សំយោគនីយកម្មព្រាហ្មណ៍សាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងសង្គមខ្មែរ

បណ្ឌិត ហ៊ឹម ញាណារិទ្ធ

មន្រ្តីស្រាវជ្រាវ ផ្នែកធម្មសាស្រ្ត និង ចរិយាសាស្រ្ត

១- សំយោគជំនឿសាសនានៅក្នុងសង្គមខ្មែរ

មូលដ្ឋានធំៗដ៏រឹងមាំនៃសង្គមខ្មែរក្នុងអតីតកាល ក៏ដូចជាបច្ចុប្បន្នវិស័យសិល្បៈស្ថាបត្យកម្ម អក្សរសិល្ប៍ អក្សរសាស្ត្រ ប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ មរតកស្មារតី ផ្នត់គំនិតត្រូវបានចាប់បដិសន្ធិឡើង គឺដោយ​សារតែមូលហេតុនៃការអនុវត្តនូវ​ជំនឿ​ដូន​តាបែប​ជីវចលនិយមរួមផ្សំនឹងជំនឿខ្មែរទទួលពីឥណ្ឌាដែលជំនឿបែបខ្មែរថ្មីនោះបាននាំជាតិខ្មែរទៅកាន់វឌ្ឍនភាព​ដល់កំពូល​នាសម័យមហានគរ។ បើយើងមើលការសាងសង់ប្រាសាទបុរាណនានា យើងឃើញសម្ពន្ធភាពដ៏ស្អិតរមួតរវាង​ជំនឿដូនតា​លើភ្នំនិងបារមីភ្នំតូចធំទាំងឡាយ និងជំនឿបែបឥណ្ឌាជុំវិញភ្នំលោកធាតុសុមេរុនិងអាទិទេពនៃភ្នំ គឺព្រះឥសូរពុំខាន ដែលរួម​រស់យ៉ាងសុខដុមជាមួយគ្នា។

ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១ នៃគ្រឹស្តសករាជ ព្រាហ្មណ៍សាសនាបានចូលមកក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ប៉ុន្តែ ជំនឿថ្មីនេះពុំមានប្រតិកម្មយ៉ាងមុតមាំជាមួយនឹងជំនឿចាស់អារុក្ខអារក្សអ្នកតា ម្ចាស់ស្រុកខ្មែរទេ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ទាំងជំនឿថ្មីមកពីឥណ្ឌាសាសនាព្រាហ្មណ៍និងជំនឿក្នុងស្រុក បានរួមរស់ដោយសុខដុមរមនា នៅលើទីតាំងឬនៅលើអាសនៈតែមួយថែមទៀតផង។ ពេលខ្លះមេបាខ្មែរបានបូជាដូនតា បុព្វការីជនក្រោមរូបភាពនៃអាទិទេពឥណ្ឌាផងដែរក៏មាន។

រចនាសម្ព័ន្ធនៃជំនឿខ្មែរគឺ មេបា តំណាងអរូបីយ៍ដោយអ្នកតា មានខ្ទម ឬ គ្មានក្តី មានរូប ឬ គ្មានក្តី គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីដូនតា ចាស់ទុំ ដែលបានទទួលអនិច្ចកម្មអស់ពេលជាច្រើនជំនាន់សន្តាន ហើយបានក្លាយទៅជាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដី នៃគ្រួសារជំនាន់ក្រោយ តាមសន្តានរៀងៗមក[1]។

ដូចនេះ ការព្យាយាមរួមបញ្ចូលគ្នាផ្នែកនិមិត្តរូបរវាងជំនឿបែបជីវចលនិយម និង ទេវនិយមដែលបានជ្រាបចូលស្ទើរគ្រប់វិស័យនៃជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។ ពេលយើងនិយាយដល់ជំនឿលើបុព្វបុរសឬលើការគោរពប្រតិបត្តិអារក្ស អ្នកតា យើងមិនអាចធ្វើការវិនិច្ឆ័យតែខាងក្រៅ ហើយក៏មិនត្រូវធ្វើការបែងចែកនូវប្រភេទជំនឿពីរដែលខុសគ្នាតែទម្រង់ តែអត្ថន័យស៊ីជម្រៅមានលក្ខណៈដូចគ្នានោះទេ។ ក្នុងវប្បធម៌ អារ្យធម៌ខ្មែរ ជំនឿទាំងពីរខាងលើនេះត្រូវបានប្រារព្ធក្នុងពេលជាមួយគ្នា ហើយបាននិងកំពុងដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ផ្ទួនៗគ្នាក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នផងដែរ។

២- ការវិវត្តន៍នៃព្រាហ្មណ៍សាសនា និង ព្រះពុទ្ធសាសនា

ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលឥទ្ធិពលព្រាហ្មណ៍សាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ពីប្រទេសឥណ្ឌាតាំងពីបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ។ តែឥទ្ធិពលនេះមានសន្ទុះខ្លាំងក្លាបំផុតគឺសតវត្សរ៍ទី១នៃគ្រឹស្តសករាជ ដែលជាការចាប់ផ្តើមនៃសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។ សាសនាទាំងពីរនេះនៅរួមគ្នាក្នុងសង្គមខ្មែរ ជាប់ជានិច្ចដោយមិនមានការលុបបំបាត់សាសនាណាមួយឡើយ ហើយបានជះឥទ្ធិពលលើសន្តានចិត្តខ្មែរគ្រប់រូប ដោយមានការវិវត្តន៍ឥតឈប់ឈរ គ្រាន់តែមានការរីកចម្រើននិងចុះអន់ថយ ទៅតាមដំណាក់កាលប្រវត្តិសាស្ត្រ។សម័យនគរភ្នំ(សតវត្សរ៍ទី១-សតវត្សរ៍ទី៦) : ក្នុងសម័យនេះមានការគោរពសាសនាព្រាហ្មណ៍ផង និង ព្រះពុទ្ធសាសនាផង បានន័យថាអ្នកខ្លះកាន់ព្រាហ្មណ៍សាសនា អ្នកខ្លះទៀតកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ សាសនាព្រាហ្មណ៍គេគោរពឥសូរ (សិវៈជាធំ) ខ្លះទៀតគោរពព្រះវិស្ណុ។ ប្រការនេះនាំឱ្យមានទំនាស់សាសនាកើតឡើង ដែលជាហេតុនាំឱ្យគេបង្កើតអាទិទេពមួយទៀតឈ្មោះ ហរិហរៈ ឥសូរពាក់កណ្តាល វិស្ណុពាក់កណ្តាល។ ចំណែកព្រះព្រហ្មក៏គោរពខ្លះៗដែរ។ ចំណែកព្រះពុទ្ធសាសនា គេគោរពសាសនាថេរវាទ(និកាយហីនយាន)។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមានឥទ្ធិពលជាងព្រាហ្មណ៍សាសនានៅសតវត្សរ៍ទី២នៃគ្រឹស្តសករាជ។

យើងសរុបមកឃើញថា នៅសម័យនគរភ្នំព្រាហ្មណ៍សាសនាមានការរីកចម្រើន នៅលាយឡំនិងការរីកចម្រើននៃលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា គ្រាន់តែមានការរីកចម្រើនឆ្លាស់គ្នា តិចឬច្រើនជាងគ្នាប៉ុណ្ណោះ។ នេះក៏បញ្ជាក់នូវសិទ្ធិសេរីភាពទៅលើជំនឿ នៃប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនាសម័យនោះ។  តែទោះបីសាសនាទាំងពីរមានវត្តមាននិងការរីកចម្រើនក៏ដោយ ក៏ខ្មែរពុំបោះបង់ជំនឿទំនៀមទម្លាប់ដើមរបស់ខ្លួនឡើយ[2]។

សម័យចេនឡា (សតវត្សរ៍ទី៦-សតវត្សរ៍ទី៩) :  នៅពាក់កណ្តាលទី១ សតវត្សរ៍ទី៦ នគរភ្នំត្រូវរលាយ ឯពុទ្ធសាសនាក៏ត្រូវថយចុះឥទ្ធិពល។ រាជាណាចក្រថ្មីមួយបានកើតឡើងនៅពេលនោះព្រាហ្ម-​ណ៍​​សាសនា ក៏មានការលូតលាស់និងមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងក្លាក្នុងសន្តានចិត្តខ្មែរ រហូតដល់សតវត្សរ៍ទី១២។ តែទោះបីយ៉ាងណាព្រះពុទ្ធសាសនា (មហាយាន) ក៏នៅតែមានអត្ថិភាពដដែល ថែមទាំងបានលូតលាស់រហូតដល់សតវត្សរ៍ទី១៣ ផងដែរ។

សរុបមកឃើញថា នៅសម័យចេនឡានេះ  ព្រាហ្មណ៍សាសនាមានការរីកចម្រើនខ្លាំងជាងពុទ្ធសាសនា តែពុំមានឥទ្ធិពលផ្តាច់មុខតែឯងនោះទេ។ សាសនាទាំងអស់ ទោះបីជាមានគណៈខុសៗគ្នា ក៏ដោយ ក៏គេពុំទាន់ឃើញទំនាស់សាសនារវាងគ្នានឹងគ្នានៅឡើយទេ[3]។

សម័យមហានគរ (សតវត្សរ៍ទី៩-សតវត្សរ៍ទី១៥) :  នៅសតវត្សរ៍ទី៩ តាមរយៈលទ្ធិទេវរាជ ដែលរៀបឡើងជាលើក ដំបូងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ លទ្ធិព្រាហ្មណ៍មានការអភិវឌ្ឍយ៉ាងខ្លាំងក្លា ថែមទាំងបានជំរុញឱ្យទឹកដីអង្គររីកចម្រើនរហូតដល់សតវត្សរ៍ទី១៣ផង។ ក្នុងពេលនោះគេតែងសង្កេតឃើញមានការសាងសង់ប្រាសាទភ្នំដើម្បីតម្កល់សិវលិង្គដែលបង្ហាញឱ្យឃើញថា គេគោរពឥសូរជាធំនៅក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនានាពេលនោះ។ ក្រោយមកសតវត្សរ៍ទី១២ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទិ២ សាសនាព្រាហ្មណ៍មានការប្រែប្រួលបន្តិចដោយគេឃើញមានការគោរពព្រះវិស្ណុជាធំវិញ។ គេសង្កេតឃើញនៅតាមជញ្ជាំងជុំវិញប្រាសាទអង្គរវត្តនូវរឿងផ្សេងដែលទាក់ទងដល់អវតាព្រះវិស្ណុ ដូចជារឿង    រាមាយណៈកូរសមុទ្រទឹកដោះនិងមហាភាតរៈ ជាដើម។ តែទោះបីក្នុងពេលនោះព្រាហ្មណ៍សាសនាត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រភាគច្រើនយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនក្តី ក៏ព្រះពុទ្ធសាសនានៅតែទទួលការអនុគ្រោះដដែលរហូតដល់មានព្រះមហាក្សត្រខ្លះគោរពពុទ្ធសាសនាផង ពិសេសនៅចុងសតវត្សរ៍ទី១២។ មកដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី១៣ ពុទ្ធសាសនាមានការលូតលាស់ឡើងវិញ ឯព្រាហ្មណ៍សាសនាត្រូវចុះថយឥទ្ធិពលរហូតមក។

៣- លទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិពុទ្ធរាជនៅសម័យអង្គរ

សម័យអង្គរដែលមានការរីកចម្រើនខ្ពស់លើសសម័យមុនៗនោះ ព្រោះមានមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏រឹងមាំនៃសាសនាគឺទីមួយផ្នែកព្រាហ្មណ៍សាសនា និងទីពីរផ្នែកពុទ្ធសាសនា។ គ្រឹះនៃសាសនាទាំងពីរធំៗនេះហើយដែលបណ្តាលឱ្យព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បង្កើតលទ្ធិទេវរាជនិងបង្កើតលទ្ធិពុទ្ធរាជនោះ។ ជាការពិតណាស់ដើមកំណើតនៃសម័យអង្គរក៏គេអាចនិយាយបានថា ជាដើមកំណើតនៃលទ្ធិទេវរាជដែរ។ លទ្ធិទេវ-រាជ គឺមានពាក្យថាទេវៈនិងពាក្យរាជនៅជាប់ជាមួយគ្នា។  ទេវៈសំដៅទៅលើអាទិទេពដ៏មានឫទ្ធិអំណាចនៅក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនាហើយ ដែលជាការនិយមគោរពសក្ការបូជានៅក្នុងសង្គមខ្មែរកាលពីសម័យនោះ។ ជាពិសេសទេវរូប ដែលគេគិតថាបដិមាតំណាងដ៏សំខាន់តម្កល់តាមប្រាង្គប្រាសាទនោះគឺព្រះឥសូរឬព្រះសិវៈ ដែលមានបដិមាលិង្គ ជាតំណាងប្រកបដោយការនិយមដ៏មានប្រជាប្រិយភាពបំផុត។ រីឯពាក្យថា រាជសំដៅទៅស្តេចសោយរាជ្យ ឬព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដី។ ដូចនេះ ចំពោះលទ្ធិទេវរាជ គឺជារបៀបរបបក្នុងសង្គមតាមការប្រកាន់យកជាសាធារណៈ តាមការនិយមគោរពព្រះមហាក្សត្រស្មើនឹងព្រះអាទិទេពឬចាត់ទុកព្រះរាជាជាអាទិទេពតែម្តង។ ក្នុងការចាប់កំណើតដំបូងនៃលទ្ធិទេវរាជគឺជាការផ្តួចផ្តើមនៃព្រះរាជតម្រិះច្នៃប្រឌិតបង្កើតថ្មីដោយព្រះមហាក្សត្រព្រះនាមព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ នៅលើខ្នងភ្នំគូលែនជាតំណាងភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាលំនៅដ្ឋាននៃព្រះអាទិទេព។ ចាប់ពីពេលនោះមកប្រាសាទភ្នំទាំងឡាយត្រូវបានចាប់ផ្តើមកសាងឡើងជាបន្តបន្ទាប់មានដូចជា ប្រាសាទភ្នំបាខែង ប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ និង ប្រាសាទភ្នំជីសូរ  ជាដើម។ ឯប្រាសាទទាំងនោះភាគច្រើនបានឧទ្ទិសថ្វាយព្រះឥសូរឬព្រះសិវៈ ដែលមានតម្កល់ព្រះបដិមាព្រះសិវលិង្គជាតំណាងនៅលើបល្ល័ង្កយោនីព្រះនាងឧមាទៀតផង។ ចំពោះទីតាំងនៃប្រាង្គប្រាសាទ បើទោះជាមិនមែនស្ថិតនៅលើភ្នំក៏គេកសាងឡើងដោយតម្កល់ថ្មត្រួតលើគ្នាឱ្យខ្ពស់ផុតពីដីទើបបានសង់ប្រាសាទនៅលើទីខ្ពស់នោះតាមរយៈការសន្មតថាជាប្រាសាទភ្នំសម្រាប់ពិធីការខាងសាសនានៃព្រាហ្មណ៍បរិស័ទ​​​ផង និងក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃពិធីទេវរាជរបស់ព្រះមហាក្សត្រផង។ បើនិយាយដោយសង្ខេបមក គឺពិធីទេវរាជជាសកម្មភាពជាកុសលក្នុងសង្គម ក្នុងការពង្រឹងលទ្ធិទេវរាជឱ្យមានភាពរុង​រឿងត្រចះត្រចង់ ដើម្បីលើកតម្កើងព្រះជោគរាសីសិរីមង្គលនៃព្រះមហាក្សត្រឱ្យមានព្រះតេជានុភាព និង​ព្រះជ័យចេ​​ស្តា ដូចព្រះអាទិទេពពិតៗនៅលើផែនដីនេះ។ ដោយសារព្រះមហាក្សត្រមានឫទ្ធានុ ភាពក្នុងការដឹកនាំនេះ ហើយទើបគេឃើញកម្លាំងមហាសាមគ្គីផ្ទៃក្នុងរបស់ជាតិបានកសាងមរតកវប្បធម៌បន្សល់​ទុកមកទល់ពេលនេះជាសក្ខីភាពស្រាប់។ ការរៀបចំបូជាលិង្គពិសេសមួយ ជាប់ជាទំនៀមរៀងរហូតមក។ លិង្គនោះមានលក្ខណៈជាវត្ថុពិសិដ្ឋសម្រាប់រាជ្យ និង សម្រាប់ប្រទេសហើយហៅថា “កម្រងតេង-ជគត-ត-រាជ”មានន័យថា “ទេពនៃព្រះរាជា”។ អំណើះតទៅពេលដែលរាជធានីទៅណាក៏លិង្គនោះត្រូវយកទៅតាមរហូត។ ព្រះរាជចំណេរក្រោយៗមកក៏គោរពបូជា“កម្រងតេង-ជគត-ត-រាជ”នោះពុំដាច់[4]។

ចំពោះលទ្ធិពុទ្ធរាជវិញស្ថិតក្នុងសម័យអង្គរដែរ តែគេទើបឃើញព្រះរាជតម្រិះដ៏ថ្មីស្រឡាងនៃព្រះមហាក្សត្រ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ប៉ុណ្ណោះ។ បានសេចក្តីថាក្នុងរយៈពេល៣៧ឆ្នាំនៃការឡើងគ្រងរាជរបស់ព្រះអង្គគឺព្រះអង្គដឹកនាំប្រទេសជាតិ ដោយប្រកាន់ជំនឿខាងពុទ្ធសាសនាតាមបែបមហាយានដូចមានប្រាសាទបាយ័នជាភ័ស្តុតាងស្រាប់។ ក្នុងលទ្ធិពុទ្ធរាជនេះគឺព្រះមហាក្សត្រនិយមយកទ្រឹស្តីពុទ្ធសាសនាមកដឹកនាំតាមរយៈធម៌ទាំងបួនគឺមេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា។ ជាពិសេសព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ព្រះអង្គបានរួមរស់ដឹងសុខទុក្ខរបស់ប្រជាពលរដ្ឋផ្ទាល់ដូចមានការសរសេរ ឬចារអក្សរលើថ្មហៅ​ថា សិលាចារឹកបានបញ្ជាក់ថា “ទុក្ខព្រួយរបស់ប្រជារាស្ត្រ ជាទុក្ខព្រួយរបស់ព្រះអង្គ” ពិតប្រាកដ។ ជាពិសេសចាប់តាំងពីពេលក្រោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧សោយទីវង្គតទៅ គេបានកសាងបដិមាព្រះអង្គទ្រង់អង្គុយធ្វើសមាធិធម៌ដូចព្រះពុទ្ធអង្គដែរ។ ឯប្រការដែលគេបានកត់សម្គាល់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនោះគ្រប់​ប្រាសាទជាស្នាព្រហស្តរបស់ព្រះអង្គ តែងតម្កល់បដិមាព្រះពោធិសត្វអវលោកេស្វរៈជាទីសក្ការៈ   បូជា។

សរុបមក លទ្ធិទេវរាជនិងពុទ្ធរាជធ្វើឱ្យសម័យអង្គរមានការរីកចម្រើនរុងរឿងដល់កំពូល។ ប៉ុន្តែក្រោយពេលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យាងចូលទីវង្គតទៅ មានការប្រែប្រួលខាងសាសនាធ្វើឲ្យមានហាយនភាពក្នុងសង្គមទៅវិញទៅមក។

៤- ការរួមរស់រវាងព្រាហ្មណ៍សាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសង្គមខ្មែរ

តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរបានឱ្យដឹងថា វប្បធម៌ក្នុងជំនឿនៃសាសនាធំទាំងពីរ មានព្រាហ្មណ៍សាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រមទាំងប្រពៃណីនៃជីវភាពរស់នៅបានហូរចូលមកកម្ពុជាតាំងពីសត-វត្សរ៍ទី១គឺសម័យនគរភ្នំមកម្ល៉េះ។

សាសនាធំទាំងពីរបានរួមរស់ជាមួយគ្នាប្រកបដោយភាពសុខសាន្តរហូតមក ប៉ុន្តែការលេចធ្លោខ្លាំងនៃជំនឿដ៏មោះមុតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋយើង គឺព្រាហ្មណ៍សាសនា ដែលមានភ័ស្តុតាងបន្សល់ទុកមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះដោយប្រាង្គប្រាសាទបុរាណជាច្រើនផងដែរ។ ចំណែកឯបដិមាព្រះពុទ្ធ ក៏គេឃើញមានបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យនគរភ្នំនៅអង្គរបុរីនៃសម័យជាមួយគ្នាទៀតផង។

រយៈពេលជាច្រើនសតវត្សរ៍ គឺចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១ រហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃសម័យអង្គរ។ ពេលនោះគេបានដឹងថា ព្រាហ្មណ៍សាសនាដូនតាខ្មែរមានជំនឿខ្លាំងជាងពុទ្ធសាសនា ឬគេអាចយល់ថាខាងពុទ្ធសាសនាបានចូលរួមរស់ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពនៅក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនា ជាពិសេសគេឃើញមានព្រះពុទ្ធបដិមាដែលគេបានតម្កល់នៅក្នុងប្រាង្គប្រាសាទ ដែលព្រាហ្មណ៍សាសនាបានឱបក្រសោបទៅជាមួយផងដែរ។ ប្រការសំខាន់ម្យ៉ាងទៀតគឺព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនាអហិង្សា និងជាសាសនាធ្វើឱ្យចិត្តស្ងប់ រំលត់ភ្លើងកិលេស មានរាគៈ ទោសៈ និង មោហៈនោះតែងបណ្តាលឱ្យសាសនា​​នេះ​ជ្រកកោនជាមួយនឹងសាសនាណាក៏បានសេចក្តីសុខដែរ។

ដូចនេះ ដើម្បីអោយរឹងតែច្បាស់អំពីមូលហេតុនៃពុទ្ធសាសនារួមរស់ប្រកបដោយភាពសុខសាន្តជាមួយនឹងព្រាហ្មណ៍សាសនានោះ មានបច្ច័យពីរយ៉ាងគឺ ៖

តាមរយៈព្រហ្មវិហារធម៌ : នៅក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនា គេនិយមព្រះអាទិទេពជារៀមច្បងគេបង្អស់គឺព្រះព្រហ្ម ដែលព្រះព្រហ្មជាអ្នកបង្កើតលោក ហើយដែលព្រះអង្គមានព្រះភ័ក្ត្រ៤។ ចំណែកឯខាងព្រះពុទ្ធវិញបានបញ្ជាក់ថា មាតាបិតាជាអ្នកបង្កើតបុត្រប្រុសស្រី ហើយបានចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាឱ្យធំដឹងក្តីបានរៀនសូត្រ មានមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត និងមានគ្រួសារបែកលំនៅដ្ឋានក៏អាស្រ័យដោយមាតាបិតាមានព្រហ្មវិហារ៤យ៉ាងទៅល់បុត្រដែរ គឺមេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា។ ដូច្នេះ ព្រះព្រហ្មដែលព្រះអង្គមានតួនាទីបង្កើតលោកនោះ ក៏ព្រះអង្គជាអ្នកមានព្រហ្មវិហារលើលោកនេះដែរ។

ទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះនារាយណ៍ : ព្រះនារាយណ៍ក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះព្រហ្មដែរ ដូចមានបដិមាព្រះនារាយណ៍ ផ្ទុំលើនាគឈ្មោះអានន្ត បណ្តែតខ្លួនកណ្តាលមហាសាគរ ហើយក៏មានដើមឈូកដុះចេញពីផ្ចិតរបស់ព្រះអង្គមានផ្កាដែលជាបល្ល័ង្គរបស់ព្រះព្រហ្ម។ ម្យ៉ាងទៀតគេដឹងថាព្រះនារាយណ៍ឬព្រះវិស្ណុ ព្រះអង្គមានតួនាទីជាអ្នកជួយទ្រទ្រង់លោកឬថែរក្សាលោកឱ្យបានសុខក្សេម​ក្សាន្តឆ្លងផុតទុក្ខភ័យទាំងពួង។ ទន្ទឹមនេះផងដែរក៏គេបានដឹងតាមរយៈប្រវត្តិរឿងរ៉ាវជាទេវកថាក្នុងព្រាហ្មណ៍​សាសនាបានឱ្យដឹងថា ព្រះពុទ្ធជាអវតារទី៩របស់ព្រះវិស្ណុ [5]។

ដូចនេះ សង្គមខ្មែរយើងតាំងពីបុរាណកាលមកគេឃើញព្រាហ្មណ៍សាសនា និងពុទ្ធសាសនាអាចរួមរស់ជាមួយគ្នាដ៏សុខដុមរមនាឥតមានបញ្ហាអ្វីឡើយ។ ជាពិសេសបច្ចុប្បន្នពុទ្ធសាសនាតែងមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងព្រាហ្មណ៍សាសនា ក៏ប៉ុន្តែជំនឿទាំងឡាយដែលមានពីមុនរបស់ព្រាហ្មណ៍សាសនា ក៏នៅជ្រកកោនប្រកបដោយភាពសុខសាន្តជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ដូចជា ការសូត្រមន្ត ការស្រោចទឹក អាគមអូមអាមនានាផងដែរ ដែលមានព្រះសង្ឃមួយភាគតូចបាននឹងកំពុងទ្រទ្រង់នៅឡើយតាមវត្តអារាមនានា។

ឯកសារពិគ្រោះ

១- ធ សោ : ព្រហ្មញ្ញសាសនានិងសង្គមខ្មែរ ភ្នំពេញ ១៩៩៤

២- ប៊ែណារ ហ្វីលីប ហ្គ្រោសលីយេ : ទីក្រុងទឹកអង្គរ ជំហរអារ្យធម៌ខ្មែរ  បុព្វយោគ និង ប្រែសំរួល

ដោយ  នុត ណារ៉ាង,  បុព្វបទដោយ អ៊ឹម ឈុនលឹម,  ភ្នំពេញ,  ២០០៣

៣- ត្រឹង  ងា : ប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ (ភាគ១) ភ្នំពេញ, ១៩៧៥

៤- អជ្ញាធរអប្សរា : អង្គរ : អតីត បច្ចុប្បន្ន អនាគត  ភ្នំពេញ, ១៩៩៨

[1] ប៊ែណារ ហ្វីលីប ហ្គ្រោសលីយេ : ទីក្រុងទឹកអង្គរ ជំហរអារ្យធម៌ខ្មែរ  បុព្វយោគ និង ប្រែសំរួល  ដោយ  នុត ណារ៉ាង,  បុព្វបទដោយ អ៊ឹម ឈុនលឹម,  ភ្នំពេញ,  ២០០៣, ទំព័រ

[2] ធ សោ :  ព្រហ្មញ្ញសាសនានិងសង្គមខ្មែរ ភ្នំពេញ ១៩៩៤ ទំព័រទី៤៥

[3] -ដ- ទំព័រទី៤៨

[4] អជ្ញាធរអប្សរា : អង្គរ អតីត បច្ចុប្បន្ន អនាគត  ភ្នំពេញ ទំព័រទី៣៥

[5] http://kampucheathmey.com : ថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៤ : ការរួមរស់ដ៏សុខសាន្តរវាងព្រហ្មញ្ញសាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងសង្គមខ្មែរ