​តំបន់នេះទាបប្រកប​ទៅ​ដោយ​ភក់និង​ព្រៃ​កោងកាង ដែល​បង្កលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ការតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្ស ហើយភាគច្រើនលើសលប់ជា​ភូមិ​អ្នក​នេសាទ។

ខ‑ ពី​ព្រែកគគីរ​ទៅ​ជ្រោយសូរិយាវង្ស៖ ទីតាំងនៃឆ្នេរ​សមុទ្រតំបន់នេះ​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ជើង​ភ្នំ និង​នៅ​ចំ​មុខ​ខ្យល់​មូសុង ហើយ​ឆ្នេរ មានសណ្ឋាន​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​ថ្ម និង​មាន​រាង​រឆិញរឆុញ ប៉ុន្តែពុំសូវសម្បូរផ្ទាំង​ថ្ម​ធំៗ​​ទេ មាន​តែ​ជ្រោយ​ខ្លះ​ៗ ដែល​ជា​ជម្រក​នៃ​ឆក​សមុទ្រប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់នេះមាន​កោះ​ និង​កូន​កោះ​ជាច្រើន​នៅ​រាយ​បន្ត​ពី​មុខ​ជ្រោយ​ទាំង​នោះ ប៉ុន្តែ​ពុំ​សូវ​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​ទេ។

គ‑ ឆក​កំពង់សោម៖ តំបន់នេះព័ទ្ធ​ពីក្រៅ​ដោយ​កោះ​ភ្នំ​មួយ​ជួរ និង​សម្បូរ​ព្រៃ។ នៅ​ខាងកើតនិង​ខាងលិច​ឆក​នេះ មាន​ជ្រោយ​សូរិយា វង្សនិង​ជ្រោយ​ថ្មស​ ដែល​មាន​ភូមិ​អ្នក​នេសាទ​ និង​ជ្រោយ​វាលរេញ ដែល​មាន​កំពង់ផែ​កំពង់សោម។ ទិដ្ឋភាព​ទូទៅ​នៃ​ឆក​កំពង់សោម​ប្រសើរ​ណាស់ ព្រោះ​ឆក​នេះ​បែរ​មុខ​ចំ​ខ្យល់​មូសុង​វស្សា​ពី​ទិស​និរតី ដែលមានទទឹង​ប្រមាណ ៣០គ.ម. ហើយមានឆ្នេរទាបនៅប៉ែកខាង​លិចនិងខាងកើត និង​មាន​ថ្ម​ប៉ប្រះ​ទឹក​ត្រង់​ផ្នែក​ខាងត្បូង។ ម្យ៉ាងទៀត ឆក​នេះ​ចាប់​គោក​បន្តិច​ម្ដងៗ ដោយសារ​ល្បាប់​ដី​ច្រើន​ ដែល​ចាក់បំពេញដោយប្រព័ន្ធផ្លូវ​ទឹក​ទាំងឡាយ ហើយក៏ជាទីដ៏ប្រសើរសម្រាប់ជាតំបន់ជីវចម្រុះនានាផងដែរ។

   ឃ‑ ពី​កំពង់សោម​ដល់​ឆក​ទឹកសាប៖ តំបន់នេះមាន​ឆ្នេរ​ខ្សាច់​ជាច្រើន ជាមួយនឹងប្រភេទរុក្ខជាតិកោងកាងជាច្រើន ដុះឆ្លាស់​គ្នា​នឹង​ដុំ​ថ្ម ដែលជាទីប្រសើរសម្រាប់ទេសចរណ៍ឆ្នេរ  សមុទ្រ។ នៅ​ចំ​កណ្ដាល​តំបន់​នេះ មាន​ឆក​រាមដែលជា​ជម្រក​យ៉ាង​ល្អ​ សម្រាប់​កំពង់ផែ​រាម​ ហើយអាចគេច​ផុត​ពីខ្យល់ព្យុះ​មូសុង ដែលតែងតែកើតមានស្ទើររាល់ឆ្នាំ។

   ង‑ ពី​ឆក​ទឹកសាប​ទៅ​ហាទៀង (ប្រទេសវៀតណាម)៖ តំបន់នេះ ​មាន​រាង​ផត​ចូល​ក្នុង​ដោយសារ​ឆកទឹកសាបនិង​ឆក​វាលរេញ ដែល​មាន​ឆ្នេរ​ទាបហើយ​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​ភក់។ នៅក្បែរ​ជើង​ឆ្នេរ​ចោត​នៃ​ភ្នំ​បូកគោ មាន​ឆ្នេរ​រាង​ជាដង​ធ្នូ​សម្បូរទៅដោយ​ដើម​កោងកាង ហើយផ្នែកខាងកើត​ពាម​សមុទ្រ​នៃ​ស្ទឹង​កំពត ឆ្នេរ​នៅ​តែ​ទាបរហូត លើកលែងតែ​ជ្រោយ​កែប។

២.៣.២‑ តំបន់ឈូងសមុទ្រនិងកោះ

   តំបន់ឈូងសមុទ្រនិងកោះ នៃប្រទេសកម្ពុជា គឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រថៃ ដែលជា  សមុទ្រមិនស្រូវមានជម្រៅទឹកជ្រៅប៉ុន្មានទេ ពោលគឺមានជម្រៅមធ្យមប្រមាណ១០ម. ហើយជម្រៅអតិប្បរមាគឺមិនលើសពី៧៥ម.។ ឈូង​សមុទ្រនេះ បាន​កាត់ផ្ដាច់ដែនដី​កម្ពុជាពី​ឧបទ្វីប​ម៉ាឡាកា កោះ​សូម៉ាត្រា និង​កោះជ្វា។ ទឹកនៃតំបន់​ឈូង​សមុទ្រ​នេះមាន​សភាព​ស្ងប់​នៅ​រដូវ​ប្រាំង (ពី​ខែធ្នូ​ទៅ​ដល់ខែមេសា) និង​មាន​ភាព​រញ្ជួយ​ដោយ​រលក​ធំៗ​នៅ​រដូវវស្សា (ពី​ខែឧសភា​ទៅដល់​ខែ​វិច្ឆិកា)។ ភាព​ស្ងប់ឬ​ភាព​រញ្ជួយ​នៃ​ទឹក​សមុទ្រតំបន់នេះ គឺប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​របប​ខ្យល់​មូសុង​ដែល​បក់​មក​ពី​ទិស​ឦសានឬ បក់​មក​ពី​ទិស​និរតី។ ឈូង​សមុទ្រ​​នេះ ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​ជំនោរ​ទឹកដូច​សមុទ្រ​ដទៃ​ទៀត​ដែរ គឺ​​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ(២៤ម៉ោង) មាន​ជំនោរ​ចំនួន​ពីរ​ឆ្លាស់​គ្នា​នឹង​លំនាច​ចំនួន​ពីរ​ ដែលកើត​ឡើង​ដោយ​ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​ផ្ទៃ​ទឹក​សមុទ្រ​ទាំងឡាយ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​ទំនាញរវាង​ព្រះអាទិត្យនិង​ព្រះចន្ទ។

​ខ្យល់​មូសុង​ឦសាន​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ បានបង្កឱ្យចរន្ត​សមុទ្រ​បែរ​ទៅ​ទិសពាយ័ព្យ​ ដោយ​មាន​មួយ​ផ្នែក​បែរ​ទៅ​រក​ឆ្នេរ​ម៉ាឡាកា រួច​បង្វិល​មួយ​ជុំ​ស្រប​ទៅ​នឹង​ទ្រនិច​នាឡិកា។ ចំពោះ​ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជាវិញ ចរន្ត​កើត​ឡើង​ពី​ទិស​ពាយ័ព្យ​ទៅ​អាគ្នេយ៍ ជា​ហេតុ​បណ្ដាល​ឱ្យ​ឆ្នេរ​នេះ​គេច​ផុត​ពី​គ្រោះថ្នាក់ ពោលគឺ​ខ្យល់​មូសុង​ឦសាន​បង្កើត​រដូវ​នេសាទ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​កម្ពុជា។ គេ​សង្កេត​ឃើញ​មាន​បាតុភូត​មួយ​ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ នៅ រដូវខ្យល់​មូសុង​និរតី គឺ​ចរន្ត​សមុទ្រ​ចូល​មក​ប៉ះ​នឹង​ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា រួច​ឡើង​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដែលបង្កឱ្យមាន​រលក​ធំៗ​​កណ្ដាល​សមុទ្រ បក់ឆ្ពោះមកតំបន់​ឆ្នេរ​នេះ​តែ​ម្ដង ពោលគឺ​​មូសុង​និរតី​នេះ​ហើយ ដែល​បង្កើត​រដូវ​យ៉ាង​អាក្រក់​នៅ​តំបន់ឈូងសមុទ្រនិងតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ ដែលបណ្ដាល​ឲ្យ​នាវាចរ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​ពិបាក និង​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់។

ដែនដីនៃកោះទាំងឡាយរបស់កម្ពុជា[6] គឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ ដែលក្នុងនោះមានក្រុម​កោះ​នៅ​ផ្នែកខាងជើង ដូចជា កោះពរ កោះកាពិ កោះចៅលាវ កោះស្កេត។  កូនកោះមួយក្រុម ប្រកប​ទៅ​ដោយ​ថ្ម​ មានទីតាំងនៅ​តាម​បណ្ដោយ​ជុំវិញ​ជ្រោយស្មាច់ គឺ​កូន​កោះ​ដំបង កោះព្រះ កោះបួនជាដើម។ កោះរ៉ុង និង​កោះរ៉ុងសន្លឹម ស្ថិត​នៅ​ពី​មុខ​ឆក​កំពង់សោម  ហើយក្រុមកោះ ​នៅ​ខាងមុខស្ទើរកោះ​វាលរេញ​ រួមមាន ​កោះពស់ ​កោះតាកៀវ ​កោះឫស្សី កោះត្រែស កោះចន្លុះ ​កោះស្រមោច មាន​កោះថ្មី និង​កោះសេះជាដើម។ កោះកុង ជា​កោះ​ធំជាង​គេ​នៃប្រទេស​ខ្មែរ (ផ្ទៃដីប្រមាណ៨០គម២) គឺ​ជា​កូន​ភ្នំ​មួយ​កម្ពស់៤១០ម. ដែល​ដាច់​ចេញ​ពី​ទ្វីប​ដោយសារ​បំណាក់​ភ្នំ​ភ្លើង។ កោះត្រល់ (បច្ចុប្បន្នជាកោះហ្វូគួក) គឺជា​កោះ​មួយ​ដ៏​ធំ ដែល​អាចការពារ​ឆ្នេរ​ពី​ខ្យល់​មូសុង​និរតីហើយក៏ជា​បាំង​ (​ទីជម្រកសមុទ្រ) ​នៃ​ភូមិ​នេសាទ​ជា​ច្រើន។ ក្រុមកោះនៅ​ផ្នែកខាងត្បូង​ រួមមាន​កោះស្វាយ កោះទន្សាយ កោះត្បាល់ កោះអង្គុញ និង​កោះសេះជាដើម។ កោះ​ភាគច្រើន​នៃ​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ មាន​មនុស្ស​រស់​នៅតិចតួចនៅឡើយ​ កោះខ្លះនៅមានលក្ខណៈធម្មជាតិស្ទើរតែទាំងស្រុង ប្រកបទៅដោយព្រៃក្រាស់ៗ ដែល​នៅ​ពុំ​ទាន់​បានទាញ​យក​ផល​ប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​ឡើយ។

៣‑ ប្រជាសាស្រ្តតំបន់ទំនាបឆ្នេរនិងឈូងសមុទ្រ

   ជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៩ របស់វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ នៃក្រសួងផែនការ[1] បង្ហាញថា ប្រទេសកម្ពុជាមានប្រជាជនប្រមាណជា ១៥,២៨លាននាក់ ដែលក្នុងនោះ មានខ្មែរប្រមាណជា៩០%។ ជាការពិត ប្រទេសកម្ពុជាធ្លាប់បានធ្វើជំរឿនប្រជារាស្រ្តកម្ពុជា ជាផ្លូវការលើកទីមួយ គឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦២ ដែលមានប្រជារាស្រ្តប្រមាណ​ ៥,៧លាននាក់ ពោលគឺប្រព្រឹត្តឡើងបន្ទាប់ពីប្រទេសកម្ពុជា បានទទួលឯករាជ្យពេញលេញពីអាណានិគមបារាំង។ ចាប់ពីពេលនោះមក កម្ពុជាមិនបានធ្វើជំរឿនប្រជាជនទេ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ និងមិនមានការធ្វើអង្កេតថ្នាក់ជាតិទេរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣‑១៩៩៤។ មិនមានព័ត៌មានជាក់លាក់ណាមួយ ដែលអាចអះអាងបន្ថែមអំពីចំនួនប្រជារាស្រ្តកម្ពុជា រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩២ ទើបអាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្ន របស់អង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថាអ៊ុនតាក់ (UNTAC) បានស្រង់ឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោត អាយុពី១៨ឆ្នាំឡើងទៅមានចំនួនប្រមាណជា ៤,២៨លាននាក់។ អង្កេតសេដ្ឋកិច្ចសង្គមកិច្ចកម្ពុជា ត្រូវបានដឹកនាំធ្វើដោយវិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ (NIS) នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៤ បានប៉ានស្មានចំនួនប្រជារាស្រ្តរបស់ប្រទេស​កម្ពុជាមានចំនួន ប្រមាណ ៩,៨៧លាននាក់។

ជំរឿនប្រជាជនកម្ពុជាតាមបណ្តាឆ្នាំ

   ជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៩ ដដែល បានបង្ហាញអំពីទំហំ និងកំណើនប្រជាជន តាមតំបន់ស្នាក់នៅ មានការប្រែប្រួលប្រចាំតំបន់យ៉ាងទូលាយ ក្នុងការបែងចែកប្រជាជន ដូចជាតំបន់វាលរាប គឺជាតំបន់ដែលប្រជាជនចូលចិត្តរស់នៅច្រើនជាងគេបំផុត បន្តបន្ទាប់ដោយតំបន់ទន្លេសាប តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ និងចុងក្រោយ គឺតំបន់ភ្នំនិងខ្ពង់រាប ដែលមានស្ថានភាពដឹកជញ្ជូនពិបាកជាងគេ។

តារាងទី១៖ ទំហំនិងកំណើនប្រជារាស្រ្តតាមតំបន់និងអត្រាកំណើនប្រចាំឆ្នាំ

ប្រភព៖ ជំរឿនប្រជាជនកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩

   អត្រាកំណើនប្រជាជនមធ្យមប្រចាំឆ្នាំ នៃតំបន់ឆ្នេរ គឺមានកម្រិតទាបជាងគេ (ប្រមាណ០,៩%) បើធៀបទៅនឹងតំបន់ភ្នំនិងខ្ពង់រាប មានអត្រាកំណើនប្រជាជនមធ្យមប្រចាំឆ្នាំ ខ្ពស់ជាងគេ (២,២%) ដោយសារការផ្លាស់ទីចូលមកពីខេត្តដទៃទៀត ដោយមូលហេតុ​ស្វែងរកឱកាសផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចផ្សេងៗ តាមរយៈធនធានធម្មជាតិអំណោយផល និងការពង្រីកការបន្ថែមការអភិវឌ្ឍថ្មីៗនៅក្នុងតំបន់ទាំងនេះ។

៣.១‑ ដង់ស៊ីតេប្រជារាស្រ្តកម្ពុជាតាមតំបន់

   តាមជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជា ដង់ស៊ីតេ ប្រជាជន គឺជាសូចនាករសំខាន់មួយនៃប្រជាជន ដែលត្រូវបានវាស់វែងពីការប្រមូលផ្តុំរបស់ប្រជាជន។ សូចនាការនេះ គឺគិតពីចំនួនមនុស្សរស់នៅលើផ្ទៃដីក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។

ជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៩ បង្ហាញថា ដង់ស៊ីតេប្រជាជនកម្ពុជាគឺមានចំនួន៨៦នាក់ បានកើនឡើងចំនួន១១នាក់ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងដង់ស៊ីតេនៃការធ្វើជំរឿនឆ្នាំ២០០៨ ដែលមានចំនួនតែ៧៥នាក់ប៉ុណ្ណោះ ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏ចំនួននេះនៅមានលក្ខណៈទាបនៅឡើយ បើប្រៀបធៀប ទៅនឹងប្រទេសជិតខាងដូចជា ប្រទេសវៀតណាម (១៦៨នាក់/គម២) ប្រទេសថៃ (១៣៦នាក់/គម២) និងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ (១៣២នាក់/គម២) ប៉ុន្តែប្រទេសឡាវ គឺជាប្រទេសដែលមានដង់ស៊ីតេទាបជាងគេនៅក្នុងតំបន់ ពោលគឺមានចំនួនតែ២៧នាក់/គម២ ប៉ុណ្ណោះ។ ជាទូទៅ មិនថាតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាងទេ ប្រទេសស្ទើរតែទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោក គឺមានដង់ស៊ីតេប្រជាជននៅតំបន់ទីក្រុងនិងទីប្រជុំជន ខ្ពស់ជាងតំបន់ជនបទ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ២០០៨ និងឆ្នាំ២០១៩ ចំនួនប្រជាជន បានកើនឡើងចំនួន១,៨៩លាននាក់ ដែលក្នុងនោះតំបន់ទីប្រជុំជនមានកំណើនចំនួនមនុស្សប្រមាណ ០,៨លាន​នាក់ (៤១,៤%) រីឯតំបន់ជនបទវិញ មានកំណើនចំនួនមនុស្ស ១,១លាននាក់ (៥៨,៦%)។

តារាងទី២៖ ការបែងចែកតំបន់ ផ្ទៃដី និង ​ ដង់ស៊ីតេប្រជាជនឆ្នាំ២០០៨និង២០១៩

សម្គាល់ៈ * រាប់បញ្ចូលបឹងទន្លេសាប(៣.០០០ គម២)

   ទិន្នន័យជំរឿនប្រជារាស្រ្តកម្ពុជាឆ្នាំ២០០៨ ក៏ដូចជាជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩ បានបង្ហាញថា ដង់ស៊ីតេប្រជាជនកម្ពុជា ប្រែប្រួលពីចំនួនពី៧៥ ទៅចំនួន៨៦ ដែលក្នុងនោះ តំបន់វាលរាបនៅតែមានដង់ស៊ីតេប្រជារាស្រ្តខ្ពស់ជាងគេដដែល គឺពីចំនួន២៦១នាក់/គម២ នៅឆ្នាំ២០០៨ កើនដល់ ២៩៨នាក់/គម^២ នៅឆ្នាំ២០១៩ ហើយតំបន់ដែលមានដង់ស៊ីតេទាបជាងគេ គឺតំបន់ភ្នំនិងខ្ពង់រាបដែលមានចំនួនតែ២២នាក់/គម២ នៅឆ្នាំ២០០៨ និង២៩​នាក់/គម២ នៅឆ្នាំ២០១៩។ ដោយឡែកដង់ស៊ីតេប្រជារាស្រ្តកម្ពុជាតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែស្ថិតនៅលំដាប់លេខ៣ ក្នុងចំណោមតំបន់តាំងទីលំនៅទាំង៤នៃប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីតំបន់វាលរាបនិងតំបន់ទន្លេសាប ពោលគឺមានប្រជារាស្រ្តចំនួន៥៦នាក់/គម២ នៅឆ្នាំ២០០៨ និងចំនួន៦២នាក់/គម២ នៅឆ្នាំ២០១៩។

ចំនួនប្រជាជនសរុប នៃខេត្តទាំងបួនរបស់កម្ពុជា​ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ជាប់នឹងមាត់សមុទ្រមានចំនួន ១,០៦១,១៤៨នាក់[2] គឺស្មើប្រមាណជា៧% នៃ​ប្រជាជនទូទាំងប្រទេស ដែលក្នុងនោះខេត្តកំពត​មានប្រជាជនច្រើនគេ ក្នុងចំណោមខេត្តនៅជាប់នឹងសមុទ្រទាំងបួន របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពោលគឺប្រមាណជា៤% ខេត្តព្រះសីហនុប្រមាណ២% ខេត្តកោះកុងប្រមាណជា០,៨% និងខេត្តកែបប្រមាណជា០,៣%។ តាមតារាងខាងលើបង្ហាញថា ដង់ស៊ីតេប្រជាជននៅតំបន់សមុទ្រកម្ពុជា គឺមានត៦២នាក់ ប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ​ ប៉ុន្តែនៅតែជាតួលេខដែល មានចំនួនតិចនៅឡើយ បើធៀបជាមួយនឹងដង់ស៊ីតេប្រជាជនកម្ពុជា ដែលមានចំនួន៨៦នាក់/គម២។ កោះកុង គឺជាខេត្តដែលមានដង់ស៊ីតេទាបជាងគេនៃតំបន់ គឺប្រមាណ១២នាក់/គម២ ហើយខេត្តកែប គឺជាខេត្តដែលមានដង់ស៊ីតេខ្ពស់ជាងគេនៃតំបន់ ប្រមាណ១២៤នាក់/គម២។

តារាងទី៣៖ ចំនួនប្រជារាស្រ្តនៅតំបន់ទំនាបឆ្នេរនិងឈូងសមុទ្រឆ្នាំ២០១៩

ប្រភព៖ ជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩

បើពិនិត្យលទ្ធភាពខេត្តកោះកុងដែលមានដង់ស៊ីតេតិចនៅឡើយ គឺបានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីវិសាលភាពនៃធនធានធម្មជាតិ របស់ខេត្តមួយនេះ និងសក្តានុពលក្នុងការទាញយកលទ្ធភាពនៃគរូបនីយកម្ម និងវិនិយោគផ្សេងៗតាមលក្ខខណ្ឌសមស្របណាមួយ សម្រាប់ចូលរួមអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។

៣.២‑ ចលនាប្រវេសន៍តំបន់ទំនាបឆ្នេរ​​ និងឈូងសមុទ្រ

   តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយ ដែលមានការទ្រទ្រង់ថវិកា ដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី (ADB) បានបង្ហាញថា ខេត្តជាប់មាត់សមុទ្ររបស់កម្ពុជាចំនួន៣ គឺខេត្តកំពត ខេត្តកែប និងខេត្តកោះកុង គឺមានប្រជាជនធ្វើចំណាកស្រុកច្រើន។ ការសិក្សានេះដែរ ក៏បានបង្ហាញពីចំនួនប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើន របស់ខេត្ដនៅជាប់ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជាទាំងនេះ គឺជាជនអន្តោប្រវេសន៍ថ្មីៗទៅកាន់តំបន់នៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រ។ ចំនួនប្រជាជននៅជាប់ឆ្នេរសមុទ្រដល់ទៅ៤១% មានលំនៅដ្ឋានចាស់របស់ពួកគេ ស្ថិតនៅក្រៅស្រុកឬខេត្តនៃតំបន់នេះ ហើយប្រហែល៣% នៃចំនួនប្រជាជនខេត្តកំពត បានផ្លាស់ទីលំនៅពីតំបន់ផ្សេងទៀតនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើន នៅតំបន់តាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា គឺជាអ្នកចំណាកស្រុកឬផ្លាស់ទីលំនៅមកពីតំបន់បីផ្សេងទៀត (វាលរាប ទន្លេសាប និងភ្នំនិងខ្ពង់រាប) ដើម្បីសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ ។

   ចំណុចទាំងនេះ ត្រូវបានបកស្រាយបន្ថែមនៅក្នុងការសម្ភាសន៍ ដែលធ្វើឡើងដោយ ADB នៃអ្នករស់នៅតាមបណ្តោយឆ្នេរនៃបណ្តាខេត្តទាំងនេះ ដែលបង្ហាញថា ភាគច្រើននៃពួកគេបានផ្លាស់ប្តូរទៅកន្លែងរស់នៅបច្ចុប្បន្ន​​ របស់ពួកគេសម្រាប់ហេតុផលសេដ្ឋកិច្ចឬសន្តិសុខ។ ដូចនេះ តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា មានទំហំប្រជាពលរដ្ឋច្រើនមធ្យម ដែលធ្វើឱ្យទម្រង់នៃការប្រើប្រាស់ធនធាន អាចនឹងរួមចំណែកដល់សម្ពាធសេដ្ឋកិច្ចលើប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីឆ្នេរសមុទ្រ។ ប្រជាជន ប្រមាណ៣៥% នៃប្រជាជនខេត្តកោះកុង បានផ្លាស់ប្តូរទៅទីប្រជុំជននៅក្នុងខេត្ត ក្នុងរយៈពេលប្រមាណមួយទសវត្សរ៍កន្លងមក[3] ខណៈពេលដែល ៣៦,២% នៃការរកឃើញនោះបង្ហាញថា "ដើម្បីស្វែងរកការងារ" គឺជាមូលហេតុនៃការធ្វើចំណាកស្រុក។ កត្តានេះ គឺជាសូចនាករមួយសម្រាប់ឱកាសជីវភាព ដែលមានមូលដ្ឋានលើធនធានធម្មជាតិ ពោលគឺខេត្តនេះ ពឹងផ្អែកលើជនចំណាកស្រុក មកពីតំបន់ផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងប្រទេស។ ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើននៃខេត្តកោះកុងពឹងផ្អែកលើការនេសាទ កសិកម្ម និងសកម្មភាព ដែលពឹងផ្អែកលើធនធានផ្សេងទៀត ដូចជាការផលិតធ្យូងជាដើម។ ការធ្វើចំណាកស្រុករបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើន នៅក្នុងខេត្តកោះកុង បានកើតឡើងចាប់តាំងពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម ជាមួយនឹងអត្រាកំណើនប្រចាំឆ្នាំជាមធ្យម១៦% ។ ការហូរចូលចំនួនប្រជាជន ដ៏ច្រើនបំផុតទៅក្នុងតំបន់នេះ គីបានកើតឡើងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៨៥‑១៩៩០។ ​ពលរដ្ឋនៅក្នុង​ខេត្តនេះ ជាពិសេសតំបន់ជាប់តាមបណ្តោយមាត់សមុទ្រ គឺពឹងផ្អែកស្ទើរតែទាំងស្រុងលើការនេសាទ សម្រាប់ជីវភាពរស់នៅរបស់ពួកគេ​ ពោល​​គឺមានមូលដ្ឋានពីធនធានសមុទ្រតែម្តង។

ដោយឡែក ខេត្តព្រះសីហនុ ត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់ពីរាជរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ ដែលទទួលបានការទាក់ទាញវិនិយោគច្រើនជាងគេ ក្នុងចំណោមខេត្តទាំងបួននៃតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ (ប្រមាណ៧ពាន់លានដុល្លារ រយៈពេល៤ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ)។ ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើននៃតំបន់ផ្សេងទូទាំងប្រទេស បានធ្វើ      ចំណាកស្រុកពីតំបន់ផ្សេង ដើម្បីស្វែងរកចំណូលនៅក្នុងតំបន់នេះ ដោយឱកាសការងារ និងន់នេះដើម្បីសេដ្ឋកិច្ច យៈពេល៤ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ) រះសីហនុទេ ដែលទទួលចលនាប្រវេសន៍អន្តរជាតិជាច្រើនផងដែរ ហើយភាគច្រើនគឺជាជនជាតិចិន។ ខេត្តព្រះសីហនុ​ មានចំនួនជនអន្តោប្រវេសន៍អន្តរជាតិច្រើនជាងគេ ពោលគឺចំនួន​ពាក់កណ្តាល​នៃ​អ្នក​រស់នៅក្នុង  ​ក្រុងព្រះសីហនុ ​គឺជា​ជនជាតិ​ចិន ​(ប្រមាណជា៨០ ០០០នាក់) មុនពេល​ការផ្ទុះ​ឡើង​នៃ​កូ​វីដ​១៩ ហើយ​ឥឡូវនេះ​ ​ជនជាតិនេះបានថយ​ចំនួនមកត្រឹមប្រមាណជា ១៥ ០០០ នាក់​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅក្នុង​ទីក្រុង[4]​។

​៣.៣‑ យេនឌ័រនិងរបរចិញ្ចឹមជីវិត

   ប្រហែលមួយភាគប្រាំនៃគ្រួសារទាំងអស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានដឹកនាំដោយស្ត្រី (SIDA 2018)។ នៅតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ បុរសជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចម្បងចំពោះការនេសាទ នៅក្នុងសមុទ្របើកចំហ ខណៈពេលដែលស្ត្រីបានធ្វើសកម្មភាពនេសាទនៅជិតផ្ទះ ក៏ដូចជាការកែច្នៃការធ្វើទីផ្សារ ថែទាំស្រះចិញ្ចឹមត្រីនិងទ្រុង និងរក្សាឧបករណ៍នេសាទ។ នៅក្នុងអាជីវកម្មនេសាទគ្រួសារ ស្រ្តីពេលខ្លះអាចមានឥទ្ធិពល ឬសិទ្ធិក្នុងការសម្រេចចិត្តជាងប្តីរបស់ពួកគេ សូម្បីតែក្នុងគ្រួសារដែលក្រីក្រ ក៏ស្រ្តីជួយស្វាមីរបស់ពួកគេ ដូចជា ការជ្រើសរើសក្តាមពីសំណាញ់កែច្នៃ ផលិតផលត្រី ការជួសជុលសំណាញ់ និងគំនរនេសាទលើទូកជាដើម។ រដូវប្រាំង គឺជារដូវដែលមានផលិតភាពច្រើនបំផុត សម្រាប់ប្រជាជនឆ្នេរ អ្នកនេសាទតែងតែធ្វើការច្រើនជាង១០ម៉ោងក្នុងមួយថ្ងៃ ដោយមិនរាប់បញ្ចូលការងារផ្ទះសម្បែង។ ចំពោះគ្រួសារដែលមានស្រ្តីធ្វើការងារនេះ គឺពិតពិបាកជាងបុរសៗ ព្រោះពួកគេត្រូវមើលថែក្មេងៗផង ធ្វើអាជីវកម្មខ្នាតតូចផង ការងារថែរក្សាផ្ទះផង ការប្រមូលអុសនិងការចម្អិនផង ។

   ជាងនេះទៀត ស្រ្តីភាគច្រើនដែលជាមេគ្រួសារនៅក្នុងតំបន់នេះ បានចូលរួមចំណែកយ៉ាង​សកម្ម​ ក្នុងការបំពេញតម្រូវសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារប្រចាំថ្ងៃ ​តាមរយៈ​ធនធាន​​ធម្មជាតិអំណោយ​ផល ដូចជាការប្រើប្រាស់ដីត្រូវបានរីករាលដាលយ៉ាងល្អនៅគ្រប់តំបន់ទាំងអស់ ។ 

៤‑ របៀបរស់នៅនិងការចិញ្ចឹមជីវិត

   ប្រហែលជាង៨០% នៃប្រជាជនដែលកំពុងរស់នៅតាមខេត្តជាប់នឹងមាត់សមុទ្រ គឺជាជនជាតិខ្មែរ ហើយក៏មានមានជនជាតិចាម វៀតណាម ចិន ថៃ និងជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនទៀតផងដែរ។

   ក្នុងចំណោមខេត្ត នៅជាប់មាត់សមុទ្រទាំងបួននេះ មានតែខេត្តកំពតទេ ជាខេត្តដែលផលិត ស្រូវបានច្រើនជាងគេ ហើយវាក៏ជាប្រភពអាហារចម្បងជាងគេដែរនៅក្នុងសហគមន៍។ ទាំងនេះបង្ហាញឱ្យឃើញ អំពីសារៈសំខាន់ជនបទនៅខេត្តកំពត ដែលបង្ហាញអំពីកាលានុវត្តភាពក្នុងការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មនៅក្នុងខេត្តកំពត។ ការផលិតម្រេចបានល្អនៅកម្ពុជា ដោយសារមានសារធាតុម៉ាញ៉េស៊ីយ៉ូម (លោហៈធាតុអាចដុតបាន) និងដីដែលមានជាតិដែក ជាពិសេសខេត្តកំពតនិងខេត្តកែប។ ម្រេចមានតម្លៃណាស់ សម្រាប់បន្ថែមទៅក្នុងមុខម្ហូបល្បីៗមួយចំនួនទាំងក្នុងស្រុក និងលើឆាកអន្តរជាតិ។

   ខេត្តកំពត នៅមានផលិតផលមួយទៀតដែលគេស្គាល់ គឺទុរេនដែលមានរសជាតិឆ្ងាញ់ ប៉ុន្តែក្លិនឆ្ងុយខ្លាំងណាស់ រហូតទៅដល់ជនបរទេសលោកខាងលិចមួយចំនួន ពិបាកទទួលយកក្លិននេះទៀតផង។ ផលិតផលទុរេន មានការសសើរខ្លាំងពីប្រជាជនទូទៅ រហូតដល់មានការធ្វើនិមិត្តរូបជាផ្លែឈើប្រចាំខេត្ត​ទៀតផង។

៤.១‑ ការនេសាទ

   ការនេសាទ មានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវភាពប្រជាជន នៅតំបន់ឆ្នេរ  សមុទ្រ និងតំបន់ឈូងសមុទ្រ។  ការនេសាទ គឺមុខរបរដែលមានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន សម្រាប់ប្រជាជនក្នុងតំបន់ ហើយដីព្រៃកោងជាច្រើនដែលអាចប្រើប្រាស់បានជាតំបន់ជីវៈចម្រុះ ត្រូវរៀបចំឡើង ដើម្បីសម្រាប់ជួយលើកតម្កើងសេដ្ឋកិច្ចសហគមន៍។

   ការនេសាទ គឺជាការចិញ្ចឹមជីវិតមួយបែបរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាតាមបែបប្រពៃណី និងវប្បធម៌ក្នុងតំបន់ឆ្នេរ ហើយវាក៏បានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់វិស័យទេសចរណ៍ ដូចជាមេគ្គុទេសសម្រាប់ការនេសាទ ការជ្រមុជទឹកជ្រៅ ការមុជទឹកទៅមើលផ្កាថ្មបាតសមុទ្រ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងការពង្រឹងអំពីការនេសាទពីឆ្នាំ១៩៧៩ ច្បាប់បិទនេសាទត្រូវបាត់បង់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ដែលជាហេតុធ្វើមានការកើនឡើង នូវទូកនេសាទថៃ និងវៀតណាមក្នុងដែនសមុទ្រកម្ពុជា[1]។ បន្ថែមលើនេះទៀត ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការបំពុលបរិយាកាស គ្រាប់បែក និងការបាត់បង់ជម្រក (ឧទាហរណ៍ៈ ធ្វើឱ្យហិនហោចត្រី ការអភិវឌ្ឍតំបន់ឆ្នេរ...) ការឈ្លានពានពីក្រុមមនុស្សផ្សេង ការរំខាន និងការប្រមូលទិន្នផលជ្រុល នឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ផលិតផលនេសាទ។ ការប្រើប្រាស់លើសកំណត់ សកម្មល្មើសច្បាប់ពីប្រទេសជិតខាង ការគ្រប់​គ្រងមានកម្រិតទាប(គ្មានច្បាប់អប្បរមា ឬអតិបរមាក្នុងកម្រិតណាមួយ) ដើម្បីការពារកំណើនប្រជាជនរដូវកាល និងតំបន់បិទនេសាទដើម្បីការពារនូវពងត្រី និងកង្វះខាតនូវការប្រតិបត្តិច្បាប់ ឱ្យមានប្រសិទ្ធិភាពដើម្បីត្រួតពិនិត្យនៃការនេសាទទាំងនោះ។ ការបំផ្លាញប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី ដោយសារការដាក់គ្រាប់បែក និងប្រើប្រាស់សំណាញ់អូសត្រី​ ធ្វើឱ្យខូចដល់ថ្មប៉ប្រះទឹក និងស្មៅសមុទ្រដោយសកម្មភាពនេសាទខុសច្បាប់ទាំងនោះ។ ការបាត់បង់នូស្មៅសមុទ្រ នឹងធ្វើឱ្យមានការបាក់ដីដោយសារដីទាប និងការកាប់ព្រៃកោងកាងដើម្បីធ្វើអុសធ្យូង ក៏មានផលប៉ះពាល់ដល់ការនេសាទដែរ ដែលនាំទៅប៉ះពាល់ដល់សេដ្ឋកិច្ចនិងការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ប្រជាជនសហគមន៍។

   ការនេសាទ និងផលិតផលដទៃទៀតនៃតំបន់ឆ្នេរ មានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ការរស់នៅ និងចំណូលរបស់សហគមន៍នៃតំបន់ឆ្នេរនិងឈូងសមុទ្រ។ ការការពារធនធានសមុទ្រនិងអាហារសមុទ្រដែលមានគុណភាព គឺមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់វិស័យទេសចរណ៍ ព្រោះសកម្មភាពរបស់ទេសចរដូចជា ការមុជទឹក ការជ្រមុជទឹកទៅបាតសមុទ្រ និងឧស្សាហកម្មចំណីអាហារ គឺពឹងផ្អែកយ៉ាងសំខាន់ទៅលើផលិត ផល និងធនធានមនុស្សផ្នែកសមុទ្រ។

៤.២‑ ប្រជាជននិងផ្ទៃដីកសិកម្ម

   តាមជំរឿនកសិកម្ម២០១៣ របស់ក្រសួងផែនការ បង្ហាញថា នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានប្រមាណ២,៦លានគ្រួសារ បានចុះបញ្ជីកាន់កាប់ដីកសិកម្ម ដែលក្នុងនោះមាន២,២ លានគ្រួសារ ឬ៤ក្នុងចំណោម៥ បានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពកសិកម្ម។ បើនិយានអំពីតំបន់ទាំងបួន (វាលរាប ភ្នំនិងខ្ពង់រាប បឹងទន្លេសាប និងតំបន់ឆ្នេរ) នៃសណ្ឋានដីរបស់ប្រទេសកម្ពុជា គឺមានពីរនៅក្នុងបួនតំបន់នៃប្រទេសកម្ពុជា បានបង្ហាញថាបានកាន់កាប់ច្រើនជាង៥០០.០០០ និងបានប្រតិបត្តិតាំងពីឆ្នាំ២០១៣ ពោលគឺតំបន់វាលរាបនិងតំបន់បឹងទន្លេសាប[2]។

   តាមតារាងទី៤ បង្ហាញថា សមាមាត្រនៃការកាន់កាប់កសិកម្មនៅតំបន់វាលរាប ធៀបនឹងការកាន់កាប់សរុបទូទាំងប្រទេស គឺមានចំនួនច្រើនជាងគេ រហូតទៅដល់ជិតពាក់កណ្តាល(៤៦,៣៥%) ហើយតំបន់ឆ្នេរវិញ សមាមាត្រនៃការកាន់កាប់កសិកម្មធៀបនឹងការកាន់កាប់សរុបទូទាំងប្រទេស គឺមានចំនួនតិចជាងគេ(៧,៤៣%)។

តារាងទី៤៖ ចំនួននិងសមាមាត្រនៃការកាន់កាប់កសិកម្មដាំដំណាំតាមតំបន់ឆ្នាំ២០១៣

ប្រភពៈ វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ ក្រុមបញ្ជីស្នូលជំរឿនកសិកម្មនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៣

   ប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ឆ្នេរ មានការកាន់កាប់កសិកម្មតិចជាងគេ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងតំបន់ផ្សេងទៀត ព្រោះម្យ៉ាងប្រជាជនមានដែលមានការតាំងទីនៅក្នុងតំបន់តិចស្រាប់ រួមផ្សំជាមួយនឹងផ្ទៃដី ដែលអំណោយផលសម្រាប់       វិស័យកសិកម្មនៃតំបន់នេះ ក៏នៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ ជាក់ស្តែង ផ្ទៃដីដែលអំណោយផលសម្រាប់កសិកម្ម​និងកសិឧស្សាហកម្ម​ គឺមានតែនៅតំបន់ជាប់ក្បែរមាត់សមុទ្រប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែផ្ទៃដីផ្សេងទៀត ដែលនៅក្បែរនិងកៀកទៅនឹងជួរភ្នំក្រវាញ គឺមិនអំណោយផលសម្រាប់កសិកម្មទេ ពោលគឺសម្រាប់ទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីអនុផលព្រៃឈើ។

៤.៣‑ ប្រជាជននិងការប្រើប្រាស់ធនធាន

   ជាការពិត ធនធានតំបន់សមុទ្រផ្តល់លទ្ធភាពសំខាន់ណាស់ សម្រាប់ការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ប្រជាជន ជាពិសេសអ្នករស់នៅតាមតំបន់ឆ្នេរនិងកោះ។ ទោះបីជារ៉ែប្រេងកាត ដែលមាននៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្ររបស់កម្ពុជា មិនទាន់បានផ្តល់លទ្ធភាពនៅឡើយក្តី ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់កោះ។ បើទោះបីរ៉ែប្រេងកាតដែលមានតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្ររបស់កម្ពុជា មិនទាន់ផ្តល់លទ្ធភាពនៅឡើយក្តី ប្រភេទដី ត្រូវបានរីករាលដាលយ៉ាងល្អប្រសើរ នៅគ្រប់តំបន់ទាំងអស់នៃតំបន់ឆ្នេរ ជាពិសេសខេត្តព្រះសីហនុ។ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីតំបន់ឆ្នេរក៏ជាផ្នែកមួយមានសារៈសំខាន់ដែរ ក្នុងការជួយដល់កម្រិតជីវភាពរបស់ប្រជាជនក្នុងតំបន់ដែរ ជាពិសេសគឺគម្របព្រៃឈើ ដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅតំបន់នៅផ្នែកកណ្តាល និងនៅជិតព្រំដែននៃខេត្ត និងភាគច្រើននៅក្នុងឧទ្យានជាតិរាម​ស្រុកព្រៃនប់ ខេត្តព្រះសីហនុ។ នៅក្នុងតំបន់រវាងស្រុកស្ទឹងហាវ ស្រុកព្រៃនប់ និងឧទ្យានជាតិរាម គេឃើញមានការប្រើប្រាស់ដីដែលភាគច្រើនជាព្រៃឫស្សី និងព្រៃអនុតំបន់វាលស្មៅនិងដើមឈើ។

   ដូចគ្នានេះដែរ គម្របការប្រើប្រាស់ដីធ្លីសម្រាប់ខេត្តកែបមានរាប់ពីតំបន់ដីក្រហូង ដែលស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃទីក្រុង ដែលភាគច្រើនជាព្រៃឫស្សី និងព្រៃបន្ទាប់បន្សំដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅតំបន់ការពារ និងតាមបណ្តោយព្រំប្រទល់ខាងត្បូងនៃក្រុងកែប ហើយនៅភាគខាងកើត ការប្រើប្រាស់ដីមានព្រៃកោងកាងរលួយ ព្រៃឈើស្មៅ និងព្រៃឈើ។

   ប្រភេទទូលំទូលាយនៃការប្រើប្រាស់ដីធ្លី ត្រូវបានកត់ត្រានៅខេត្តកំពត ពោលគឺចាប់ពីតំបន់តាំងទីលំនៅរហូតដល់តំបន់ថ្ម។ គម្របឈើដ៏ធំមួយត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងឧទ្យានជាតិភ្នំបូកគោ ហើយនៅផ្នែកខាងកើតនៃខេត្ត ជាពិសេសនៅស្រុកឈូក ស្រុកអង្គរជ័យ ស្រុកដងទង់ ស្រុកកំពង់ត្រាច និងភូមិខ្លះៗនៃស្រុកកំពង់បាយ និងស្រុកជុំគីរី គឺជាកន្លែងដែលផលិតស្រូវបានច្រើន។ នៅក្នុងតំបន់ទាំងនេះ មានប្រព័ន្ធផ្លូវទឹកជាច្រើនដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ទឹកសម្រាប់ដំណាំស្រូវក្នុងរដូវដាំដុះ។

   ប្រភេទដីប្រើប្រាស់នៅខេត្តកោះកុង គឺព្រៃឈើ ដែលមានស្លឹកច្រើននិងមានទំហំច្រើនហិកតា ដែលគ្របដណ្ដប់គ្រប់តំបន់រួមមានកូនភ្នំ ឆ្នេរសមុទ្រ កោះ និងតំបន់ខ្ពង់រាបនៅតាមតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ។ ប្រភេទដីប្រើប្រាស់បន្ទាប់បង្អស់ដែលត្រូវបានគេរកឃើញជាទូទៅ គឺព្រៃកោងកាង ដែលនៅរាយប៉ាយតំបន់ទាបៗក្បែរទីប្រជុំជនបុរីសាគរ ក៏ដូចជានៅក្នុងតំបន់ការពារនៃឧទ្យានជាតិបទុមសាគរ និងតំបន់ប្រើប្រាស់ចម្រុះបានច្រើន។

   ជារួម ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីនៅក្នុងតំបន់ឆ្នេរដែលលាតសន្ធឹង ចាប់ពីខេត្តកោះកុងដល់ខេត្តកែប គឺត្រូវបានប្រើប្រាស់សម្រាប់ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនក្នុងតំបន់ រួមមានអេកូឡូស៊ី និង   ជីវចម្រុះ ដែលអាចបម្រើមួយផ្នែកដល់ការធ្វើនេសាទបន្ទាប់បន្សំ ដាំដំណាំកសិកម្មរួមផ្សំនៅតំបន់ទំនាបក្បែរមាត់សមុទ្រ និងប្រកបរបរផ្សេងទៀត ដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត ជាពិសេសនៅក្នុងតំបន់ជីវចម្រុះនោះតែម្តង។

 [1] UNEP-DHI Center for Water and Environment, “ការវិភាគថ្លៃចំណាយនិងផលចំណេញនៃការកែប្រែទម្លាប់ក្នុងកសិកម្មសម្រាប់ឆ្លើយតបនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្នុងតំបន់ឆ្នេរ”  ទំព័រ ៣៦

គន្ថនិទ្ទេស

-       ក្រសួងផែនការ “ជំរឿនទូទៅប្រជាជនកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៩”  ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០២០

-       សាន ប៉េងសែ “សង្ខេបព្រំដែនកម្ពុជា”  ប៉ារីស ២០០៤

-       សាគូ សាម៉ុត “ភូមិវិទ្យាប្រទេសខ្មែរ “ ភ្នំពេញ ២០១០

-       អ៊ុន យ៉េត “ភូមិវិទ្យារូបទ្វីបអាស៊ី”  ភ្នំពេញ ២០១១

-       ហៃ សុគន្ធា “ប្រជាជននិងការអភិវឌ្ឍ” ភ្នំពេញ ២០១២​

-       ហៃ សុគន្ធា “ភូមិវិទ្យាសេដ្ឋកិច្ច” ភ្នំពេញ ២០១៣

-       ក្រសួងផែនការ “ជំរឿនកសិកម្មកម្ពុជា ឆ្នាំ២០១៣”  ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០១៤​

-       របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ២០១៥ របស់មន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្តកោះកុង ចំនួន៧ទំព័រ

-       របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ២០១៦ របស់មន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្តកំពត ចំនួន៥ទំព័រ

-       របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ២០១៧ របស់មន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្តព្រះសីហនុ ចំនួន៦ទំព័រ

-       ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា សៀវភៅភូមិវិទ្យាថ្នាក់ទី៩  ភ្នំពេញ ២០១៧ ចំនួន១៧៤

-       ក្រសួងអបរំ យុវជន និងកីឡា សៀវភៅភូមិវិទ្យាថ្នាក់ទី១១  ភ្នំពេញ ២០១៧ ចំនួន២០៤ទំព័រ

-       UNEP-DHI Center for Water and Environment, ការវិភាគថ្លៃចំណាយនិងផលចំណេញនៃការកែប្រែទម្លាប់ក្នុងកសិកម្មសម្រាប់ឆ្លើយតបនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្នុងតំបន់ឆ្នេរ, ភ្នំពេញ​, ២០១២

-       Bill Cater and Vicky O’ Rourke, គោលការណ៍យុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់វិស័យទេសចរណ៍ប្រកបដោយ និរន្តរភាពស្តីពីឆ្នេរសមុទ្រកម្ពុជា, ភ្នំពេញ, ២០១២

-       Ali Raza Rizvi and Uwe Singer Coastal of Cambodia Analysis, IUCN, Bangkok, 2011

-       http://www.coralcay.org/science-research/scientific-reports

-       https://news.mongabay.com/cambodia-declares-first-ever-marine-protected-area

-       http://www.khmertimeskh.com/news/20284/little-support-for-coastal-master-plan

-       http://www.khmertimeskh.com/news/26165/sea-gates-to-protect-coastline

-       http://www.iucn.org/building-coastal-resilience