១‑សេចក្តីផ្តើម
ក្នុងន័យទូទៅ នគរូបនីយកម្មគឺសំដៅទៅលើការផ្លាស់ប្តូរចំនួនប្រជាជនពីទីជនបទទៅទីប្រជុំជន នៅក្នុងប្រទេសនីមួយៗ ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យមានរីករាលដាលទាំងទំហំ ទ្រង់ទ្រាយ និង ទីតាំងភូមិសាស្រ្តជាដើម នៃតំបន់ទីប្រជុំជននោះ។ ដំណើរការរៀបចំ និង អភិវឌ្ឍទីក្រុងនិងទីប្រជុំជន គឺកើតឡើងដោយសារតម្រូវការនានារបស់មនុស្សដែលមានវត្តមាននៅទីនោះ ពោលគឺ ការបង្កើនល្បឿនលើគ្រប់វិស័យ។ ទោះបីជាមានការកំណត់ដោយឡែកៗពីគ្នារវាងប្រទេសនីមួយៗយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ការធ្វើនគរូបនីយកម្មត្រូវបានកត់សម្គាល់ក្នុងន័យរួមមួយ គឺការរីកចម្រើនរបស់ទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជន។ តាមរបាយការណ៍អង្គការសហប្រជាជាតិបានបង្ហាញថា ជិតពាក់កណ្តាលនៃប្រជាជនពិភពលោករស់នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង និង ទីប្រជុំជននាដំណាច់ឆ្នាំ២០០៨ ហើយគេបានព្យាករណ៍ទៀតថា នៅដំណាច់ឆ្នាំ២០៥០ ប្រជាជនប្រហែល៦៤% នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ និង ប្រមាណជា៨៦% នៃប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍នឹងត្រូវធ្វើចំណាកជនបទទៅទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជន ឬក៏ អាចធ្វើនគរូបនីយកម្មតំបន់តែម្តង ពោលគឺ មានប្រជាជនប្រមាណជា៣ពាន់លាន់ រស់នៅទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន ជាពិសេស គឺការកើតឡើងនៅក្នុងទ្វីបអាហ្រ៊ិក និង អាស៊ី។ ជាងនេះទៀត តាមរបាយការណ៍អង្គការសហប្រជាជាតិដដែលបានព្យាករណ៍ថា កំណើនប្រជាជនស្ទើរតែទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោក ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៧ ដល់ ឆ្នាំ២០៣០ នឹងត្រូវបានស្រូបយកដោយទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន ដែលមានប្រជាជនចំនួនប្រមាណជា ១,១លាននាក់ ក្នុងរយៈពេលប្រមាណ១៣ឆ្នាំខាងមុខ។
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងកត្តាផ្សេងៗទៀតជាច្រើន ដូចជា ការរៀបចំទីក្រុង ការសិក្សាភូមិសាស្ត្រ ការសិក្សាវិភាគសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និង សុខភាពសាធារណៈ។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មអាចត្រូវបានគេកំណត់បរិមាណនៃការអភិវឌ្ឍទីក្រុង ដោយផ្អែកលើចំនួនប្រជាជនសរុប ឬ ជាអត្រា ដែលអត្រាប្រជាជននៅតាមទីប្រជុំជនកំពុងកើនឡើង។ ជាការពិត នគរូបនីយកម្មបានបង្កើតនូវការផ្លាស់ប្តូរសង្គមសេដ្ឋកិច្ច និង បរិស្ថាន ដែលផ្តល់នូវឱកាសសម្រាប់និរន្តភាពជាមួយនឹង «សក្តានុពលក្នុងការប្រើប្រាស់ធនធានប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ដើម្បីបង្កើតឱ្យមានការប្រើប្រាស់ដីធ្លីប្រកបដោយនិរន្តភាព និង ដើម្បីការពារជីវចម្រុះនៃប្រព័ន្ធអេកូធម្មជាតិ»។ នគរូបនីយកម្មមិនមែនគ្រាន់តែជាបាតុភូតសម័យទំនើបនោះទេ ប៉ុន្តែ វាជាការផ្លាស់ប្តូរ យ៉ាងឆាប់រហ័ស និងជា ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃឫសសង្គមរបស់មនុស្សទូទាំងពិភពលោក ដែលវប្បធម៌ភាគច្រើន នៅតាមជនបទត្រូវបានជំនួសយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយវប្បធម៌ទីក្រុង។ ការផ្លាស់ប្តូរដ៏ធំបំផុតដំបូងនៃគំរូតាំងទីលំនៅ គឺការប្រមូលផ្តុំអ្នកប្រមូលសត្វព្រៃចូលក្នុងភូមិរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ វប្បធ៌មនៅតាមភូមិដ្ឋានជនបទ ត្រូវបានកំណត់ដោយសារទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធ និង អាកប្បកិរិយារួមគ្នា ចំណែកឯវប្បធម៌នៅតាមទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន អាចត្រូវបានកំណត់ដោយសារខ្សែបន្ទាត់កាត់ផ្តាច់ណាមួយ ឬ ដោយសារការមានទំនាក់ទំនងមិនសូវច្បាស់លាស់និង ឥរិយាបថបែបប្រកួតប្រជែង។
២‑ ប្រវត្តិនគរូបនីយកម្ម
ចាប់តាំងពីការបង្កើតទីក្រុងដំបូងបង្អស់នៅមេសូប៉ូតាមៀ និង អេហ្ស៊ីបរហូតមកដល់សតវត្សរ៍ទី១៨ គេសង្កេតឃើញលំនឹងរវាងប្រជាជនភាគច្រើនដែលបានចូលរួមក្នុងវិស័យកសិកម្មដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត នៅក្នុងបរិបទជនបទ និង មជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មតូចៗ នៅតាមទីប្រជុំជន ដែលជាសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច និង ពាណិជ្ជកម្មនៅតាមទីផ្សារ។ ដោយសារតែស្ថានភាពនៃកសិកម្មនៅដំណាក់កាលដំបូង និង មិនជាប់គាំងនៅក្នុងអំឡុងពេលនេះ អត្រាសមាមាត្រនៃប្រជាជននៅតាមជនបទ និង ទីក្រុងនៅតែមានលំនឹងថេរ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ការកើនឡើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៃភាគរយប្រជាជនទីក្រុងនៅទូទាំងពិភពលោក អាចត្រូវបានរកឃើញនៅសហវត្សទី១ មុន គ.ស.។ ការកើនឡើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយផ្សេងទៀត ត្រូវបានរកឃើញនៅ Mughal ប្រទេសឥណ្ឌាដែលមានប្រជាជនប្រមាណជា១៥% រស់នៅក្នុងទីក្រុងក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៦ និង ១៧ ពោលគឺមានអត្រាខ្ពស់ជាងនៅទ្វីបអឺរ៉ុប ដែលមានប្រជាជនប្រមាណជា ៨%‑១៣% ប៉ុណ្ណោះនាពេលនោះ។
ជាមួយនឹងការចាប់ផ្តើមនៃបដិវត្តន៍កសិកម្ម និង ឧស្សាហកម្មអង់គ្លេសនៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៨ ចំនួនទាំងនេះ ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរជាគំហុគ ពោលគឺ ការតាំងទីលំនៅដែលមិនធ្លាប់មានពីមុន នៅក្នុងទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន បានកើតឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅសតវត្សរ៍ទី១៩ រួមទាំងតាមរយៈការបន្តការធ្វើចំណាកស្រុកពីជនបទផង និង ដោយសារតែភាពរឹងមាំនៃការពង្រីកប្រជាសាស្ត្រដែលបានកើតឡើងនៃតំបន់ទីក្រុង និង ទីប្រជុំជននៅគ្រានោះផង។ នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស និង ប្រទេសវែល ចំនួនប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន បានកើតឡើងដល់១៧% នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៩ និង រហូតដល់៥៤% នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៩។ លក្ខណៈបែបនេះ ក៏មិនសូវខុសគ្នាដែរទៅនឹងប្រទេសមួយចំនួនផ្សេងទៀត ក្នុងការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ដូចជា ប្រទេសបារាំង ប្រមាណជា៣៧% នៅក្នុងទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន និង សហរដ្ឋអាម៉េរិកប្រមាណជា២៨% រស់នៅតំបន់ទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន។
នគរូបនីយកម្ម បានរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅទូទាំងពិភពលោក ជាពិសេស ប្រទេសលោកខាងលិច ប៉ុន្តែ ចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៥០ មក នគរូបនីយកម្ម បានចាប់ផ្តើមរីករាលដាលយ៉ាងខ្លាំង នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ផងដែរ។ ជាក់ស្តែងនៅចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មានប្រជាជននៅក្នុងពិភពលោកប្រមាណតែ ១៥% ប៉ុណ្ណោះរស់នៅក្នុងទីក្រុង និង ទីប្រជុំជនភាគច្រើនប្រទេសអភិវឌ្ឈន៍ ប៉ុន្តែតួលេខនេះ ត្រូវបានប្រែប្រួលរហូតដល់ប្រមាណជា៥០% នៅឆ្នាំ២០០៧ (ដើមសតវត្សរ៍ទី២១) ដោយសារការកើនឡើងយ៉ាងគំហុករបស់ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ ជាពិសេស ទ្វីបអាស៊ី និង អាហ្រ៊ិក។
ការព្យាការណ៍ចំនួនប្រជាជនជនបទនិងទីក្រុងឆ្នាំ២០៥០ (UNFPA)
៣‑ មូលហេតុនគរូបនីយកម្ម
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺជាកើតឡើងនៃការរៀបចំផែនការ ដែលជាលទ្ធផលនៃសកម្មភាពរួមគ្នារវាងឯកជន និង រដ្ឋ។ ការរស់នៅក្នុងទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជន អាចមានអត្ថប្រយោជន៍ផ្នែកវប្បធម៌ និង សេដ្ឋកិច្ចច្រើនជាងជនបទដោយសារវាអាចផ្តល់នូវឱកាសច្រើនក្នុងការទទួលបានទីផ្សារការងារ ការកាត់បន្ថយពេលវេលា កាត់បន្ថយការចំណាយក្នុងការធ្វើដំណើរ និង ការដឹកជញ្ជូន ការធ្វើឱ្យប្រសើរនូវលក្ខខណ្ឌលំនៅដ្ឋាន និង លក្ខខណ្ឌសុវត្ថិភាព។ លក្ខខណ្ឌជាច្រើន ដូចជា ដង់ស៊ីតេ ភាពចម្រុះនានា និង ការប្រកួតប្រជែងទីផ្សារ គឺជាធាតុផ្សំនៃបរិយាកាសទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជនដែលអាចនាំទៅដល់ភាពវិជ្ជមានសម្រាប់ទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជននោះ ប៉ុន្តែ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ភាពអវិជ្ជមានតែតែកើតមានជានិច្ច ក្នុងការផ្លាស់ប្តូរ និង បង្កើនតម្លៃនៃការរស់នៅ ដើម្បីផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងអ្វីដែលហៅថាបទដ្ឋាននៃការរស់នៅតាមទីក្រុង។ ជាក់ស្តែង តំបន់ជាយក្រុងនានាដែលកំពុងកើតមានឡើង នៅក្នុងទីក្រុងនៃបណ្តាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ធំៗ អាចត្រូវបានចាត់ទុកថា គឺជាការធ្វើឱ្យមានតុល្យភាពនៃទិដ្ឋភាពអវិជ្ជមាននៃជីវិតទីក្រុង ខណៈពេលដែលមានការប្រើប្រាស់ធនធានរួម និង ស្មើភាព។
នៅចុងសតវត្សរ៍ទី២០ និង ដើមសតវត្សរ៍ទី២១ មនុស្សជាច្រើនបានផ្លាស់ទីលំនៅទៅទីក្រុងដើម្បីទទួលបានឱកាសសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសស ប្រទេសចិននិង ឥណ្ឌា ក៏ប៉ុន្តែ ការផ្លាស់ទីទាំងនេះ គឺមិនបានបង្ហាញជារូបភាពលម្អិតនៃការធ្វើនគរូបនីយកម្មដែរ។ នៅតំបន់ជនបទ កសិដ្ឋានគ្រួសារតូចៗ ឬ កសិដ្ឋានប្រមូលផ្តុំនៅតាមភូមិនានា ពិតជាមានការលំបាកក្នុងការប្រើប្រាស់ទំនិញដែលផលិតនៅតាមទីក្រុង ទោះបីជាគុណភាពជីវិតទូទៅមានលក្ខណៈជាប់ទាក់ទងគ្នាយ៉ាងពិតប្រាកដជាមួយនឹងទីក្រុងក៏ដោយ។ ម៉្យាងវិញទៀត ការរស់នៅតាម កសិដ្ឋាននៅជនបទ តែងតែងាយនឹងជួបប្រទះគ្រោះធម្មជាតិ ដែលមិនអាចទាយទុកជាមុនបានឡើយ ដូចជា នៅពេលខ្លះមានគ្រោះរាំងស្ងួត គ្រោះទឹកជំនន់ ឬ ជំងឺអាសន្នរោគជាដើម ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យការរស់រានមានជីវិតនៅតាមជនបទ អាចនឹងជួបបញ្ហា។ បទពិសោធន៍នៅក្នុងប្រទេសថៃ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មក៏ជាលទ្ធផលនៃការកើនឡើងបញ្ហាជាច្រើននៅតាមជនបទដែរ ដូចជា ការផ្លាស់ប្តូរពីបរិយាកាសជនបទមកសហគមន៍ជនបទ ក៏អាចបណ្តាលឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូររបបអាហារជាមូលដ្ឋាន ដែលផ្អែកទៅលើរបបអាហារដែលជីវិតជនបទមិនធ្លាប់ទទួលបាន និង អនុវត្តន៍។
ទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន គឺជាកន្លែងដែលផ្តល់ជូននូវសេវាកម្មជាច្រើនរួមទាំងសេវាកម្មជំនាញ ដែលមិនមាននៅក្នុងតំបន់ជនបទ។ សេវាកម្មទាំងនេះ តម្រូវឱ្យកម្មករនិយោជិតធ្វើឱ្យមានឱកាសការងារកាន់តែច្រើន និង មានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ មនុស្សវ័យចំណាស់អាចត្រូវបានបង្ខំឱ្យផ្លាស់ទីលំនៅទៅកាន់ទីក្រុងនានា ដែលមានវេជ្ជបណ្ឌិត និង មន្ទីរពេទ្យ ដែលអាចបំពេញតម្រូវការសុខភាពរបស់ពួកគេ រួមទាំងឱកាសសិក្សាដែលមានគុណភាពខ្ពស់ គឺជាកត្តាមួយផ្សេងទៀតមាននៅក្នុងទីក្រុង។
៤‑ កត្តាប្រឈមនៃនគរូបនីយកម្ម
៤.១‑ ផលប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ច
នៅពេលទីក្រុងមានការរីកចម្រើន ផលប៉ះពាល់ជាច្រើននឹងកើតមានឡើង រួមបញ្ចូលទាំងការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង និង ការប្រែប្រួលថ្លៃដើមរបស់ទំនិញនានានៅក្នុងទីផ្សារផងដែរ ជាពិសេស ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ ដែលកើតមានឡើងនូវវិសមភាពជាច្រើន ដោយសារនិន្នាការនគរូបនីយកម្មយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ការជំរុញឱ្យមានការរីកចម្រើននៅក្នុងទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជន យ៉ាងឆាប់រហ័ស អាចនាំឱ្យកើតមាននូវប្រសិទ្ធភាព ប្រកបទៅដោយសមធម៌តិចតួច។ បញ្ហាមួយនៅក្នុងចំណោមបញ្ហាជាច្រើន នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍទីក្រុង គឺកម្មករប្រវេសន៍ជាច្រើន ធ្វើចំណាកស្រុកពីទីជនបទ និង កម្មករអន្តោប្រវេសន៍ចំណាកប្រទេសជាច្រើន ដែលជាកត្តាធ្វើឱ្យមានកំណើនតំបន់អនាធិបតេយ្យនៅក្នុងទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជនដែលកំពុងធ្វើនគរូបនីយកម្មនោះតែម្តង។ មានករណីជាច្រើនទៀត កម្មករប្រវេសន៍ និង អន្តោរប្រវេសន៍ដែលមានជំនាញតិចតួច ឬ គ្មានជំនាញ រស់នៅក្នុងទីក្រុងដែលសម្បូរទៅឱកាសសេដ្ឋកិច្ច តែពួកគាត់នៅតែគ្មានឱកាសការងារ និង មិនមានលទ្ធភាពអាចរកការងារធ្វើ ជាហេតុធ្វើពួកគាត់គ្មានលទ្ធភាពក្នុងការស្វែងរកលំដៅដ្ឋានសមរម្យ នៅតាមទីក្រុងបានទេ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តរស់នៅក្នុងតំបន់អនាធិបតេយ្យនៅក្នុងទីក្រុង។ បញ្ហាទីប្រជុំជន និង ការអភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ក៏កំពុងតែជំរុញឱ្យមាននិន្នាការនគរូបនីយកម្ម ជាពិសេស នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍនានា ទោះបីជាទីក្រុងសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រទេសមាននិន្នាការនគរូបនីយកម្មក៏ដោយ ក៏ទីប្រជុំជននៅតែបន្តលក្ខណៈនេះកាន់តែច្រើនជាងមុន។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម និង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទីក្រុងមួយញឹកញាប់ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានផលប៉ះពាល់ច្រើន ប៉ុន្តែ ភាពអវិជ្ជមានទាំងនេះ គឺជាកត្តាចម្បងក្នុងការនាំទៅដល់ការកាត់បន្ថយការចំណាយក្នុងការធ្វើដំណើរ និង ការដឹកជញ្ជូនខណៈពេលដែលការកែលម្អឱកាសសម្រាប់ការងារអប់រំ និង ការស្នាក់នៅត្រូវបានអភិវឌ្ឍន៍បន្តបន្ទាប់។
ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ជាច្រើន ដែលមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចកំពុងរីកដុះដាល និង ការកើនឡើងយ៉ាងគំហុកលើវិស័យឧស្សាហកម្មធុនស្រាលមួយចំនួន បានធ្វើឱ្យប្រជាជនវ័យក្មេងភាគច្រើន នៅក្នុងប្រទេសទាំងនេះ ជួបឧបសគ្គ ដូចជា កង្វះខាតលទ្ធភាពក្នុងការទទួលបានសេវាហិរញ្ញវត្ថុ និង សេវាពិគ្រោះអាជីវកម្ម ការលំបាកក្នុងការទទួលបានឥណទានដើម្បីចាប់ផ្តើមអាជីវកម្ម និង ខ្វះជំនាញសហគ្រិន ដើម្បីប្រឹក្សាឱ្យពួកគេអាចទទួលបានឱកាសនៅក្នុងឧស្សាហកម្មទាំងនេះ។ ការវិនិយោគលើធនធាមនុស្ស ដើម្បីឱ្យមនុស្សវ័យក្មេងមានលទ្ធភាពទទួលបានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព និង កាយសម្បទាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទទួលបាននូវសម្ភារៈបរិក្ខារអប់រំ គឺជាការចាំបាច់ដើម្បីយកឈ្នះលើបញ្ហាប្រឈមផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងការធ្វើនគរូបនីយកម្ម។
៤.២‑ ផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន
ទីក្រុងនៃប្រទេសនៅក្នុងតំបន់ត្រូពិក គឺជាទីក្រុងដែលមានសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ ហើយវាបានក្លាយទៅជាកង្វល់រួមនៃការកើនឡើងកម្តៅ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ កម្តៅនៅក្នុងទីក្រុងនានា បានកើនឡើងខ្ពស់នៅពេលដែលវិស័យឧស្សាហកម្មកាន់រីកចម្រើន។ យានយន្ត រោងចក្រ និង ឧបករណ៍កំដៅនៃផលិតផលឧស្សាហកម្មផ្សេងទៀត បានបញ្ចេញសារធាតុផ្សេងៗទៅក្នុងបរិយាកាស ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យទីក្រុងជាទូទៅមានសីតុណ្ហភាពចាប់ពី១០C ទៅ ៣០C ក្តៅជាងតំបន់ដែលនៅជុំវិញ។ ផលប៉ះពាល់ក៏រួមបញ្ចូលទាំងការកាត់បន្ថយសំណើមដី និង ការកាត់បន្ថយការបញ្ចេញចោលកាបូនឌីអុកស៊ីតឡើងវិញ។ តាមលោក ស្ទីវ៉ាត ប្រែន (Stewart Brand) បានអះអាងថា ផលប៉ះពាល់អំពីការធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺមានភាពអវិជ្ជមានចំពោះបរិស្ថាន។ ទី១ អត្រាកំណើននៃអ្នករស់នៅតាមទីក្រុង និង ប្រជុំជនកើនឡើង ឬ រក្សានូវអត្រាមិនប្រែប្រួលណាមួយ ដែលនៅតែអាចឈានទៅរកភាពតានតឹង ផ្នែកបរិស្ថានដោយសារកំណើនប្រជាជន។ ទី២ ការធ្វើចំណាកស្រុកចេញពីតំបន់ជនបទបានធ្វើឱ្យមានការបាត់បង់បច្ចេកទេសធ្វើកសិកម្មចិញ្ចឹមជីវិតខ្លះ ដែលឈានទៅដល់ការបំផ្លិចបំផ្លាញ ដូចជា ការកាប់សម្លាប់ និង ដុតបំផ្លាញវិស័យកសិកម្មជាដើម។ តាមរបាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិឆ្នាំ២០១៣ បានព្រមានថា ជាមួយនឹងប្រជាជនប្រមាណជាង២,៤ ពាន់លាននាក់នៅជនបទគិតត្រឹមឆ្នាំ២០៥០ បរិមាណម្ហូបអាហារដែលផលិតបាន នឹងត្រូវកើនឡើងប្រហែល៧០% ដែលអាចរាំងស្ទះដល់ការផលិតស្បៀងអាហារ ហើយមានប្រទេសខ្លះនៅក្នុងពិភពលោកបានកំពុងនឹងប្រឈមអសន្តិសុខស្បៀងរួចទៅហើយ ដោយសារតែការផ្លាស់ប្តូរស្ថានភាពបរិស្ថាន។ ម៉្យាងទៀត ការផ្លាស់ប្តូរបែបនេះអាចនឹងធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធអនាម័យ និង ការថែទាំសុខភាពសាធារណៈមានភាពតានតឹង ហើយអាចបង្កឱ្យមានគ្រោះមហន្តរាយផ្នែកមនុស្សធម៌ និង បរិស្ថាន។
ក‑ គុណភាពទឹក
ការកើតឡើងនៃ eutrophication នៅក្នុងទឹក គឺជាផលប៉ះពាល់មួយផ្សេងទៀតទៅដល់ចំនួនប្រជាជនទីក្រុងលើបរិស្ថាន។ នៅពេលមានភ្លៀងធ្លាក់នៅតាមបណ្តាទីក្រុងធំៗ ទឹកភ្លៀងអាចជួយបំផ្លាញសារធាតុពុល ដូចជា ឧស្ម័នកាបូនិក និង ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ដទៃទៀតនៅលើអាកាសទៅលើដីខាងក្រោម បន្ទាប់មក សារធាតុគីមីទាំងនេះត្រូវលាងដោយផ្ទាល់ ហើយបង្កឱ្យមានការថយចុះគុណភាពទឹក និង បំផ្លាញប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី។ ផ្ទៃមហាសមុទ្រក៏មានសមត្ថភាពក្នុងការ ស្រូបយកឧស្ម័នកាបូនិក ដែលភាយចេញពីបរិយាកាសផែនដីនៅពេលដែលការបញ្ចេញឧស្ម័នកើនឡើង ជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃនគរូបនីយកម្ម។ តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវបង្ហាញថា មហាសមុទ្រស្រូបយក ១/២ នៃCO២ ដែលផលិតដោយមនុស្ស និង មានប្រយោជន៍ដល់បរិស្ថាន ក្នុងការជួយកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់នៃឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ ប៉ុន្តែ វាបានបង្កឱ្យមានអាស៊ីដផងដែរ។
ខ‑ កាកសំណល់ចំណីអាហារ
ការរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃសហគមន៍ បានបង្កើតនូវបញ្ហាប្រឈមថ្មីៗ ជាពិសេស នៅក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ ហើយបញ្ហាប្រឈមមួយគឺការកើនឡើងនូវកាកសំណល់អាហារ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាកាកសំណល់ម្ហូបអាហារទីក្រុង។ កាកសំណល់អាហារ គឺជាការចោលផលិតផលម្ហូបអាហារ ដែលមិនអាចយកមកប្រើប្រាស់បានទៀតទេ ដោយសារតែផលិតផលទាំងនោះផុតកំណត់ ឬ ខូចគុណភាព។ ការបង្កើនកាកសំណល់ម្ហូបអាហារ អាចបង្កើនការព្រួយបារម្ភខាងផ្នែកបរិស្ថាន ដូចជា បង្កើនការផលិតឧស្ម័នមេតាន និង ការបង្កឱ្យមានប្រភេទជំងឺផ្សេងៗ។ កន្លែងចាក់សំរាមគឺជាមូលហេតុនាំមុខគេទី៣ នៃការភាយចេញមេតាន ដែលបណ្តាលឱ្យមានការព្រួយបារម្ភលើផលប៉ះពាល់របស់វាចំពោះអូហ្សូន និង សុខភាពរបស់មនុស្ស។ កាកសំណល់អាហារច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ បណ្តាលឱ្យកើតមានឡើងនូវជាតិ fermentation ដែលបង្កើនជាហានិភ័យផ្សេងៗ ដូចជា បង្កើតសត្វចម្លងមេរោគ និង សត្វល្អិតផ្សេងទៀត។
គ‑ ទីជម្រក និង ជីវៈចម្រុះ
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម អាចជះឥទ្ធិពលយ៉ាងធំធេងលើជីវៈចម្រុះដោយសារការបង្កឱ្យមានការបែងចែកជម្រក និង ការបាត់បង់ពូជពង្សដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាការបែងចែកទីជម្រក។ ការបែកបាក់ ឬ បាត់បង់លំនៅដ្ឋាន មិនប្រាកដថាជាការបំផ្លាញទីជម្រកនោះទេ ប៉ុន្តែ វាអាចបំបែកដាច់ដោយឡែកទៅជាផ្លូវថ្នល់ និង ផ្លូវដែក។ ទម្រង់នៃការផ្លាស់ប្តូរបែបនេះ អាចប៉ះពាល់ទៅដល់ទីជម្រកនៃជីវៈចម្រុះផ្សេងៗ ក្នុងការទ្រទ្រង់ជីវិតដោយបំបែកចេញពីបរិស្ថាន ពោលគឺ ភាពងាយស្រួលក្នុងការរកអាហារ និង រកកន្លែងដែលពួកវាអាចលាក់ខ្លួនពីការធ្វើ នគរូបនីយកម្ម។ ការរៀបចំផែនការ និង ការគ្រប់គ្រងឱ្យបានត្រឹមត្រូវក្នុងធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺជាកាត់បន្ថយនូវផលប៉ះពាល់ទាំងឡាយ មិនថាជីវិតមនុស្ស ឬ សត្វទេ ពោលគឺ ការបន្ថែមច្រករបៀងផ្សេងៗនៃទីប្រជុំជនដើម្បីជួយសម្រួលក្នុងការកែទម្រង់នៃនគរូបនីយកម្មទីក្រុងនីមួយៗ។
៤.៣‑ សុខុមាលភាព និង សង្គម
នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ នគរូបនីយកម្មមិនបានធ្វើអាយុសង្ឃឹមរស់នៃប្រជាជនប្រទេសនោះមានភាពប្រសើរឡើងនោះទេ។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មយ៉ាងឆាប់រហ័ស បាននាំឱ្យមានការកើនឡើងនូវអត្រាស្លាប់ខ្ពស់ដោយសារជំងឺឆ្លងដែលទាក់ទងទៅនឹងរបៀបរស់នៅ រួមទាំងជំងឺមហារីក និង ជំងឺបេះដូងផងដែរ។ ភាពខុសគ្នានៃអត្រាមរណៈភាពដោយសារជំងឺឆ្លង អាចប្រែប្រួលអាស្រ័យលើជំងឺ និង ទីតាំងជាក់លាក់។ កម្រិតសុខភាព ទីក្រុងមានភាពល្អប្រសើរបើធៀបនឹងតំបន់ជនបទ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នករស់នៅក្នុង តំបន់ក្រីក្រ ដូចជា តំបន់អនាធិបតេយ្យ និង តំបន់លំនៅដ្ឋានក្រៅផ្លូវការ នៅតែទទួលរងការគម្រាមកំហែងពីជំងឺផ្សេងៗ ការស្លាប់មុនអាយុ និង កត្តាប្រឈមផ្នែកសុខភាព និង ភាពក្រីក្រ។ ប្រជាជនក្រីក្រភាគច្រើននៅតាមទីប្រជុំជន មាន ការលំបាកក្នុងការប្រើប្រាស់សេវាសុខាភិបាល ដោយសារតែពួកគេមិនមានលទ្ធភាពចំណាយប្រាក់សម្រាប់សេវានោះ ដែលហេតុធ្វើឱ្យពួកគេងាកទៅរកអ្នកផ្តល់សេវាដែលមិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ និង គ្មានច្បាប់។ ខណៈពេលនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងភាពប្រសើរឡើងនៃអនាម័យសាធារណៈ និង ការទទួលបានការថែទាំសុខភាពក៏ដោយ ក៏វាតម្រូវឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងមុខរបររចំណីអាហារ និង លំហាត់ប្រាណ ដែលអាចមានឥទ្ធិពលជាច្រើនលើផ្នែកសុខភាព ដូចជា៖
ក‑ អាហាររូបត្ថម្ភ
មនុស្សជិត២៣,៥លាននាក់ កំពុងរស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាម៉េរិកខ្វះលទ្ធភាព ទទួលបានផ្សារទំនើបក្នុងចម្ងាយតែ១ម៉ាយពីផ្ទះរបស់ពួកគេ។ ការសិក្សាជាច្រើនបានបង្ហាញថា ចម្ងាយឆ្ងាយចំពោះហាងលក់គ្រឿងទេសផ្សេងៗ ក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងអត្រាខ្ពស់នៃភាពប្រសើរផ្នែកសុខភាពដែរ។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានបង្ហាញថា បានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការប្រើប្រាស់ផ្លែឈើស្រស់ បន្លែ គ្រាប់ធញ្ញជាតិផ្សេងៗ និង ការទទួលទានចំណីអាហារកែច្នៃ និង ភេសជ្ជៈជាដើម។ ហាងម្ហូបអាហារជាច្រើននៅក្នុងសហរដ្ឋអាម៉េរិក ត្រូវបានរកឃើញជាទូទៅនៅក្នុងសង្កាត់អាម៉េរិក អាហ្រ្វិក ដែលប្រជាជនមានប្រាក់ចំណូលទាប ហើយការសិក្សាមួយទៀតបានរកឃើញថា ជនជាតិភាគតិចនៅក្នុងសង្កាត់ដែលមានប្រាក់ចំណូលទាបទាំងនេះ មានអត្រាកំណើនកុមារ និង កំណើតថ្មីខ្ពស់ ហើយអត្រាកណើតថ្មីទាំងនេះ បានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងហានិភ័យនៃកង្វះអាហាររូបត្ថម្ភ នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្ម។
ខ‑ ជំងឺហឺត
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺហឺតផងដែរ នៅពេលដែលមានការផ្លាស់ប្តូរសហគមន៍ពីជនបទ ទៅសង្គមទីក្រុងកាន់តែច្រើន ចំនួនមនុស្សកាន់តែច្រើនត្រូវបានប៉ះពាល់ដោយជំងឺហឺត។ នៅក្នុងប្រទេសដែលមានប្រាក់ចំណូលទាប និង មធ្យម មានកត្តាជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យមានចំនួនខ្ពស់នៃអ្នកដែលមានជំងឺហឺត ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងតំបន់ខ្លះ នៅក្នុងសហរដ្ឋអាម៉េរិកដែលមានការរីកចម្រើននគរូបនីយកម្ម។ ផលប៉ះពាល់នៃសារធាតុពុលដែលកើតមានក្នុងខ្យល់អាកាស ដូចជា អុកស៊ីតឌីអុកស៊ីត (NO2) កាបូនម៉ូណូអុកស៊ីត (CO) និង សារធាតុតូចៗផ្សេងទៀត ដែលមានអង្កត់ផ្ចិតតូចជាង២,៥មីក្រូម៉ែត្រ អាចបណ្តាលឱ្យបង្កើនហានិភ័យនៃជំងឺហឺតរបស់កុមារ។ ថ្វីបើមានការកើនឡើងនូវលទ្ធភាពទទួលបានសេវាសុខភាព តាមរយៈការកើនឡើងនៃដង់ស៊ីតេប្រជាជននៃនគរូបនីយកម្ម បានជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានដល់គុណភាពខ្យល់ក្នុងបរិយាកាស ហើយនៅទីបំផុត វាបានកាត់បន្ថយតម្លៃវិជ្ជមាននៃធនធានសុខភាពនៅពេលដែលកុមារ និង មនុស្សវ័យក្មេងកាន់តែកើនឡើង ពោលគឺ កើនជំងឺហឺតដោយសារអត្រាខ្ពស់នៃការបំពុលបរិយាកាស។
គ‑ ឧក្រិដ្ឋកម្ម
ការបកស្រាយដ៏សាមញ្ញបំផុតនោះ គឺថាតំបន់ដែលមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនកាន់តែខ្ពស់ ទំនិញកាន់តែច្រើនសម្បូរបែប និង អាចរកទិញបានដោយងាយនៅតំបន់ជុំវិញ និង ក្នុងតំបន់តែម្តង ហើយការប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ក៏អាចកើតមានឡើងបានយ៉ាងងាយដែរ ពោលគឺ ទំនើបកម្មអាចនាំឱ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្មជាច្រើនផងដែរ។ ការយល់ដឹងកាន់តែច្រើនអំពីគម្លាតប្រាក់ចំណូលរវាងអ្នកមាន និង អ្នកក្រដោយសារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទំនើប គឺជាមូលហេតុដែលនាំឱ្យមានអារម្មណ៍ច្រណែន និង ប្រកួតប្រជែងនៃការខ្វះខាត និង លើសលប់ ដែលអាចនាំឱ្យមានបទឧក្រិដ្ឋ។ ការស្រាវជ្រាវខ្លះបានបង្ហាញថា ការកើនឡើងនៃឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង គឺដោយសារកត្តាប្រាក់ចំណូលរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ វិសមភាពទៅនឹងប្រាក់ចំណូលនៃប្រជាជនសរុប។
ការធ្វើចំណាកស្រុក ក៏ជាកត្តាមួយដែលអាចបង្កើនឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងផងដែរ ដូចជា ការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនមកពីតំបន់មួយ ហើយបង្ខំឱ្យផ្លាស់ប្តូរទៅជាសង្គមនិយម។ នៅទីនេះ ពួកគេស្ថិតនៅក្នុងបរិយាកាសថ្មី ជាមួយនឹងបទដ្ឋានថ្មី និង តម្លៃសង្គម ដែលអាចនាំឱ្យមានការរួបរួមគ្នាជាសង្គម និង បទឧក្រិដ្ឋកាន់តែច្រើន។ ទោះបីជានគរូបនីយកម្ម មាននិន្នាការបង្កើតផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានក៏ដោយ ក៏ឥទ្ធិពលវិជ្ជមានមួយចំនួន បានធ្វើឱ្យនគរូបនីយកម្មបង្កើនសកម្មភាពផ្សេងៗផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងតំបន់ជនបទ។
ឃ‑ សុខភាពផ្លូវចិត្ត
កត្តានគរូបនីយកម្មដែលរួមចំណែកដល់សុខភាពផ្លូវចិត្ត អាចត្រូវបានគេគិតថាជាកត្តាដែលប៉ះពាល់ដល់បុគ្គល និង កត្តាដែលប៉ះពាល់ដល់ក្រុមធំៗនៃសង្គម។ កត្តាម៉ាក្រូទាំងនេះ រួមចំណែកដល់ភាពខុសគ្នារវាងសង្គម ដែលជះឥទ្ធិពលដល់បុគ្គលតាមរយៈការបង្កើតអសន្តិសុខ ដែលអាចមើលឃើញជាបញ្ហាដោយសារបរិយាកាសខាងរាងកាយ រួមមានបញ្ហាសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន ឬ បញ្ហាដែលទាក់ទងនឹងបរិស្ថានសង្គម ដូចជា ការបាត់បង់គំនិតខ្លួនឯង។ ការកើនឡើងនូវភាពតានតឹង គឺជាភាពស្មុគស្មាញខាងផ្លូវចិត្ត ដែលមានលក្ខណៈសាមញ្ញមួយដែលអមជាមួយ នឹងការធ្វើនគរូបនីយកម្មហើយត្រូវបានគេគិតថាដោយសារតែអសន្តិសុខ។ ការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងសង្គមដែលជាផលវិបាកនៃនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានគេគិតថានឹងនាំទៅរកការកាត់បន្ថយនូវការគាំទ្រផ្នែកសង្គម ការកើនឡើងនូវអំពើហឹង្ស និង ការដាក់មនុស្សច្រើនពេក។
៥‑ សេចក្តីសន្និដា្ឋន
ទម្រង់នៃនគរូបនីយកម្មផ្សេងៗគ្នា អាចត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ដោយអាស្រ័យលើរចនាបថនិងវិធីសាស្រ្តនៃស្ថាបត្យកម្មក្នុងការធ្វើផែនការ ក៏ដូចជា ការរៀបរយកំណើនប្រជាជន ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃតំបន់នោះ។ នគរូបនីយកម្មនៅក្នុងទីក្រុងដែលត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាទូទៅ គឺបង្ហាញពីការប្រមូលផ្តុំនៃសកម្មភាពរបស់មនុស្ស និង ការតាំងទីលំនៅនៅជុំវិញតំបន់ទីប្រជុំជនដែលបានមកពីការធ្វើចំណាកស្រុក។ ការធ្វើចំណាកប្រទេស (អន្តោរប្រវេសន៍) អាចសំដៅភាគច្រើនទៅលើការធ្វើចំណាកស្រុកមកពីប្រទេសអតីតសង្គមនិយម និង កន្លែងផ្សេងៗទៀតដែលមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ការរីកចម្រើនថ្មីៗនេះ ដូចជា គម្រោងកែលម្អទីប្រជុំជនជាដើម មានន័យថា គឺជាការមកដល់ថ្មីនៃទីក្រុងនានាដែលលែងត្រូវការលំនៅដ្ឋានអាណាធិបតេយ្យ ព្រោះ នៅក្នុងតំបន់អភិវឌ្ឍន៍មួយចំនួននៃទីក្រុង ត្រូវបានត្រៀមលក្ខណៈជាស្រេចនៅក្នុងផែនការនគរូបនីយកម្មនៃតំបន់ទីប្រជុំជននោះ។ ទម្រង់នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្មទាំងនេះ អាចកើតមានដោយសារទំនាក់ទំនងប្រសើរឡើង រវាងប្រជាជនទីក្រុង និង ជនបទ ប៉ុន្តែ កត្តាមួយចំនួន ដូចជា ការភ័យខ្លាចលើផ្នែកឧក្រិដ្ឋកម្ម និង បរិស្ថានទីក្រុងក្រីក្រ វាបានរួមចំណែកទៅដល់បាតុភាពនានា ដែលធ្វើឱ្យទីក្រុងធ្លាក់ចុះ រួមទាំងបទពិសោធន៍ផ្នែកឧស្សាហកម្មនៃពិភពលោកផងដែរ។
នៅពេលដែលតំបន់លំនៅដ្ឋានជាច្រើន មានការផ្លាស់ប្តូរទៅក្រៅមជ្ឈមណ្ឌលទីក្រុង ឬ ត្រូវបានគេហៅថាជាយក្រុង ដែលបានកើតឡើងរហូតមកដល់ពេលនេះ គឺជាការបង្កើតចំណុចថ្មីនៃការប្រមូលផ្តុំនៅខាងក្រៅទីប្រជុំជនទាំងនៅក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍ និង ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ បាតុភាពទាំងនេះ គឺជាបណ្តាញ សំណុំបែបបទ (poly-centric) នៅក្នុងការយកចិត្តទុកដាក់ ដើម្បីធ្វើជាគំរូនៃការពង្រីកនគរូបនីយកម្ម។ ជនអន្តោប្រវេសន៍ជនបទត្រូវបានទាក់ទាញដោយសារលទ្ធភាពនៃទីក្រុង ដែលអាចផ្តល់ឱ្យពួកគេបាន ប៉ុន្តែ ជាញឹកញាប់ រូបភាពទាំងនេះ ភាគច្រើនកើតមាននៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ឬ ប្រជុំជន ដែលមានភាពក្រីក្រខ្លាំង។ អសមត្ថភាពរបស់បណ្តាប្រទេសក្នុងការផ្តល់លំនៅដ្ឋានសមរម្យដល់ជនអន្តោប្រវេសន៍ដែលរស់នៅតាមជនបទ គឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងភាពលើសលប់នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ដែលអត្រាទាំងនេះលូតលាស់យ៉ាងឆាប់រហ័សជាងអត្រានៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់ ដែលនាំឱ្យមានភាពអត់ការងារធ្វើខ្ពស់ និង តម្រូវការធនធានខ្ពស់។ ប្រជាជនក្រីក្រភាគច្រើននៅតាមបណ្តាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ មិនអាចរកការងារធ្វើបានទេ ពួកគេអាចចំណាយជីវិតរបស់ពួកគេក្នុងការងារមិនមានតម្រូវការ និង មិនមានការងារធ្វើតែម្តង។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស ប្រទេសអភិវឌ្ឍ អាចត្រូវគេបានរៀបចំជានគរូបនីយកម្មបែបសរីរាង្គ តាមរយៈចលនាសហគមន៍ធម្មជាតិសរីរាង្គ និង ចលនាទីក្រុងសួនច្បារជាដើម ដែលត្រូវបានពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើផែនការមេ ក្នុងការរៀបចំសម្រាប់ហេតុផលនយោបាយ វប្បធម៌ សង្គមសេដ្ឋកិច្ចនៃទីក្រុង។
ជាសន្និដ្ឋាន ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺពិតជាមិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីចំណាកជនបទនានារបស់ប្រជាជនបានឡើយ ការសិក្សាវិភាគពីចលនាប្រវេសន៍ចូលទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជន គឺជាកត្តាចម្បងដែលអ្នកសិក្សានគរូបនីយកម្មត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់។ ខណៈដែលប្រជាជនបន្តកើនឡើង និង ធ្វើនគរូបនីយកម្មក្នុងអត្រាដែលមិនធ្លាប់មានពីមុន ទីក្រុងថ្មី និង បច្ចេកទេសនៃការរីកចម្រើនឆ្លាតវៃត្រូវបានអនុវត្តដើម្បីបង្កើតការផ្លាស់ប្តូរមួយ ឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍទីក្រុងដែលមានបរិស្ថានសេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមដែលមាននិរន្តរភាព។ ការរួមបញ្ចូលគ្នារវាងនិរន្តភាពនៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និង នយោបាយនៃទីក្រុងនានា គឺជាការធ្វើឱ្យមានភាពស្មើគ្នា និង ភាពរឹងមាំក្នុងការអភិវឌ្ឍទីក្រុង និង ទីប្រជុំជនតាមទម្រង់នៃការអភិវឌ្ឍនគរូបនីយកម្មប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់។
គន្ថនិទ្ទេស
១- បណ្ឌិត អ៊ូ វ័ឌី “ប្រវត្តិនគរូបនីយកម្មលើពិភពលោក” ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០១២
២- បណ្ឌិត បេងហុង សុជាតិ ខេមរ៉ូ “ការកសាងរៀបចំដែនដីក្នុងទីក្រុង និង ទីប្រជុំជន” អត្តបទកសិក្ខាសាលាថ្នាក់ជាតិ
ស្តីពី “ការរៀបចំដែនដី និង ទីក្រុង”
៣- បណ្ឌិត បេងហុង សុជាតិ ខេមរ៉ូ “ទំនោរនៃការវិវត្តន៍និងអភិវឌ្ឍន៍របស់ទីក្រុងនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា”
វេទិកាពិភាក្សាស្តីពីភាពក្រីក្រនៅក្នុងទីក្រុង
៤- ប៉ែន ខុន “ចតុមុខ” ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០០១
៥- ក្រងសួងផែនការ “ស្ថានភាពនៃភាពក្រីក្រនៅកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៤” ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០១៦
៦- វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវនិងអភិវឌ្ឍកម្ពុជា “សង្ខេបរបាយការណ៍អភិវឌ្ឍន៍ ប្រចាំឆ្នាំ២០០៧‑២០០៨” វ.ប.ស.អ.
ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០០៨
៧- សាលាក្រុងភ្នំពេញ “ផែនការយុទ្ធសាស្រ្តអភិវឌ្ឍក្រុងឆ្នាំ២០០៥‑២០១៥” ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០០៥
៨- សាលាក្រុងភ្នំពេញ “គម្រោងប្លង់គោលទីក្រុងភ្នំពេញ‑យុទ្ធសាស្រ្តតម្រង់ទិស” ភ្នំពេញ ឆ្នាំ២០០៥
៩- Urban Resource Center, City Development Strategy for the Municipality of Phnom Penh:
Study of Relocation of Urban Poor Communities in Phnom Penh, Annual Report, March 2002
១០- Dr. Lawrence Tseu, Urban Transport Growth: The Challence Ahead – The new realism
and Institutional Change, Sabah-Sarawak Environmental Convention 2006
១១- Tacoli and Cecilia “Urbanisation: rural-urban migration and urban poverty” London 2015
International Institute for Environment and Development
១២- National Library of Medicine “Urbanization: The process whereby a society changes from a rural to
an urban way of life” USA, 5 November 2014
១៣- UNFPA “Urbanization in 2013: Demographic partitions” USA, 8 July 2015
១៤- Barney Cohen “Urbanization, City Growth, and the New United Nations Development
Agenda” Cornerstone, The Official Journal of the World Coal Industry. 2015
១៥- Gries, T. and Grundmann R. “Fertility and modernization: the role of urbanization in
developing countries” Journal of International Development, 2018
១៦- Abraham Eraly “The Mughal World: Life in India’s Last Golden Age” The Penguin Books
១៧- Paolo Malanima “Pre-Modern European Economy: One Thousand Years (10th-19th Centuries)” Brill
Publisher, 2009
១៨- Christopher Watson “Trends in urbanization” Proceedings of the First International Conference on
Urban Pests. 1993, CiteSeerX 10.1.1.522.7409.
